Takvim-İlk Takvimler-Jülyen Takvim-Gregoryen Takvim

Takvim-İlk Takvimler-Jülyen Takvim-Gregoryen Takvim



Çok eskiçağlardan beri insanlar gerek toplumsal yaşamlarının düzeni açısından, gerek dinsel nedenlerle uzun ölçekli zaman ölçümlerine gereksinim duymuştur İşte, zamanın gün, ay, yıl gibi uzun süreli dönemlere bölünmesine dayalı olarak geliştirilen takvimler de bu gereksinim sonucunda ortaya çıkmıştır Eski insanlar ilk takvimleri, herkesin görebileceği en düzenli iki doğal olay olan Güneş'in ve Ay'ın hareketlerine dayandırmışlardı Bu iki gökcisminin hareketleri, en basit üç zaman dilimi olan gün, ay ve yılı belirler (bak AY; Gündüz ve Gece; Yıl)

Eskiden insanlar Güneş'in Dünya'nın çevresinde dolandığını sanırlardı, ama bugün durumun bunun tam tersi olduğunu biliyoruz Dünya kendi ekseni çevresinde bir tam dönüş yaptığında, Güneş Dünya'nın çevresinde bir tam dolanım yapmış gibi görünür Gün, Güneş'in görünürdeki bu hareketinin bir tam çevrimini tamamlayabilmesi, yani Dünya'nın kendi ekseni çevresinde bir tam dönüş yapabilmesi için geçen süredir ve 24 saatin biraz altındadır

Bir zaman dilimi olarak ay adı, Dünya'nın uydusu olan Ay'dan gelir; bu zaman diliminin uzunluğu, bir yeniay evresinden öbür yeniay evresine kadar geçen süreye eşittir ve yaklaşık 29Vi gündür Yıl ise, Dünya'nın Güneş'in çevresindeki dolanım süresidir ve 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniyeye eşittir Ay'ın evrelerine dayalı olan takvimlere Ay takvimi, Güneş'in görünürdeki hareketine dayalı olan takvimlere ise Güneş takvimi denir Ay takvimindeki aylar kavuşum ayı ya da kameri ay, Güneş takvimindeki yıllar ise Güneş yılı olarak adlandırılır

Bu zaman uzunluktan arasındaki ilişkiler tamsayılarla ifade edilemez, ayrıca ayların uzunlukları toplandığında bir yılın uzunluğuna eşit olmaz; bu nedenlerden dolayı sık sık düzeltme gerektirmeyecek bir takvim geliştirilinceye kadar yüzyıllar geçmiştir Aslında bu tür bir takvimin geliştirilmesi gereği binlerce yıl öncesinde anlaşılmıştı Eski zamanlarda insanlar yılın uzunluğunu mevsimlerin değişimini gözlemleyerek belirlerdi; ama ayrı zamanda, tohum ekme ve ekinleri biçme zamanını tam olarak kestirebilmek için, düzenli aralıklarla görünen ve gözden kaybolan belirgin bazı yıldızları ve takımyıldızları da gözlemlemeye başlamışlardı

Yıl uzunluğuna ilişkin oldukça doğru ilk ölçümü İÖ 4200 dolaylarında Eski Mısırlılar gerçekleştirdiler Mısırlılar için büyük önem taşıyan Nil Irmağı her yıl hemen hemen ayrı zamanda taşıyordu Mısırlı rahipler, her yıl taşkın zamanında Akyıldız'ın (Sirius) Güneş doğmadan hemen önce doğduğunu belirlemişlerdi Rahipler bu olaya yeniden tanık oluncaya kadar geçen günleri saydılar ve böylece 365 sayısını buldular Bunu yıl uzunluğu olarak kabul ettiler ve 30'ar günlük 12 aya böldüler, kalan beş günü de yılın sonuna bıraktılar

Mısır takvimi, yıl uzunluğu her zaman ayrı olan ilk takvimdir Babilliler'in de İÖ 3000-2000 arasında geliştirdikleri bir takvimleri vardı; ama onlar Ay'ın evrelerini dikkate almış ve yılı 29 ya da 30'ar günlük 12 aya bölmüşlerdi Ama bu Ay takvimindeki bir yılın uzunluğu yalnızca 354 gün olduğu için Güneş yılından daha kısaydı ve bu nedenle de Babil takvimine göre ilkbahar çoğu kez Güneş yılının kışına, yani gerçek kışa rastlıyordu Böyle bir durum ortaya çıktığında, takvim ile mevsimler arasında yeniden uyum sağlayabilmek için o yıla fazladan bir ay eklenirdi

Bu takvim İÖ 1000 dolaylarında Asurlular ve Babil Sürgünü'nden döndükten sonra Yahudiler tarafından da kullanıldı Yahudiler bugün de ayrı tür bir takvimden yararlarımaktadırlar; Hamursuz Bayramı'nı gerçek zamanında kutlayabilmek için, yeni yıllarını hep eylül ya da ekimde başlatırlar

Eski Yunanlılar çok çeşitli takvimler geliştirmişlerdir Bu takvimler genel olarak Ay'ın evrelerine dayandırılmıştı ve bir yıl 12 aya bölünmüş 354 günden oluşuyordu Yunanlılar kendi Ay takvimleri ile yaklaşık 365 günlük Güneş takvimi arasında uyum sağlayabilmek için bir yıl bekler ve bunu izleyen yıla fazladan bir ay eklerdi Ama gene de onların toplam 737 günlük iki yılları, Güneş takvimindeki iki yıldan yedi gün daha uzun olur ve takvimleri hep böyle yanlış giderdi Bazı Yunan kentlerinde ise, Güneş yılıyla uyumlu olsun diye takvimlere rasgele aylar ve günler eklenir ya da çıkartılırdı

Çin takvimi son derece karmaşıktı; gökcisimlerinin hareketine dayalı olan bu takvim, her biri 29 ya da 30 günlük 12 ya da 13 aydan oluşuyordu Çinliler geleneksel olarak, yılları sırasıyla 12 hayvanın adıyla adlandırmışlardır Bunlar fare, öküz, kapları, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, kuş, köpek ve domuzdur 1991'de başlayan Çin yılı, Koyun Yılı'dır

Zaman, yıldan çok daha uzun dilimlere de bölünebilir Yıllar, ulusların tarihindeki belirli olayların zamanı başlangıç alınarak sayılabilir Hıristiyanlar Hz İsa'nın doğumunu tarihin en önemli olayı olarak kabul ettikleri için, tarihi "İsa'dan önce" ve "İsa'dan sonra", olarak ikiye ayırırlar İsa'nın doğumundan önceki yıllar "İsa'dan önce" sözcükleriyle, İsa'nın doğumundan sonra gelen yıllar ise "İsa'dan sonra" sözcükleriyle nitelenir; ama genel olarak bu sözcüklerin yerine, kısaltmaları olan "İÖ" ve "İS" kullanılır Yılların bu yöntemle tarihlendirilmesi, İsa'nın yaşadığı dönemin üzerinden 500 yılı aşkın bir süre geçtikten sonra, Dionysios Exiguus adındaki bir keşişin İsa'nın doğum tarihini hesaplamasıyla başlamıştır

İsa'nın doğuşu Hıristiyanlar'ca kullanılan tek başlangıç noktası olduğu için, İsa'dan önceki yılları geriye doğru saymak gerekir Örneğin İngiltere'yi İÖ 54'te istila eden Jül Sezar İÖ 44'te öldürülmüştür
Romalılar, Hıristiyan takvimine göre İÖ 753 dolaylarına rastlayan Roma'nın kuruluş yılını takvimlerinin başlangıç noktası olarak almışlardı

Müslümanlar'ın kullandığı hicri takvim, Hz Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göç ettiği "Hicret" yılından başlar; bu göç bugün kullanılan takvime göre İS 622'ye rastlar
Yahudiler yıllarım, kutsal yazılannda belirtilen dünyanın yaratılış tarihinden başlayarak tarihlendirirler Bu başlangıç tarihi, İÖ 3761 yılının 7 Ekim Pazartesi gününe rastlar Bu nedenle Hıristiyanlar'ın takvimi İS 1968 yılını gösterirken, Yahudiler'in takviminde bu yıl 5729/du

İÖ 1000'de Hindistan'da kullanılmaya başlanan Hindu takvimi Ay'ın evrelerini temel alırdı 12 aya bölünen 354 günlük Hindu takvim yılı ile Güneş yılı arasında uyum sağlamak için her 30 ayda bir takvime fazladan bir ay eklenirdi; ama hata gene de tam olarak düzeltilmiş olmazdı

Jülyen Takvim

Bugün kullanmak ta olduğumuz takvim, Jül Sezar'ın düzenlemiş olduğu Roma takvimine dayanır ve Jülyen takvim olarak adlandırılır Jülyen takvim yürürlüğe girmeden önce Romalılar yalnızca 10 aya bölünmüş toplam 304 günden oluşan bir takvim kullanıyorlardı Kral Numa Pompilius buna ianuarius (ocak) ve februarius (şubat) aylarını ekledi ve böylece toplam gün sayısı 355 oldu Romalılar çift sayıların ölümü, tek sayıların ise yaşamı temsil ettiğine inandıkları için, bütün ayların 29 ya da 31 gün çekmesini kararlaştırmış, yalnızca şubatın 28 gün olmasına izin vermişlerdi Roma yılının Güneş yılıyla uyumunu sağlamak için rahipler ve yöneticiler istedikleri zaman takvime fazladan aylar eklerdi Sonuç olarak takvim kısa bir süre içinde karmaşık bir hal almıştı

İÖ 46'da Sezar, Güneş yılının kesin uzunluğunun 365'A gün olduğuna ve takvimdeki yıl uzunluğunun da böyle olması gerektiğine karar verdi Sezar bu yeni takvimi yürürlüğe koymadan önce, içinde bulunulan karmaşık durumu düzeltmek için İÖ 46 yılının 445 gün olarak alınmasını emretti Bu yüzden o yıl "karmaşa yılı" olarak anılır oldu Sonraki yıllar 365 gün çekecek, arda kalan dörtte birlik günleri tüketmek için de her dört yılda bir takvim yılı 366 gün olarak kabul edilecekti; işte bu ek günün bulunduğu yıllar "artık-yıl" olarak anılmaya başlandı

Sezar, beş ayın 30 gün, altı ayın 31 gün çekmesine ve şubat ayının normal yıllarda 29 gün, artıkyıllarda ise 30 gün olmasına karar verdi Jül Sezar'ın bu takvim reformundan sonra rahipler, şubata her dördüncü yılda fazladan bir gün eklemek yerine, her üçüncü yılda bir gün ekleme hatasına düştüler Buradan kaynaklarıan birikmiş hatalan Augustus Caesar düzeltti ve julius (temmuz) ayından sonra gelen ayın adının augustus (ağustos) olarak değiştirilmesini buyurdu Bundan başka, şubat ayından bir gün alındı ve ağustosa eklendi
Bütün bu düzeltmelere karşın Jülyen takvim yılı gene de Güneş yılından yaklaşık 11 dakika daha uzundu; bu uzunluk tek bir yıl için önemli değildi, ama yüzyıllar geçtikçe dakikalar günleri buldu

Gregoryen Takvim

16 yüzyıla gelindiğinde Jülyen takvimdeki hata 10 güne çıkmıştı Kutsal günlerin tarihi o kadar kaymıştı ki, Papa XIII Gregorius 1582 yılından 10 gün düşürülmesini emretti Gregorius ayrıca, gelecekteki takvim hatalarınm önüne geçmek için, 400'e tam olarak bölüne-meyen yüzyıl başlarının (örneğin 1700, 1900) hiçbir biçimde artıkyıl olmaması kuralını koydu Bu yeni sistem Gregoryen takvim olarak adi an din lir
Katolik ülkeler Gregoryen takvimi kısa sürede, Protestan ülkeler ise biraz daha geç kabul ettiler İngiltere'de Jülyen takvim, hatanın 11 günü bulduğu 1752'ye kadar kullanıldı O yıl, 2 Eylül'den sonraki günün 14 Eylül olacağı ilan edildi ve bunun nedenini anlayamadığı için yaşamından 11 günün çalındığını düşünen pek çok kişi sokaklara dökülerek, "11 günümüzü geri verin" diye bağınp çağırdı
İngiltere'nin Gregoryen takvime geçtiği dönemde Amerika'da 13 kolonisi vardı; bu yüzden buralarda da 1752'de Gregoryen takvim kabul edildi George Washington'ın doğum günü 1732'de yürürlükte olan Jülyen takvime göre 11 Şubat'tı, ama Gregoryen takvim kabul edilince bu tarih 22 Şubat oldu Bugün kullanılmakta olan resmi takvim Gregoryen takvim olduğu için Washington'ın doğum günü de 22 Şubat'ta kutlanmaktadır

Bazı ülkeler ve kiliseler Gregoryen takvimi İngiltere'den de sonra kabul ettiler Bu takvimi Bulgaristan 1916'da, SSCB 1918'de, Rum Ortodoks Kilisesi 1924'te, Türkiye ise 1 Ocak 1926'da benimsedi (Türkiye'de Gregoryen takvime, miladi takvim denir) Dinsel bay-ramların zamanını belirlemek için başka takvimlerden yararlanan bazı halk toplulukları dışında bugün artık tüm dünyada Gregoryen takvim kullanılmaktadır

Yılbaşı

Başka bir sorun yeni yılın başlayacağı günün saptarımasıydı Eski Mısırlılar, Fenikeliler ve Persler yıllarını, gündüz ve gecenin eşit uzunlukta olduğu güz ılımında (21 Eylül) başlatırlardı Eski Yunanlılar bir süre için yılbaşını, gündüzün en kısa olduğu kış gündönümünde (21 Aralık) kutladılar Sezar yılın ilk gününü 1 Ocak olarak değiştirinceye kadar Romalılar da ayrı şeyi yaptılar İngiltere Kilisesi yılbaşını 25 Aralık olarak kabul etti, ama devlet 1 Ocak'a bağlı kaldı Avrupa'da Gregoryen takvim yılbaşını 1 Ocak olarak saptamıştı 1753'te İngiltere ve ABD'de hem kilise, hem de devlet, Gregoryen takvimi benimseyen bütün ülkelerde olduğu gibi yeni yıllarını 1 Ocak'ta başlatmayı kabullendiler ve bu bir daha hiç değişmedi