Hayvancılık

Hayvancılık




Et, süt ve yumurta gibi besin maddeleri ya da yün ve deri gibi sanayi hammaddeleri elde etmek için hayvan yetiştirmeye hayvancılık denir Et Sığırı Yetiştiriciliği Eskiden ABD, Kanada, Arjantin ve Avustralya gibi büyük ülkelerde sığırlar, çevresinde çit bulunmayan, göz alabildiğine uzanan büyük alanlarda yetiştirilirdi Ama, günümüzde bu ülkelerde de et sığırlanmn büyük bölümü çiftliklerde yetiştirilmektedir Sığır yetiştiricileri bazen hayvanlarını tam geliştikten sonra pazarlamak yerine, daha yavruyken tahıl yetiştirme bölgelerindeki besicilere satarlar




Besiciler bu et sığırlannı özel yemlerle besleyerek büyütüp semirtirler Bu yöntemde, ahırlardaki küçük bölmelere yerleştirilen hayvanlara çok fazla, proteini bol yem verilir Hayvanların çabuk kilo alması için büyümeyi hızlandırıcı hormonlar, hastalıkları önlemek için antibiyotikler ve sakinleştirici ilaçlar da yeme katılır Sığır ve domuzların yanı sıra, bol yumurta ve et elde etmek için tavuklar da böyle beslenebilir Bu yöntemle yetiştirilen sığırların eti, otla beslenenlere göre daha körpe ve lezzetli olur Mandıracılık ya da Süt Sığırı Yetiştiriciliği Süt üretimi için, çok süt veren özel sığır türleri yetiştirilir Et sığırları kadar dayanıklı olmayan bu hayvanlar kötü hava koşullarına karşı korunur

Hastalıklara karşı da daha çok korunmaları gereken süt sığırlarının düzenli beslenmesi ve sağılması gerekir Süt sığırlarının beslenmesinde çok miktarda saman, silolanmış yeşil ot ve taneli yem kullanılır Silolanmış yeşil ot, yazın yeşilken biçilip hava geçirmez silolara sıkıştırılarak konan ve bu silolarda mayalanarak besleyici bir yem oluşturan ot ya da öbür yem bitkileridir Bir süt ineği yılda yaklaşık 4000 kg silolanmış yeşil ot ve 900 kg taneli yem yer Ayrıca iyi bir çayırın en az 0,75 hektarlık bölümünün otunu yiyen ve günde yaklaşık 30 litre su içen bir süt ineği bu besin maddelerini süt yapmakta kullanır Böylesine çok ot tüketimini gerektiren mandıracılık için en uygun yerler, gerekli otun kolayca bulunabildiği sulak otlaklardır




Kuzey Avrupa'da en önemli hayvancılık dallarından biri mandıracılıktır ABD'de mandıracılık yapılan bölge, Mısır Kuşağı'nın hemen kuzeyinde yer alır Kanada'da Ontario ve Que-bec eyaletleri mandıracılığın en yoğun olduğu bölgelerdir Koyun Yetiştiriciliği Et, süt, yün gibi değerli ürünler elde edilen birçok koyun türü dünyanın pek çok yerinde yetiştirilmektedir Koyunların evcilleştirilmesinden sonra soy ıslah çalışmalarıyla birçok koyun soyu yetiştirilmiştir Tropik bölgelerde yetiştirilen uzun tüylü koyunların derilerinden yararlanılır

Ilık iklimli Avrupa ülkelerinde yetiştirilen koyun türlerinin sütünden peynir yapılır Ama, yünü ve eti için üretilen merinos ve melez koyun soyları en iyi ılıman kuşakta yetiştirilir En çok koyun bulunan ülke olan Avustralya'yı SSCB, Çin, Yeni Zelanda, Türkiye, Hindistan ve İngiltere gibi koyun yetiştiricisi ülkeler izler Koyun çiftliklerinde işlerin en yoğun olduğu dönem, ilkbaharın başlarındaki kuzulama zamanıdır İlkbaharın sonunda yetişkin koyunların yünleri kırkılır Yazın koyunlar bir çobanın gözetiminde otlaklara salınır Dağlık bölgelerde karlar eriyip taze otlar çıkınca sürüler yükseklerdeki çayırlara çıkarılır Çoban, sürüsüyle birlikte, çiftliğe dönmeden haftalarca dağlarda kalabilir Domuz Yetiştiriciliği: Dünyada en çok domuz yetiştirilen ülke olan Çin, bu domuzların önemli bir bölümünü başka ülkelere satmaktadır Batı ülkelerinde domuz yetiştirmek, koyun ya da et sığın yetiştirmekten daha ucuzdur; çünkü domuz yetiştiriciliğinin gerektirdiği pek çok iş makinelerle kolayca yapılabilmektedir Makine kullanımı sonucu az sayıda işçi çalıştırılarak işletme giderleri düşürülür

Otomatik olarak doldurulabilen yemlikleri, atıkların akıp gittiği ızgaralı döşemeleri ve klima donanımları bulunan ağıllarda yetiştirilen domuzlar, tahıl ve soyafasulyesi unu gibi çok proteinli yemlerle beslenir 3000'den fazla değişik soyu yetiştirilmiş olan domuz, hızla ürediği ve et verimi yüksek olduğu için dünyanın birçok ülkesinde ucuz ve değerli bir protein kaynağı olarak önem taşır Tavukçuluk, et ya da yumurta üretimi amacıyla yapılır ve hangi amaçla yapılıyorsa bu amaca uygun tavuk soyları yetiştirilir Yumurta üretimi için Leghorn gibi yumurta verimi yüksek soylar, et üretimi için ise Cornish, beyaz Plymouth gibi et verimi yüksek soylar seçilir

Gelişmiş ülkelerdeki tavuk çiftlikleri tümüyle makineleşmiştir Böyle bir çiftlikte 25-50 bin pilicin bakımını bir kişi yapabilir Yem ve su verme, kümesin temizliği gibi tüm işler makineyle yapılır; yumurtalar bir taşıyıcı bantla toplanır Bilimsel besleme yöntemleri uygulanarak, et ve yumurta veriminde büyük artışlar sağlanmıştır Yumurta tavuklarının serbestçe gezinebildikleri açık alanlarda yetiştirilmesi günümüzde yeniden yaygınlaşmaktadır Birçok yetiştirici bu yöntemle yumurta üretimini, çok makineleşmiş üretim yöntemlerine göre daha kârlı bularak geleneksel yöntemlere yönelmektedir

Hindi, kaz ve ördek gibi kümes hayvanlarının yetiştirilmesi de tavukçuluk alanına girer Hindi ve ördekler serbestçe gezinebildikleri açık alanlarda yetiştirilir; ama suluk ve yemlikleri otomatik denetimlidir Almanya, Avusturya ve bazı Doğu Avrupa ülkelerinde eti için yetiştirilen kazlar, Fransa'da kaz ciğeri ezmesi üretmek için özel olarak beslenir Önemli tarım bitkileri, ET, PEYNİR, SÜT, YAĞ, YOĞURT, YUMURTA gibi tarım ürünleri ve hayvancılık açısından önem taşıyan evcil hayvanlar konusunda daha ayrıntılı bilgiyi ansiklopedideki kendi maddelerinde bulabilirsiniz

HAYVANCILIK a Değişik yönleriyle insanlara yararlı evcil hayvanların bakım, besleme, üretim ve yetiştirilme işi

—ANSİKL Hayvancılık, tarihöncesi dönemde başlamıştır Özellikle göçebelik döneminde insanın başlıca geçim kaynağı hayvanlar olmuş, yerleşik yaşama ve tarıma geçildikten sonra da hayvancılık önemini korumuştur Günümüzde de hayvancılık, bütün dünya ülkelerinde, ekonomik açıdan önemli bir yer tutmaktadır

• Hayvancılık tipleri ve ürünleri Yaşam düzeyi orta ya da yüksek olan ülkelerde hayvancılık, insan beslenmesinde büyük önem taşıyan üstün değerli besinlerin, özellikle proteinlerin karşılanmasında önemli rol oynar Hatta bazı durumlarda (kutup bölgeleri, çöller) insan beslenmesinin başlıca kaynağıdır Et ve süt kadar değerli bir madde olan yumurta ve arılardan elde edilen bal da yine evcil hayvanların insanlara verdikleri değerli besinlerdir insanların yetersiz beslenme ve açlıkla karşı karşıya bulunduğu Üçüncü dünya ülkelerinde, hayvansal protein (süt, et, yumurta, vb) üretimi artırılarak ancak beslenme sorununa çözüm bulunabilir Öte yandan evcil hayvanlar, gerek binek ve yük, gerek çeki ve koşum hayvanı olarak tarla ve taşıma işlerine kullanılmaktadır Gelişmiş sanayi ülkelerinde terk edilmiş olmasına karşın, azgelişmiş ülkelerde bu kullanım günümüzde de geçerlidir

Yolların İyi olmadığı, motorlu araçların çalıştırılamadığı fakir ülkelerde ve yeryüzünün dağlık, engebeli yerlerinde hayvanlardan yararlanılmaktadır Atın binek hayvanı olarak kullanıldığı gelişmiş ülkelerde at yetiştiriciliğinde yeniden bir canlanma gözlenmektedir Dünyanın birçok yerinde sığır, manda, koyun, keçi, domuz, tavşan ve kümes hayvanları gelir getiren hayvanların temelini oluştururken, at, eşek, katır gibi toynaklı hayvanlar ile deve ve lama gibi gevişgetiren hayvanlar sığır ve mandalarla beraber koşum ve taşıma işlerinde kullanılır Genellikle eskiden ya da günümüzde evcllleştirilmiş bazı değişik hayvan türleri, dünyanın çok değişik bölgelerinde önemli roller oynar: Himalayalar'da yak (süt, et, taşıma), Laponya'da Ren geyiği (süt, et, taşıma), bazı step bölgelerinde antiloplar (et), Hindistan ve Hint-Malezya yarımadasında fil (taşıma ve orman işleri), tatlı ya da acı su balıkları (beslenme), kürkünden yararlanılan hayvanlar (vizon, gümüşi tilki, susamuru, vb) insan yaşamında giyim kuşam bakımından hayvanlar yine önemli katkı sağlamaktadır Yapağı (yün), tiftik, tüy, ipek, post, kürk, deri gibi doğal olarak hayvanlardan elde edilen maddeler sağlıklı giyim ve kullanım eşyasının başlıca hammaddeleridir Ayrıca deri kullanımının çok yaygın bir alanı vardır ve büyük bir sanayi oluşturmaktadır Bu ürünlerin üretimi, gelişmiş olsun, gelişmekte olsun, her iki tipe giren ülkelerde de çok önemli ekonomik katkılar sağlar

Türlere ve uygulama alanlarına göre, hayvanların mezbaha kalıntılarından, yağlarından, kıllarından, tırnak ve boynuzlarından, kemik ve kıkırdaklarından, bağırsaklarından, et artıklarından ve kanlardan, vb, işleme tekniğinin ileriliğine bağlı olarak çok yarar sağlanmaktadır Özellikle mezbaha artıklarından insan sağlığıyla ilgili olarak, değerli ilaçlar üretilmektedir Spor ve binicilik konularında da hayvancılığın katkıları vardır Av sporlarında kullanılan hayvanların başında at ve köpek gelir

Atlar koşu hayvanı olarak ve diğer sportif içerikli etkinlikler için binek hayvanı olarak önemlidir Birçok ülkelerde bu gibi spor kollarının gereksinmelerini karşılamak amacıyla kurulmuş pek çok yetiştirme yerleri vardır Köpek, kedi ve benzerleri, daha başka bazı hayvan türleriyle beraber çok yaygın bir biçimde ev hayvanı olarak yetiştirilir Ayrıca köpekler hayvan sürülerinin korunması, polis ya da ordu hizmetleri için kullanılır
Dış piyasalarda hayvan ve hayvan ürünleri için her zaman alıcı bulunmaktadır Hayvancılığı ilerlemiş ülkeler bu yoldan çok iyi gelir sağlamakta, elde edilen döviz ülke refahına hizmet etmektedir

Hayvancılık iklim, toprak, toplum ve pazarlara göre değişik biçimler alır Genellikle çoban ya da yetiştirici tarafından üretilen hayvanların basitçe işletilmesi hayvancılığın en İlkel şeklidir Bu çeşit hayvancılığa Asya ve Afrika'nın bazı yörelerindeki toplumlarda rastlanır Tuzak ve av tipi hayvancılık da bu tip içine girer Yaygın hayvancılık genellikle Güney yarıkürede ve nüfusu az olan bölgelerde gelişmiştir Bu tip hayvancılık genellikle otçullar başta olmak üzere, et ya da süt üretimi için az sayıda hayvanın kullanacağı alanın bitki örtüsünü değerlendirme esasına dayanır

Yetiştirici elden geldiğince az üretim etmeninden yararlanır: asalaklardan ve salgın bulaşıcı hastalıklardan korunmak İçin aşı ve ilaç kullanma, otlak, gezinti yerleri ve bunları çevreleyen çitlerin yapımı, düzenlenmesi, vb Yoğun hayvancılık, toprağın az ve pahalı bir etmen olduğu yerlerde metrekare alana düşen hayvan miktarını artırmaya ve çayırlık üretimini yoğunlaştırmaya dayanır Böylelikle gerçekleştirilen yatırımlar, hayvan genelinde üretim artışı sağlayacak (sanayi ürünlerinin kullanılması, verimli hayvanların seçilmesi, özel uygun barınakların yapılması, vb) ve ayrıca işçilerin verimini artıracak (serbest sistem yemleme, hayvancılık işlerinin makineleşmesi, hatta otomatizasyonu, otlak ve parsellerin çitle çevrilmesi, vb) yöntemlerin aranmasını gerektirir Yeterli arazisi olmayan yerlerde de hayvancılık yapılabilir

Bu durumda yem ihtiyacı komşu çiftliklerden ya da sanayiden sağlanır ve hayvanlar kapalı barınaklarda ya da çitle çevrili alanlarda yetiştirilir Bu biçim hayvancılık gelişmiş ülkelerde daha çok kümes hayvanlarına ve domuzlara uygulanır

• Hayvan üretiminin işletme ekonomisindeki yeri Gelişmiş ülkelerde, hayvansal üretim işletmenin diğer bileşenleriyle (yem üretimi, binalar, el emeği, vb) yakından ilintili olarak tarım işletmesinin bütünleyici bir bölümünü oluşturur Gerçekte hayvancılık, çoğu zaman bitkisel ürünlerin ya da sanayi alt ürünlerinin hayvan ürünlerine dönüştürülmesini amaçlar Bu bakımdan, hayvan türlerini iki kategoriye ayırmak gerekir: sindirim sistemlerinde bulunan mikroorganizmalar sayesinde ekilen ya da kendiliğinden yetişen selüloz oranı yüksek olan bitkileri kullanabilenler (geviş-getirenler, at, tavşan) ve sadece taneler gibi selüloz oranı düşük olan daha değerli yemleri kullananlar (domuz, kümes hayvanları) Birinci durumda hayvancılık, söz-konusu işletmelerde, bitkisel üretime bağlı bir dönüşüm işlevi görür: bitkiler hayvanlara yem sağlar hayvanlar da onlara gübre verir

Bu tip hayvancılığın gelişmesi, tarımsal yapılara ve yem sağlama olanaklarına bağlıdır Buna karşılık İkinci durumda (domuz, kümes hayvanları) yem İhtiyacı dışardan ya da işletme içindeki bir yem fabrikasından karşılanır

Bu tip hayvancılık yanı başında otlak olmadan da yapılabilir Bazı ülkelerde bu tip hayvancılığın gittikçe bir sanayi haline dönüştüğünü de belirtmek gerekir Bu eğilim bütün hayvan türleri için geçerli olmakla birlikte aile işletmesi tipindeki üretimin, iyi yönetilmek ve hammadde ve pazar açısından bol olanaklı (kooperatifler, üretici birlikleri, vb) bir çevrede bulunmak şartıyla sanayi tipi işletmeler kadar başarılı olduğu da söylenebilir Gerçekten, hemen hemen her durumda, tarımsal yapı olarak, tarım işletmelerinin içinde yer alan bir hayvancılık, işletme sahibi açısından bir hazine değerindedir Bu durum özellikle süt gibi günlük üretimler sözkonusu olduğunda çok doğrudur Hayvansal üretimin gelişmesi, pazarların örgütlenmesine, ürünleri işleme ve dağıtım ağının kurulmasına bağlıdır, işletme sahibi, pazarın isteğine uygun bol miktarda standart ürün üretmek zorundadır

Günümüzde dünya hayvan varlığı baş olarak şöyledir: 66 milyon at, 14 milyon katır, 42 milyon eşek, 1 220 milyon sığır, 130 milyon manda, 14 milyon deve, 1 040 milyon koyun, 410 milyon keçi, 650 milyon domuz Kümes hayvanları da (tavuk, hindi, ördek, kaz, vb) 8 milyar dolayındadır

• Türkiyede hayvancılık Hayvanların tümüne yakın çoğunluğu eskiden beri halkın elindeki hayvanlardan ve pek az bir bölümü de devlet hayvanlarından oluşur Hayvancılığın doğal koşulları ve olanakları bölgeden bölgeye değişiklik gösterir Ülkemiz bir bütün olarak çeşitli tür ve ırklarda hayvanların yetiştirilmesine elverişli sayılmaktadır Gerçekten çeşitli İklim ve çeşitli arazi yapılarına sahip olması nedeniyle, birbirinden farklı tarım bölgelerine ayrılan yurdumuzda çiftlik hayvanlarının bölgelere göre dağılışı, türlerin bileşimi, yapılan hayvancılığın biçimi, hayvancılığın tarım işletmesi içersindeki yeri, hayvan ve bitki üretiminin karşılıklı durumları bölgeden bölgeye değişmektedir

Genel olarak at, sığır, koyun gibi hayvanlar memleketin her tarafında yetiştirilmekte, temel hayvan varlığını davar ve sığır oluşturmaktadır Deve ortadan kalkmak üzeredir At sayısında da, son zamanlarda tarımda ve orduda motorlu araçların hızla çoğalması nedeniyle önemli ölçüde azalma olmuştur Sayı bakımından en çok Kuzey-doğu Anadolu bölgesi, Karadeniz sahili ve buna ilişkin alanlar ve Orta Anadolu'nun kuzey bölümlerinde bulunan sığır, et-süt-iş gibi çeşitli verimleri dolayısıyla çiftlik hayvanlarının en önemlisidir

En çok Orta Güney, Orta Kuzey Anadolu ile Güney-doğu Anadolu'da yapılan koyun üretimi genellikle ağıl dışı sürü rejimine dayanır Genellikle et üretimi için yetiştirilmekte olan koyunlardan süt de üretilmektedir Ayrıca yapağı ve derilerinden ekonomik yarar sağlanmaktadır Halen gerek et ve süt verimi, gerek yapağı bakımından ıslah çalışmaları sürdürülmektedir

Türkiye'de bugün sayıca en çok ve yayılma alanı en geniş olan keçi ırkı kılkeçi-sldir ikinci olarak tiftik yahut ankara keçisi gelir Sütü bol keçi tipleri ancak az sayıda ve bazı büyük şehirlerin çevrelerinde bulunur Bunlar da çoğunlukla çeşitli ırkların karışmasından meydana gelen tip-siz melezlerdir Tiftik keçileri Orta Anadolu'da, kılkeçlleri bütün diğer bölgelerde yetiştirilir Türkiye'de, 1984 istatistiklerine göre yaklaşık olarak 40 milyon koyun, 11 milyon kılkeçisi, 2 milyon tiftik keçisi, 12,5 milyon sığır, 550 000 manda, 3 000 deve, 620 000 at, 12 milyon eşek, 210 000 katır, 12 000 domuz bulunuyordu