Adalar - Okyanus Adaları - Yüzen Adalar - Kıtasal Adalar

Ada, çevresi bütünüyle sularla çevrili kara parçasına verilen addır Yeryüzündeki adaların bütünü on milyon kilometrekarelik bir yer kaplar Adalar, tek tek olabileceği gibi, gruplar halinde de olabilir Bu şekildeki adalara “takım ada” adı verilir Yarım ada ise suyla çevrili, ancak bir tarafından ana kara parçasına bağlı bulunan coğrafi şekildir Yer bilimi açısından adalar, kıtasal adalar ve okyanus adaları olmak üzere temelde ikiye ayrılır Yüzen adalar ise yeni bir yer bilimi konusudur

Kıtasal Adalar

Kıtasal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir uzantısıdırlar Tektonik hareketler, kara kütlesinin yer değişmesi sonucu komşu kıtadan ayrılarak ya da denizin ya da karanın yer bilim zamanlarındaki alçalması ya da yükselmesiyle oluşurlar



Örneğin Madagaskar adası; birinci zamanda “Avustralya-Hint-Madagaskar” kıtasının bir parçasıdır; kara kütlesinin yer değiştirmesi sonucu oluşmuştur
Denizin ya da karanın alçalması ya da yükselmesiyle oluşan karasal adalara Grönland, Büyük Britanya ve New Foundland örnek verilebilir Bunlarda, ada ve komşu kıta, birbirlerinden oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır Tortul birikintilerin göl, ırmak ve denizlerdekıta sahanlığı boyunca oluşturduğu deltalar da karasal adalar sınıfındadır

Okyanus Adaları

Okyanus adaları, tektonik hareketlere dayalı volkanik kökenlidirler Volkanik adalar, püskürmeyle biriken maddelerin okyanus yüzeyinde yükselmesiyle oluşurlar Tipik örneği Polinezya, Melanezya ve Mikronezya takım adalarının çoğu yüzeyden az çok uzak bir denizaltı tabanının üzerindeki volkanik akıntıların sonucudur Yeni Zelanda, Yeni Gine ve Melanezya'nın bazı adaları dağlık yüzey şekillerini ve bugünkü biçimlerini toprak hareketleri sonucunda almıştır Kıvrılmalar ve kırılmalar genellikle çok yenidir ve bu adalarda sık sık deprem olur
Bir küçük Fiji adası

Ayrıca aşınan ve çöken yanardağ konilerinin çevresinde mercanlar tarafından oluşturulan sığ kayalıklara da mercan adaları (Atol) denmektedir Örneğin, Avustralya'nın kuzeydoğusundaki Büyük Set Resifi Fakat, Yeni Zelanda'da Avustralya'nın güneyinde ve bazı takım adalarda mercan kayalıkları yoktur Örneğin, Markiz Adaları Üstelik denizaltı sığlıkları bazı mercan oluşumlarına taban yerine geçmiş ve bazı takımadalar tamamıyla atollerden oluşmuştur Örneğin, Tuamotu, Gilbert vb

Volkanik kökenli adalar, uzun, dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimi aldıklarında “ada yayı” diye adlandırılırlar Ada yayları yer kabuğunun tektonik dilimlerinin birbirine yaklaştığı yerde oluşurlar Bir dilim diğerinin altına kayar; kayan bölge, ada yayına paralel bir bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır Yay ile kırık arasında kalan bölgede, kayan dilimin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların birikmesine yol açar Bir çok yay, kayan dilimin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır Böylece ada oluşur Tipik örnekleri: Aleut adaları, ve Kuril adalarıdır Ama Tonga, Kermadec ve Mariana adaları ise bu oluşumdan farklı olarak iki dilim arasında yer almaktadırlar Çeşitli birikme aşınma süreçleri sonunda bazı ada yayları kıta kütlesi içerisinde kalabilir Güney Amerika Andları ve Kuzey Amerika’nın batısındaki Cascade dağları tipik örneğidir

Yüzen Adalar

Deniz, göl ya da akrsuların üzerinde akıntının ve rüzgarın etkisi ile hareket edebilen ve etrafı su ile çevrili kara parçalarına yüzen ada denilir Yüzen ada oluşumu ve kullanımları açısından yeni bir yer bilimi konusudur

Bilinen başlıca yüzen adalar

Meksika’daki Xochimilco gölü üzerindeki Chinampas denilen yüzen adalar; kuraklık nedeniyle gölün sularının çekilmesi sonucu bu adaların sayısı oldukça azalmıştır İtalya’da bulunan Roma yakınlarındaki Göl üzerindeki 1 km2 lik yüzen ada koruma altındadır; kuşları ve bitki örtüsüyle dünyanın sayılı ekolojik bölgeleri arasındadır

Peru Bolivya sınırı yakınındaki Peru' nun Puno şehri’nde Tikikaka gölü üzerindeki Uros Yüzenadası üzerinde yerleşim de vardır Ortalama ömrü altı sene olan bu ada zamanla kendini yenileyebilmektedir

Denizin üzerindeki yüzen adalara en tanınmış örnek: Sargassum Yüzen adasıdır Kuzey Atlantik’in ortasında akıntılar nedeniyle, Sargassum denilen bir cins su yosununun bilikmesi sonucu oluşmuştur Kristof Kolomb tarafından bulunmuştur Bugün deniz biyologlarınca çok ilginç bulunmakta ve yüzen bir hayvanat bahçesi olarak değerlendirilmektedir Sargassum'un kolları arasında her cins balık, küçük yengeçler, karidesler ve binlerce çeşit küçük canlı yaşamını sürdürür Su yosunlarından oluşan bir başka yüzen ada da Pasifik'te Kaliforniya açıklarında bulunmaktadır Macrocystis adlı dev su yosunundan endüstride çok kullanılan ‘Algin’ adlı bir madde çıkarılır

Türkiye’deki yüzen adalar

Solhan ilçesi Hanzarşah Köyü Aksakal Gölü ortasında, hareket eden üç ada vardır Adalar göl içinde bağımsızdır Üstüne binildiği zaman sal gibi her tarafa ağır ağır hareket etmektedir Adanın üzerinde 4-5 tane bodur ve dış budak ağacı mevcuttur Çevredeki bitkiler gölün mevcut suyu ile beslenmektedir Ada üzerinde bulunan ot kökleri sarılıcı olması nedeniyle toprak tamamen bitki kökleri ile kaynamış ve yapışmış durumdadır Ayrıca Göl'ün ortasında bulunan adanın yapısı incelendiğinde çayır, ayrık ot ve suda yetişen çeşitli bitkilerin ada üzerinde mevcut olduğu görülmektedir

Erzurum - Olur İlçesi Ormanağazı Köyü Sülük Gölü'nde bir tane yüzen ada bulunmaktadır Adıyaman - Çat Baraj Gölü'nde sular kabarınca yüzenadalar ortaya çıkmaktadır Kayseri - Sultansazlığı'ndaki gölcüklerde yüzen sazadaları ortaya oluşmuştur Denizli - Işııklı Gölü'nün değişik kesimlerinde "hopa" denilen adalar İçel - Gülnar İlçesi Demirözü Köyü Adalıgöl'e ismini veren ada Afyon - Eber Gölü'ndeki, Konya - Akşehir Gölü'ndeki birer ada bilinen yüzen adalardır Erzincan'a bağlı Ahmetli Köyü'nün güneydoğusunda, Ahmetiye Gölündeki , Ahmediye yüzen adasının boyu 48 metre, eni ise 15 metre ile 5 metre arasında değişmekte, kalınlığı 30 ile 60 santimetre arasındadır Yüzenadanın yüzülçömü yaklaşık 105 metrekaredir Ada tamamen bitkisel kökenli organik artıkların uygun şartlarda birikmesiyle oluşmuştur Ayrıca Kızılırmak Kanyonu üzerinde de yüzen adalar vardır