Türkiye'de Nüfusun Dağılışı /Türkiye Ekonomik Coğrafyası

Türkiye'de Nüfus

Ülkemizdeki nüfusun sayısı ve nüfusla ilgili veriler yapılan nüfus sayımları ile elde edilir Bu sayımlar sonucunda, toplam nüfus, nüfusun yaş gruplarına ve cinsiyete göre dağılımı, okur yazar oranı, eğitilmiş nüfus durumu, işsiz sayısı, çalışan nüfusun iş kollarına göre dağılımı, köy ve kent nüfus sayıları belirlenir



Türkiye’de ilk düzenli nüfus sayımı 1927’de, ikinci nüfus sayımı ise 1935’te yapılmıştır Daha sonra 5 ve 0 ile biten yıllarda nüfus sayımı yinelenmiştir En son nüfus sayımı 1990’da yapılmış ve daha sonraki sayımların 10 yılda bir yapılması kararlaştırılmıştır



Türkiye'de Nüfus Sayımları ve Sonuçları

Nüfusla ilgili bilgiler, genellikle nüfus sayımı sonuçlarından elde edilir Bu sayımlarla nüfusun sayısı, meslek grupları, yaş durumu, eğitim, ailedeki nüfus sayısı, kadın - erkek nüfusu, nüfus artış hızı gibi bilgiler elde edilebilir

Türkiye'de ilk nüfus sayımı 1927 yılında, en son nüfus sayımı ise, 1997 yılında yapılmıştır



Yukarıdaki tablo ve grafiklerden çıkarabileceğimiz sonuçlar şunlardır:

• 1927 - 1997 yılları arasında nüfus miktarı ve nüfus yoğunluğu devamlı artmıştır Bu artış yaklaşık 5 kat olmuştur

• Nüfus artış hızı 1940 lı yıllarda oldukça azalmıştır Bu azalmada, İkinci Dünya Savaşı tehlikesi, asker nüfusunun artması, sağlık sorunlarının artması gibi sebepler etkili olmuştur 1997 yılındaki son sayımda ikinci önemli düşüş görülmüştür Bu azalmada da, halkın eğitim seviyesinin yükselmesi, kent nüfusunun artması ve halkın bilinçlenmesi gibi faktörlerin etkili olduğu söylenebilir

• En fazla nüfus artış hızı 1955 - 1960 yılları arasında olmuştur

Türkiye'de Nüfus Yoğunluğu

1997 yılı nüfus verilerine göre, toplam nüfusun bölgelere dağılımı

1 Marmara 15936000

2 iç Anadolu 10525000

3 Ege 8325000 *

4 Karadeniz 8284000

5 Akdeniz 8109000 ,

6 DAnadolu 5945000

yoğunluğunun bölgelere dağılımı

1 Marmara 236

2 G Doğu Anadolu 96

3 Ege 89

4 Akdeniz 66

5 iç Anadolu 64

6 Karadeniz 58

7 DAnadolu 36

Tarımsal Nüfus Yoğunluğu

Bir ülkede veya herhangi bir sahada, tarım ve hayvancılıkla geçinen nüfusun, tarımsal alana bölünmesiyle elde edilen nüfus yoğunluğuna tarımsal nüfus yoğunluğu denir Bu yöntem, aritmetik nüfus yoğunluğuna göre, daha gerçekçidir

1950'den 1990 yılına gelinceye kadar tarımsal nüfus yoğunluğunda 18 kişilik bir azalma gerçekleşmiştir Bunda, tarım alanlarının 159 milyon nektardan, 287 milyon hektara çıkmasının ve kırsal kesimden kentlere göçün artmasının etkisi olmuştur 1950'de 52 milyon olan kent nüfusu, 1990'da 315 milyona çıkarken, kırsal kesimde bu kadar büyük artış olmamıştır

Türkiye'de tarımsal nüfus yoğunluğu bölge ve iller arasında farklılık gösterir Bunda yerşekillerinin dağlık ve ovalık olmasıyla, tarımda çalışan nüfusun miktarı etkili olmaktadır

Genel olarak, tarımsal nüfus yoğunluğu, dağlık alanlarımızda fazla, geniş tarımsal ovalarımızda ise düşüktür

Bazı ülkelerin ise aritmetik yoğunlukları şu şekildedir:

Çin'in nüfusu Japonya'dan fazla olduğu halde, yüzölçümü de geniş olduğundan nüfus yoğunluğu daha az olmuştur

Rize, Artvin ve Hakkari gibi kır nüfusunun fazla, buna karşılık tarım topraklarının az olduğu sahalarda, tarımsal nüfus yoğunluğu artmaktadır Konya, Şanlıurfa ve Edirne gibi geniş tarım alanlarının bulunduğu illerde ise tarımsal nüfus yoğunluğu azalmaktadır

Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri dağlık olduğundan tarımsal nüfus yoğunluğu artarken, İç Anadolu'da ovalık alanlar fazla olduğundan tarımsal nüfus yoğunluğu azalmaktadır

Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu

Toplam nüfusun, ekili - dikili alanlara bölünmesiyle ortaya çıkan yoğunluğa fizyolojik nüfus yoğunluğu denilmektedir,
• Nüfusun cinsiyet durumu

1945 yılındaki sayıma kadar, ülkemizde kadın nüfusunun erkek nüfustan daha fazla olduğunu görüyoruz Bu durumda, Kurtuluş Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı tehlikesi etkili olmuştur Fakat, 1945'ten sonra erkek nüfusu kadın nüfusunu geçmiştir Şu anda erkek nüfus % 1,2 oranında fazlalık gösterir

Türkiye'de dışarıdan göç alan İstanbul, Ankara, İzmir gibi merkezlerde erkek nüfus fazla iken, dışarıya göç veren Trabzon, Tokat, Yozgat gibi merkezlerde kadın nüfusu daha fazladır
Aktif Nüfus

Aktif nüfus, çalışan nüfus veya faal nüfus olarak da adlandırılır

15-64 yaş arasındaki nüfusa çalışma çağındaki nüfus denilmektedir Bu nüfusun hepsi bir işte çalışmaktadır Çalışabilecek yaştaki nüfus içinde, çalışan nüfus oranı ne kadar çoksa, işsizlik oranı o kadar azdır Genellikle, sanayileşmiş ve buna bağlı olarak gelişmiş ülkelerde işsizlik az iken, az gelişmiş ülkelerde işsizlik fazladır

Türkiye'de nüfusun % 40'ını çocuk, genç ve yaşlı nüfusu oluşturduğundan, aktif nüfus oranı gelişmiş ülkelere göre daha az ve işsizlik oranı daha fazladır

Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı

Ekonomik faaliyetler üç büyük gruba ayrılır Bunlar

• Tarım (Tarım, hayvancılık, ormancılık, vs)

• Sanayi (Endüstri, madencilik, vs)

• Hizmet (İnşaat, ticaret, turizm, vs) sektörleridir

Az gelişmiş ülkelerde, toplam çalışan nüfusun % 90'a yakını tarımsal nüfus özelliği taşır Gelişmiş ülkelerde ise tarımsal nüfus % 10 civarındadır Diğer nüfus, hizmet ve sanayi sektöründe çalışmaktadır

Tabloya göre, gelişmiş ülkelerde, hizmet ve sanayi söktöründe çalışanların oranı, tarımdan oldukça

fazladır

Gelişmekte olan ülkelerde, sanayi ve hizmet sektöründe çalışan nüfus, gelişmiş ülkelere göre daha azdır

Aşağıdaki tabloya baktığımızda, Türkiye'de 1927 yılında nüfusun %90'ı tarım, %10'u sanayi ve hizmet sektöründe çalışmıştır 1950 - 1960 lı yıllarda tarım sektöründeki nüfus azalmaya başlamıştır Özellikle 1980 li yıllardan sonra, sanayileşme hızının artmasıyla tarım sektöründeki nüfus % 50'nin altına düşmüştür

Çalışan nüfusun içindeki tarımsal nüfus oranı azalırken, nüfusun miktarı artmıştır Çünkü, 1927 de 13 milyon olan nüfus, 1997 de 62 milyonu geçmiştir Bu durum gözardı edilmektedir

Türkiye'de çalışan nüfusun yaş ortalaması düşüktür Çalışan nüfusun bölgelere göre dağılımı incelendiğinde dengesizlik görülür

Sanayi ve hizmet sektöründeki nüfusun büyük bölümü, Marmara Bölgesi'ndeki Çatalca - Kocaeli ve Güney Marmara bölümlerinde yoğunlaşmıştır

İzmir, Ankara, Eskişehir, Adana, Mersin, Zonguldak, Ereğli, Karabük, Gaziantep, Kayseri, Denizli, Konya gibi illerde sanayi nüfusu yoğundur

Nüfusun Eğitim Durumu

6 yaşını bitiren nüfusa, tüm Dünya'da eğitim verilmeye çalışılır Eğitim okur - yazarlık, ilköğretim, lise ve üniversite olmak üzere sınıflandırılabilir

Türkiye'de yıllara göre okur - yazarlık oranı şu şekildedir:

Türkiye'de ilköğretimde okuyanların sayısı 10 milyon civarında iken, liselerde ise yaklaşık 2 milyon öğrenci eğitim görmektedir

1990 yılına göre, faal nüfusun % 55'e yakını ilkokul mezunları, % 7,4'e yakınını okur - yazar, % 5'e yakınını ortaokul ve lise mezunları, % 4'ünü de üniversite mezunları oluşturmaktadır

Nüfusun Kırsal - Kentsel Durumu

Türkiye'de nüfusu 10000'den az olan yerleşmelere kır nüfusu, fazla olan yerleşmelere de kent nüfusu denilmektedir

Ülkemizde, 1927 -1997 yılları arasında kır ve kent nüfusunda büyük değişmeler olmuştur

ülkemizde ulaşım yollarının ve sanayi faaliyetlerinin gelişmeye başlaması bunun yanında kırsal nüfusun artmasıyla birlikte kente doğru bir göç olayı başlamıştır

Kırsal kesimden kente göç olayı, en fazla, 1980 -1985 yılları arasında meydana gelmiş ve 1985 li yıllarda kır ve kent nüfusu az çok dengelenmiştir En son yapılan 1997 yılındaki sayımda kent nüfusu % 65'e ulaşmıştır Bu sonuç, ülkemizde sanayi ve hizmet sektöründe çalışan nüfusun arttığını göstermektedir Aşağıdaki grafikler, Türkiye'nin kentsel ve kırsal nüfus değişimlerini daha iyi ifade etmektedir Dikkatle inceleyiniz

Az gelişmiş ülkelerle, gelişmiş ülkelerin nüfus özelliklerinin karşılaştırılması
Az gelişmiş ülkelerde;

• Doğum oranı ve nüfus artış hızı yüksektir

• Genç nüfusun oranı fazla, yaşlı nüfus oranı

• Nüfus grafiği geniş tabanlı üçgene benzer Ortalama yaşam süresi azdır

• Çalışan nüfusun yaş ortalaması düşük, bağımlı nüfus oranı fazladır

• Tarım sektöründe çalışan nüfus fazla, hizmet ve sanayi sektöründe çalışan nüfus azdır

• Nüfusun eğitim seviyesi düşüktür

• Nüfusun yarısından çoğu, kırsal kesimde yaşamaktadır

• Gelişmiş ülkelerde;

• Doğum oranı ve nüfus artış hızı düşüktür

• Ortalama yaşam süresi fazladır

• Genç nüfus oranı az, orta ve yaşlı nüfus fazladır

• Nüfus grafiği, tabanı dar, orta kesimi şişkin bir üçgene benzer

• Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksek ve bağımlı nüfus oranı azdır

• Hizmet ve sanayi sektöründeki çalışan nüfus, tarım sektöründe çalışan nüfustan daha fazladır

• Nüfusun eğitim seviyesi yüksektir

• Nüfusun yarısından çoğu, kentte yaşamaktadır

Türkiye'de Nüfusun Dağılışı

Türkiye'de, 1997 nüfus sayımına göre, km2 ye düşen ortalama nüfus yoğunluğu 81 kişidir Ancak, ülkemizdeki coğrafi bölgeler, bölümler ve yöreler arasında nüfus miktarı ve yoğunluğu yönünden önemli farklar bulunmaktadır

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

İnsanlar hayatlarını devam ettirebilmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar Bunların başında tarım, hayvancılık, maden çıkarma, sanayi ürünleri üretimi ve hizmet gelir Bu işlerin tamamına ekonomik faaliyet denir

Bir ülkenin ekonomik yapısı ve üretimi üzerinde o ülkenin fiziki ve beşeri şartları etkilidir Bu şartlar ülkeden ülkeye farklılık gösterdiği gibi ülke içerisinde de bölgeden bölgeye farklılık gösterir

Türkiye ekonomisi üzerinde etkili olan başlıca faktörler şunlardır:

1 Coğrafi Konum
Türkiye Kuzey Yarımküre’de orta kuşakta yer alır Bu durumun sonucu olarak mevsimlerin belirgin olarak yaşanması ve iklim şartlarının elverişli olması bir çok tarım ürününün yetişmesine imkan sağlamıştır Ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olması ve dünyadaki önemli su yollarından İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahip olması deniz ulaşım ve ticaretinde önemli avantajlar sağlamaktadır

Ülkemizin Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine çok yakın olduğu yerde bulunması önemli ticaret yollarının ülkemizden geçmesini sağlamıştır Ülkemizin ekonomik ve kültürel yapıları farklı ülkelerle komşu olması ve petrol bakımından zengin ama ekonomileri fazla gelişmemiş Orta Doğu ülkeleri ile sanayileri gelişmiş Avrupa ülkeleri arasında yer alması, Türkiye’nin ekonomik ve stratejik önemini daha da artırmaktadır

2 Yerşekilleri
Türkiye ortalama yükseltisi ve engebeliliği fazla bir arazi yapısına sahiptir Yurdumuzun kuzey ve güneyinde uzanan sıradağlar ile Doğu Anadolu’daki dağlık alanlar, ulaşımı sınırlandırmakta, tarım alanlarının genellikle parçalı ve dağınık olmasına yol açmakta ve tarımda makine kullanımını zorlaştırmaktadır Aynı zamanda bu dağlık ve engebeli alanlar akarsuların enerji potansiyelinin fazla olmasını, kış sporları, yayla turizmi, dağcılık gibi alanlarda önemli imkanlar oluşturmaktadır

Yerşekillerinin engebe ve yükseltisinin az olduğu Marmara, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Kıyı Ege ve diğer kıyılarımızdaki delta ovaları ile iç kesimlerdeki diğer ova ve platolar önemli tarım alanlarını oluşturmaktadır Ova ve platolardaki tarım ve hayvancılık faaliyetleri de hem halkın önemli bir geçim kaynağını oluşturmakta hem de bir çok sanayinin hammaddesini sağlamaktadır

3 İklim
Matematik konum bakımından ülkemiz ılıman iklim kuşağında yer alır Ancak denize göre konum, yükselti, dağların denize göre uzanışı, bakı gibi faktörlerin etkisiyle ülkemizde farklı iklim özellikleri görülmektedir Bu da tarım ürünlerinin çeşitliliği üzerinde etkilidir Ilıman iklim özelliklerinin etkili olduğu Karadeniz kıyılarında fındık, çay, kivi, Akdeniz iklim şartlarının etkili olduğu Akdeniz, Ege ve Güney Marmara’da zeytin, turunçgil, pamuk gibi ürünler, iç kesimlerde karasal i iklimin etkili olduğu yerlerde ise tahıl, şekerpancarı gibi I ürünler yaygın olarak yetiştirilir Bu tarım ürünlerine bağlı olarak kurulan fabrikalar ülkemiz ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır

İklim koşullarının elverişli olduğu Akdeniz ve Ege kıyılarında gelişen deniz turizmi ekonomimize önemli gelir sağlamaktadır Başta Doğu Anadolu Bölgesi olmak üzere kışların çok soğuk, kar yağışlı ve uzun sürdüğü yerlerde tarım, ulaşım ve sanayinin gelişmesi olumsuz etkilenmektedir

4 Nüfus ve Yerleşme
Türkiye’de nüfus artış hızının yüksek olması nedeniyle genç nüfus oranı fazladır Genç nüfusun ülke ekonomisine olumlu katkısının devam edebilmesi için eğitimin yaygınlaştırılması gerekir Çünkü nüfus miktarının fazla olmasının yanında nitelikli olması da önemlidir Çalışma çağındaki nüfus miktarının fazla olmasını avantaja dönüştürebilmek için yeterli istihdam alanları oluşturulmalıdır Böylece hem işsizlik sorunu çözülmüş olacaktır hemde ülkemizdeki üretim ciddi bir oranda artmış olacaktır Türkiyede nüfusun fazla olduğu yerlerdeki bir çok hizmetler nüfusun az olduğu kırsal yerleşmelere ulaştırılmamaktadır

5 Yeraltı Kaynakları
Yeraltı kaynakları sanayinin gelişmesi bakımından önemli bir potansiyeli oluşturur Türkiye bor, krom, demir ve bakır gibi madenler bakımından zengin rezervlere sahiptir Ancak enerji kaynaklan yetersizdir