Genler

GEN SAYIMIZ 30 BIN CIVARINDA

60-100 bine vardigi tahmin edilen insan genleri sayisi meyve sineginin yalnizca iki kati Insanin gen yapilarinin bilinmesiyle hastaliklarin önceden belirlenebilecegini bunun da insanlar arasinda ayrimciliga neden olcagi ileri sürülüyor

Yaklasik 30-40 bin genden olusan 31 milyar DNA kodunu siraya dizen bilim adamlari insan ile meyve sinegi arasindaki bilimsel farkin zannedildiginden de az oldugu sonucuna ulasti Kisa süre öncesine kadar 60-100 bine vardigi tahmin edilen insan genleri sayisi meyve sineginin yalnizca iki kati

Arastirmalarda ayrica hastaliklarin kökenini bulma konusunda da oldukça mesafe kaydedildi Buna göre hastaliklarin çogu kalitimsal ve genetik mutasyonlardan ileri geliyor

Bilim adamlari bütün genleri ortaya çikararak ve islevlerini belirleyerek bilim ve tip alaninda yeni bir çigir açilacagini insan oglunun bilgisini inanilmaz ölçüde genisletecegini yeni teshis ve tedavi yöntemlerinin mümknü olacagini söylüyor Projede çalisan Cambridge Sanger Center'dan Dr Tim Hubbard bilim ve tip alaninda bir devrim yapilacagindan söz ediyor ve ekliyor: ?Bizi biz yapan hersey gen dizilimimizde sakli

Amerikan Ulusal Saglik Enstitüsü eki baskani olan halen New York Memorial Sloan-Kettering Kanser Merkezi'nin direktörlügünü yapan Dr Harold Varmus bir anda bütünün görülmeye baslandigini ve bunun son derece heyecan verici oldugunu belirtiyor

Insan gen haritasi projesi ABD Britanya Japonya Fransa Almanya ve Çin'den toplam 20 bilim adami ekibinin ortaklasa çalismalari ile yürütülen bir çalisma Haziran ayinda genetik kodlarla ilgili ilk bilgilerin gün isigina çiktigi arastirmanin sonuçlari Nature dergisinin son sayisinda yayinlanacak Celera Genomics sirketi bünyesinde çalismalarini sürdüren diger ekip ise sonuçlarini Science dergisinin Cuma günü piyasaya çikacak olan sayisinda yayinliyor

Birbirinden bagimsiz olarak çalismalarini sürdüren iki ekip de birbirine çok yakin sonuçlar elde etti Celera 26-39 bin arasinda geni dizmeyi basarirken diger grup 30-40 bin geni dizmeyi basardigini açikladi Her iki gruptaki uzmanlar da en iyi ihtimalin 35 bin genden az oldugu konusunda hemfikir

SIRLAR AYDINLANIYOR
Gen diziliminin henüz baslangicinda olan bilim adamlari islemin tamamen sonuçlanmasinin daha birkaç yil alacagini bildiriyor Ancak bir grup genin yapisi kökeni ve diger genlerle aralarindaki farklar gibi ilk sirlar simdiden açiklaniyor Simdiki tahminlere göre insan genlerinin sayisi 25 bin genden olusan Arabidopsis thaliana bitkisinden 19 bin genlik bir solucan türünden ya da 13 bin genden meydana gelen meyve sineginden çok da farkli degil Cambridge’deki Whitehead Gen Aarastirmalari Enstitüsü direktörü Eric Lander pek çok insanin meyve sinegi ile arasinda çok fazla fark olmadigi gerçeginden rahatsizlik duydugunu söylüyor ve bunun insanin magruriyetine darbe indirdigini kaydediyor

Öyleyse insan nasil oluyor da meyve sineginden veya solucandan çok daha karmasik oluyor? Bu sorunun yaniti gizemini korumakta Ancak bilim adamlari gen sayisinin kompleks bir yapi için yalnizca bir çikis noktasi oldugunu ifade ediyor Genlerin birçogu vücuda belli proteinleri üretmesini söyleyerek etkisini gösteriyor Insan genleri meyve sinegi ve solucana göre çok daha fazla çogul protein üretimi komutu veriyor Ayrica insan genlerinin farki çok yönlü olmasi Yine genlerin zamanlamasi hangi dokularda aktif olduklari da etkileri üzerinde büyük söz sahibi Her iki ekip de verilerinin bilim adamlarina hastaliga yol açan genleri teshis etmelerinde büyük yardimi dokundugunu ifade ediyor

CINSIYETLER ARASINDAKI FARK
Konsorsiyum erkek vücudunda kadinlara göre iki misli daha fazla kalitimsal mutasyon meydana geldigini dogruladi Maymunlarda iki cins arasindaki ayrmin daha da belirgin oldugu belirtildi Cinsler arasindaki bu farklilik erkekler için karmasik bir mesaj tasiyor Bir yandan evrimsel degisimler için daha büyük bir avantaj saglarken diger taraftan hastalik riskini artiriyor Gen haritasinin çikarilmasindan elde edilecek en büyük fayda ise ilaç gelistirilmesinde olacaga benziyor Kisinin genetik özellikleri belirlendiginde kisiye özel ilaç üretimi gündeme gelebilecek Ayrica hastaligin erken teshisi de saglanacak Halen 500’ün altinda hastalik için ilaç mevcutken bilim adamlari genetik alaninda kaydedilecek gelismelerden sonra bu sayinin binlerle ifade edilecegini ifade ediyor

YAPILACAK ÇOK IS VAR
Insan gen haritasi projesi Haziran’dan bu yana çok ilerledi ve bilim adamlari pek çok boslugu doldurmayi basardi Ancak dizilimin tamamlanmasi için henüz çok is oldugu belirtiliyor Projenin basariya ulasmasi için dünyanin her tarafinda binlerce bilim adaminin emek sarfettigi belirtilirken konunun ciddi yasal etik ve sosyal tartismalar gündeme getirecegi de ekleniyor Uzmanlarin ortak görüsüne göre bu çalismanin faydalarini dünyaya yaymak ve esit sekilde paylastirmak için anlayis ve erdem gerekecek

TAHMINLER DOGRU ÇIKMADI
Insanin gen haritasinin ayrintilari üzerinde çalisan bilim adamlari insanda sanilardan az gen bulundugunu belirlediler Insan vücudunda 60 bin ila 100 bin gen bulundugunu tahmin eden arastirmacilar son arastirmalarla bu sayinin 30-40 bin arasinda oldugunu gördüler Bilim adamlariinsani meyve sinegi ve fareden farkli kilan genlerin sayisinin fazla bir fark olusturmadigini saptarken bunu yüzyilin tip alanindaki sürprizi olarak nitelendirdiler Celara Genomatics laboratuvarindan Craig Venter ve arkadaslari ile diger grup Harward Tip okulu bilim adamlarinin yaptigi arastirmalarda insanin gen haritasiyla ilgili sonuçlarin birbirine yakin oldugu saptandi Arastirmacilar Journal Nature dergisinde yayimlanan sonuçlarin tüm dünyadaki bilim adamlarina açik olarak degerlendirilebilecegini belirtti

INSANLAR ARASINDA AYRIMCILIK
ABD’deki birtakim sivil toplum kuruluslari insanlarin gen yapilarinin bilinmesiyle meydana gelecek hastaliklarin önceden belirlenebilecegini ve bunun da insanlar arasinda ayrimlarin dogmasina neden olacagini kaydediyor Insanlarin saglik durumlariyla ilgili bilgilerin gizli olmamasi durumunda gelecekteki saglik durumlari saptanabilen insanlarin is bulma konusunda zorluklarla karsilasabilecegi ve eleman alacak firmalarin bu bilgileri kullanarak insanlar arasinda ayrima gidebilecegi öne sürülüyor ABD’de bu konuda yapilan kamooyu yoklamalarinda insanlarin kendileriyle ilgili saglik bilgilerinin paylasilmasindan hosnut olmadiklarini ortaya koydu Insanlarin hastaliklarinin genler vasitasi ile çok önceden belirlenmesinin saglik sigortasi yapan sirketlere de büyük paralar kazandirabilecegi bu yüzden insanlarin saglik bilgilerinin bir sir olarak saklanmasinin gerektigi belirtiliyor Celara bilim firmasi ilgilileri elde ettikleri insan gen haritasi ile ilgili sonuçlarin tüm dünyadaki bilim adamlarina açik oldugunu ve bu konuda herhangi bir kisitlamaya gidilmeyecegini açikladi Daha önce firmanin kendi parasiyla yaptigi arastirmalari satisa sunacagi iddialari ortaya atilmisti Bu arada özel arastirma firmalarinin büyük paralar dökerek yaptiklari arastirmalariherhangi bir menfaat saglamadan bilim adamlarinin hizmetine sunmayacagi yorumlari da yapiliyor

ILAÇLAR DEVRIM YARATACAK
Insan genlerininin siralanmasi ile ilgili bilgiler isiginda bilim adamlarinin insan biyolojisi ile ilgili yeni bir baslangiç olusturdugu ve yeni tedavi uygulamalarininin devrim yaratacak ilaçlarla gündeme gelecegi bildirildi Simdiye kadar insan ile ilgili olarak düzinelerle bilinmeyene cevap olusturan arastirmalar sonucunda hastaliklarin daha az yan etkilerle tedavisinin mümkün kilinacagi açiklandi Arastirmalarda genlerin tek basina durumlarinin yani sira genler arasindaki iliskilerin de anlasilabildigi insanlar arasindaki farkliliklarin cevabinin milyonlarda DNA kodlarindaki farkli varyasyonlar ile ortaya çiktigi kaydedildi DNA kodlarinin her bir varyasyonunun kromozomlar için bir belirleyici oldugu ve bu sayede genlerin tasidigi mikroskopik yapinin incelenebilecegi belirtildi Bilgisayarin genlerin arastirilmasi konusunda bir hiz kazandirdigina deginen bilim adamlari insan vücudunda incelenecek DNA’larin bilgisayar ortaminda çabuk arastirilarak sonuçlandirilabildigini kaydediyor Bilgisayar yardimi ile hastalikli genlere benzeyen bilinmeyen genlerin de hizli bir sekilde analiz edilebilecegi bu sekilde DNA’larin tek basina arastirilmasina gerek kalmayacagi bildiriliyor Böylece DNA’larin analizine harcanan yillar sürecek arastirmalarin kisa bir zamana sigdirilabildigi kaydediliyor Insanin biyolojik yapisinin sirlarini ortaya koyan gen siralamasinin öncelikle kalp hastaliklari kanser sinir sistemi bozukluklarienfeksiyonlar ve çevresel etkenlerin yol açtigi hastaliklar ile mücadelede kullanilacagina dikkat çeken bilim adamlari önümüzdeki yillarda bu konularda insanlara büyük müjdeler verilebilecegini ve insan ömrünün giderek uzayabilecegini ileri sürüyor Gen haritasi ile ilgili yapilan son arastirmalar bugüne kadar insanin biyolojik yapisi ile ilgili olarak tip dünyasinin çok az bilgilere sahip oldugunu da ortaya koymus oldu

ÖZEL SEKTÖR VE KAMU SEKTÖRÜ ARASTIRMACILARI KARSI KARSIYA GELDI
Insanin gen haritasinin çikarilmasina iliskin çalismalar özel ve kamusal sektörde çalisan Amerikali ve Avrupali bilim adamlarini rakip kamplara ayirmaya basladi Insanin gen haritasiyla ilgili çalismalarin basini çeken Amerikan Celera Genomics ve Genome Humain firmalarinin ayrintili çalismalarinin dün internette yayinlanmasindan sonra Paris Londra ve Tokyo’da basin toplantilari yapan bazi bilim adamlari Amerikan sirketlerini açik ya da kapali bir dille elestirdiler Insanin gen haritasinin çikarilmasina iliskin uluslararasi projeye katilan Ingiliz heyetinin baskani John Sulston Insanin gen haritasi satilik degil dedi ve gen arastirmalarini sadece özel sektöre birakmanin cinayet olacagini söyledi Sulston Bizim disimizdakiler insana genetik sifrelerini vermek için insan irkina çok büyük maliyet ödetmek istiyorlar dedi Paris’te basin toplantisi yapan Fransiz bilim adami Jean Weissenbach da Celera firmasinin kamu sektörünün verilerinden yararlanarak bugünkü sonuca ulasabildigini söyledi Celera’nin kullandigi teknigin yürümedigini iddia eden Fransa Gen Arastirmalari Merkezi yöneticisi Yöntemleri genlerin tam incelenmesini saglamaya yetmedi ama firma bunu itiraf etmek istemiyor Bu yaptiklari sahtekarlik diye konustu Tokyo’da basin toplantisi yapan Profesör Yosiyuki Sakaki de Celera sirketinin öteki uluslarin ekiplerine verileri inceleme olanagi vermedigini bunun da bilime zarar vermek anlamina geldigini söyledi

FARENIN DNA SIFRELERI ÇÖZÜLDÜ
Bilim adamlari farenin gen kodlarinin desifre edildigini bunun insan biyolojisine isik tutacagini açikladi Celera Genomics sirketinden Mark Adams farenin genetik kodlarinin insanla yaklasik ayni uzunlukta (3 milyar civarinda) oldugunu söyledi Bilim adamlari farenin genetik kodlarinin çözümünü birçok nedenden istiyorlar Bu nedenlerden birisi insanin genetik kodlariyla karsilastirma amacini tasiyor Bu noktada benzerlik ve farkliliklardan insanin DNA‘si hakkinda daha fazla bilgi edinmeyi umuyorlar Adams çalismanin bilim adamlarinin iki ayri türün (fare ve insan) biyolojisindeki farklari anlamasina yardimci olacagini söyledi Böylece örnegin kanserle mücadelede kanserin farelerde niçin farkli gelistiginden yola çikilarak insanlar için yeni tedavi yöntemlerinin saglanabilmesi umuluyor