Solunum Nedir? Canlılarda Solunum Sistemi Nasıl Çalışır?

Solunum Nedir?

Canlılarda Solunum Sistemi Nasıl Çalışır?



Vücudumuzda bulunan organik besinlerin çeşitli yollar ile parçalanarak, vücudun ATP enerjisi üretmesi olayına solunum denmektedir Bu olayı açıklayacak olursak; kan hücrelerimize oksijen ve besin taşımaktadır Hücrelerimize taşınmış olan besinler oksijen tarafından yakılmaktadır Bu şekilde besin ? oksijen birleşiminden meydana gelen enerji durumuna solunum denir

Solunum olayı sırasında;

- Hücre oksijen almaktadır

- Hücresel solunum yapılmaktadırYani oksijen olduğu zaman besinlerden ATP enerjisi üretilmektedir

- Vücuttan karbondioksit ve su meydana gelmektedir

- Solunum sırasında meydana gelen karbondioksit vücuttan uzaklaştırılmaktadır

Hücre solunumu

Besin maddelerinin hücrelerimizde oksijenli ya da oksijensiz bir şekilde parçalanarak enerji açığa çıkarılma olayına denmektedir Oksijensiz solunum, vücudumuzda bulunan glikozun oksijensiz ortamda parçalanarak enerji elde edilmesi durumudur Oksijensiz solunumun, anaerobik solunum ya da fermantasyon olarak da bilinmektedir Oksijenli solunumda ise enerji veren besin maddeleri oksijenli bir ortamda sıralı kimyasal reaksiyonlarla karbondioksit ve suya kadar parçalanmaktadır Bu besin maddelerinin bağlarındaki enerji ATP nin yapısına aktarılmaktadır

Dış solunum

Solunum organlarıyla yapılan gaz alışverişi durumudur Tam anlamıyla soluma dediğimiz olaydır Dış solunum iki aşamada gerçekleşmektedir İlk aşama soluk alma yöntemiyle havanın akciğere çekilmesi durumudur Diğer aşama ise soluk verme yöntemiyle akciğerdeki havanın dışarı atılması durumudur İnsanlar ağız ve burnundan nefes alabilmektedir Ancak burundan nefes almak daha yararlıdır Çünkü, burun içindeki mukozanın alt kısmındaki damarlar alınan havanın ısınmasını sağlar Ayrıca burun içindeki sümüksü yapı havadaki mikropların içeri girmesini engeller Bu şekilde burundan nefes alıp ağzımızdan verildiği taktirde daha sağlıklı bir şekilde yaşanmaktadır

İç solunum

Hücrenin kan ya da diğer vücut sıvıları aracılığıyla yaptığı gaz alışverişi durumudur Hücreler içinde oksijen ve karbondioksit alışverişi olmaktadır Bu biyoloji yanma olarak nitelendirilen olaya iç solunum denmektedir Organizmalarda gerçekleşen asıl solunum iç solunumdur Hücrelerin yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için iç solunum yapmaları şarttır İç solunum olayında; hücreye enerji yüklü bileşikleri gelmektedir Karbondioksit ve yağ benzeri maddeler yanarak enerji vücutta serbest bir hale girmektedir

Solunum Sistemi

Oksijenin hücrelere ulaşmasını, karbondioksit'in ise dışına atılmasını sağlayan sistemdir Solunum sisteminde burun ya da ağız yoluyla alınan oksijen sırasıyla ağzı, gırtlak ve soluk borusundan geçmektedir Buralardan geçen hava içindeki oksijen akciğerlere ulaşmaktadır Daha sonrasında hava akciğerlerde bulunun bronşlardan geçerek alveollere gelmektedir Alveoller bu oksijenin kana geçmesini sağlamaktadır Kan ise taşıyıcı özelliğini kullanarak oksijeni hücrelerimize ulaştırmaktadır Hücrelerimiz ise oksijen yardımıyla besinlerden enerji elde eder Ortaya çıkan karbondioksit ise havada bulunan oksijenin geliş hattını takip ederek vücudumuzu ağı ve burundan çıkmaktadır Görüldüğü gibi solunum sistemimiz ağız,burun,gırtlak,soluk borusu, akciğer ve bronşlardan oluşmaktadır



Tek Hücreli Canlılarda Solunum

Tek hücreli canlılar prokaryot ve ökaryot canlı olmak üzere ikiye ayrılmıştır Amip gibi tek hücreli canlılar tarafından gerçekleştirilmektedirBu solunum, hücre yüzeyi ile yapılmaktadır Hücre yüzeyleri difüzyon olayı ile tek hücreli canlının bulunduğu ortamdan oksijen almaktadır Yine aynı olay ile ortama karbondioksit vermektedir

Bilindiği gibi su içinde oksijen bulunmaktadır Bunun nedeni atmosferde ya da su içinde fotosentez yapan canlılardırSudaki oksijen miktarı havadaki oksijen miktarına göre daha azdır Suda bulunan oksijenin canlı tarafından hücreye alınabilmesi için, hücre yüzeyindeki oksijeni azalmış su sürekli değiştirilmelidir Bu olayın gerçekleşmesi için tek hücreli canlılarda bulunan sil, kamçı ve yalancı ayaklar bulunmaktadır



Bitkilerde Meydana Gelen Solunum

Bitkilerde difüzyon ile gaz alışverişini gerçekleştirecek sistem bulunmaktadır Bunun haricinde özel bir solunum sistemleri bulunmamaktadır Bitkiler stoma ve lentisel adı verilen yapılara sahiptir Bitkiler bilindiği gibi fotosentez yapmaktadır Fotosentez olayında stomanın çok önemli işlevi bulunmaktadır Stoma solunum için dışarıdan oksijen alıp dışarıya karbondioksit vermektedir Fotosentez için ise gerekli olan karbondioksit miktarını sağlamaktadır Bitkilerde bulunan yaşlı dokularda solunum olayında stoma kullanılmamaktadır Gaz alışverişi lentisel yani kovucuk denilen delikler aracılığıyla yapılmaktadır Kovucuklar sürekli açık bir şekildedir Ayrıca bitkilerin köklerinde bulunan emici tüy hücreleri oksijen ve karbondioksit alışverişini sağlamaktadır Bazı bataklık bitkileri ise kendilerine özgü hava köklerine sahiptir



Hayvanlarda Meydana Gelen Solunum Olayını Kısaca Açılayacak Olursak;

Hayvan organizmaları görevlerini yerine getirecek düzeyde oksijene ihtiyaç duymaktadır Organizmanın içinde bulunduğu duruma göre ihtiyacı olan oksijen miktarı değişiklik göstermektedir

Hayvanların Yaptığı Başlıca Solunum Tiplerini Sayacak Olursak;

- Vücut yüzeyi aracılığıyla gerçekleştirilen solunum

- Solungaçlar ile yapılan solunum

- Akciğerler ile yapılan solunum

- Strake sistemi aracılığıyla yapılan solunum

Hayvanlarda solunum sırasında solunum çeperleri sürekli nemli bir vaziyette bulunmaktadır Bu solunum çeperleri ince bir yapıya sahip olup yarı geçirgen özellik göstermektedir Gaz alışverişi difüzyon olayıyla gerçekleşmektedir Hayvanların solunun organlarının yüzeylerinin geniş olması difüzyon olayını hızlandırmaktadır Trake sistemi ile yapılan solunum haricinde diğer solunumlarda, solunum sistemi yüzeyi kılcal damarlarla sarılmıştır Solunum olayında meydana gelen olaylar ortama göre değişkenlik göstermektedir Solunum kara ortamında ve su ortamında yapılabilmektedir

Kuşların Solunum Sistemini Resim üzerinde göstermek gerekirse;

Kuşlar uçma özelliğine sahiptirBundan dolayı diğer hayvanlara oranla daha fazla oksijene ihtiyacı vardırBu yüzden solunum sistemler gelişmiş bir yapıdadır



İnsanlarda Solunum

Burun : Solunum havasının alınmasını sağlarAyrıca alınan hava nemlendirilmektedir İçerisinde bulunan kıllar solunum havasını temizlemektedir Aynı zamanda burun koku almamızı sağlamaktadır

Yutak : Burun ve ağız boşluğunun, yemek borusuna açıldığı yolda bulunmaktadır Yani ağzı ve burun boşluğunun birleştiği noktada bulunmaktadır Yutak üzerinde küçük dil ve bademcikler bulunmaktadır Yutma sırasında solunum durmaktadır Çünkü, lokmayı yutarken küçük dil geriye doğru yaslanmaktadır Bu şekilde lokma soluk borusuna kaçmamaktadır Ancak küçük dilin soluk borusunu kapatmasından dolayı gaz alışverişi engellenir

Gırtlak : Soluk borusunun üst kısmındadır İçinde ses tellerini taşımaktadır Kıkırdak halkalarından oluşmuştur Gırtlak gelen havayı soluk borusuna iletmektedir Gırtlakta meydana gelen hastalıklara larenjit denmektedir

Soluk Borusu : Yutak ve akciğerleri birbirine bağlamaktadır Trake olarak nitelendirilen soluk borusu yemek borusunun önünde bulunmaktadır Soluk borusu üç tabakadan oluşmuştur Bunlar; epitel doku, düz kas ve kıkırdak halkalar ve bağ dokularıdır Kıkırdak halkalar olmasaydı soluk borusunda kapanmalar meydana gelirdi

Broş ve Bronşcuklar : Bronş ve broşcuklar yapı olarak soluk borusuna benzemektedir Ancak kıkırdak halkaları daha küçüktürSolunum sistemimizde hayati görevler üstlenmektedir

Akciğerler : Kalp ile birlikte göğüs boşluğunu doldurmaktadır Pembe bir yapıya sahiptir Sol ve sağ akciğer bulunmaktadır Akciğerin altında ise diyafram bulunmaktadır Akciğerler dışarıda ki havayı alıp, havadaki oksijenlerin kılcal kan damarlarına geçmesini sağlamaktadır Ayrıca organlardan kirli kan ile gelen karbondioksiti dışarı atmaktadırYani soluk alma ve soluk vermede görev yapar

Soluk alma ? verme hızını omurilik soğanındaki ve beyindeki solunum merkezleri düzenlemektedir Normal şartlarda soluk alışverişi dakikada yaklaşık 18 kez tekrarlanmaktadır



Solunum Hızını Etkileye Faktörler Bulunmaktadır Bunları sayacak olursak ;

- Akciğerde bulunan basınç azlığı ve çokluğu

- Kaburga kaslarında meydana gelen kasılma ve gevşemeler

- Solunum merkezlerinden gönderilmiş olan impluslar ( Kaburga kasları ve diyafram uyarılmaktadır)

- Diyaframda meydana gelen kasılma ve gevşeme

Soluk Alma ve Soluk Verme

Oksijence zengin olan havanın solunum yollarını takip ederek alveollere ulaşması olayına soluk alma denmektedir Yetişkin bir insanda akciğerler yaklaşık 6 litre hava alabilmektedir

Akciğerlerde bulunan karbondioksit oranı yüksek havanın alveollerden vücut dışına atılması olayına ise soluk verme denmektedir Bu şekilde vücut kirli havadan kurtulmaktadır