İsimler ( Adlar )

İSİMLER ( ADLAR )

İSİMLER
A Varlıklara Verilişlerine Göre

1 Özel İsim

2 Cins İsmi

B Maddelerine Göre İsimler

1 Somut İsim

2 Soyut İsim

C Varlıkların Sayılarına Göre İsimler

1 Tekil isim

2 Çoğul isim

3 Topluluk İsmi

D Yapılarına Göre İsimler

1 Basit İsim

2 Türemiş isim

3 Birleşik İsim

a Bitişik Yazılan Birleşik İsimler

b Ayrı Yazılan Birleşik İsimler

İsimlerde Küçültme

İsmin Hâlleri

1 Yalın Hâl (Nominatif)

2 Belirtme (Yükleme) Hâli

3 Yönelme Hâli

4 Bulunma Hâli

5 Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli

6 Eşitlik Hâli

7 Vasıta Hâli

8 İlgi Hâli (Tamlayan Hâli)

İsim Tamlamaları

Sınav sorularında ve dilbilgisi anlatımında "tür, görev, tür ve görev" kelimeleri aynı şeyi ifade eder Türkçe'deki kelimelerin tür ve görev yönünden özelliklerini aşağıdaki şekilde gösterebiliriz:

TÜR VE GÖREV BAKIMINDAN KELİMELER

İSİM SOYLU KELİMELER FİİL SOYLU KELİMELER

A Tam Anlamı Olanlar 1 Fiil
1 Tek Başına Görev Üstlenenler 2 Fiilimsi

- İsim (Ad) a) İsim-fiiller (Ad-Eylem)

- Zamir (Adıl) b) Sıfat-Fiiller (Ortaç)

c) Zarf-Fiiller (Bağ-Fiil,Ulaç)
2 Başka Kelimelerle Birlikte Görev Üstlenenler

- Sıfat (Önad)

- Zarf (Belirteç)

B Tam Anlamı Olmayanlar

- Edat (İlgeç)

- Bağlaç

- Ünlem

Yukarıdaki şekilden de anlaşılacağı gibi Türkçe'de dokuz çeşit kelime vardır Bunlardan yedisi isim soylu, ikisi fiil soyludur

İSİMLER (Adlar)

Tanım:Canlı cansız bütün varlıkları, kavramları, hatta fiilleri de karşılayan, onları anmaya, tanımaya, birbirinden ayırmaya yarayan kelimelere isim (ad) denir:ağaç, su, deniz, Hasan, Anadolu, gidiş, dönüş vb

İsimler çeşitli yönlerden sınıflara ayrılır

A VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE

İsimler ait oldukları varlığın veya kavramın eşi benzeri olup olmamasına göre ikiye ayrılır: Varlık veya kavram özelse (eşsiz, benzersiz) onun ismi de özel isim; cins ise (aynısından birden fazla) onun ismi de cins ismidir

1 ÖZEL İSİM: Kâinatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir Bütün özel isimler (özel ismi oluşturan her kelime ve onları niteleyen, tanıtan unvanlar) büyük harfle başlar Büyük harfle başlamazsa cins ismi zannedilebilirler

Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Ulu Cami, Sultan Selim, Hatice, Küçük Ağa, Türkçe, Türk Dil Kurumu

Başlıca Özel İsimler
1 İnsan isimleri: Ali, Meltem, Mehmet, Meral, Yasemin, Uğur, Barkın

2 Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite isimleri:Mamak Anadolu Lisesi, Yeşilay Derneği, Türk Dil Kurumu, Ege Üniversitesi, Kars Valiliği, Ankara İl Millî Eğitim Müdürlüğü

3 Millet, kavim, din, mezhep isimleri:Türk, Türkler, Yunan, İngiliz, Çeçen, Ruslar

Müslüman, Musevî, Hıristiyan

İslâm, İslâmiyet, Musevîlik, Hıristiyanlık

Hanefî, Hanefîlik, Şafiî, Alevî

4 Dil isimleri: Türkçe, Farsça, Fransızca, Macarca, Fince, Tibetçe

5 İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri:Sivas, Ankara, İstanbul, Mamak, Yenişehir, Şirinevler, Dikimevi, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Gönül Sokak

6 Ülke ve bölge isimleri:

Türkiye, Afganistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Batı Almanya, Batı Trakya, Güney Yemen, Doğu Avrupa, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu (Bölgesi), Ege, Marmara

7 Kıta isimleri:Avrasya, Asya, Avrupa, Afrika, Amerika, Antarktika, Arktika, Avustralya

8 Deniz, okyanus, göl, akar su, boğaz, geçit isimleri:Akdeniz, Karadeniz, Manş Denizi, Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu

Van Gölü, Hazar Denizi, Beyşehir Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Seyhan, Fırat, Nil, İstanbul Boğazı,Panama Geçidi, Süveyş Kanalı

9 Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:Elmadağ, Uludağ, Ağrı Dağı, Erciyes (dağı), Everest Tepesi, Çukurova, Konya Ovası

"Konya Ovası, Van Gölü, Ağrı Dağı" gibi her iki harfi de büyük yazılan özel isimlere dikkat edilirse, birinci kelimenin zaten il olarak mevcut olduğu; ikinci kelime eklenince oluşan ismin o ile ait ama yeni ve özel bir varlığı karşıladığı görülür Hâlbuki Hürriyet gazetesi, Nil nehri, Ankara şehri, Fırat nehri, Erciyes dağı gibi örneklerde birinci kelime büyük, ikinci kelime de küçük harfle başlamaktadır Bunun sebebi bu kelimelere eklenen ikinci kelimelerle yeni bir özel isim oluşturulmuş olmamasıdır Hürriyet zaten bir gazete adı; Nil zaten bir nehir adı; Ankara zaten bir şehir adı; Erciyes zaten bir dağ adıdır

10 Gezegen ve yıldız adları:Merih, Mars, Jüpiter, Venüs, Küçükayı

11 Dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa özel isim olduğu için büyük; diğer anlamlarında (gerçek, mecaz, yan, eş, deyim vb) kullanılıyorsa cins ismi olduğu için küçük harfle başlar:

Ay'ın yakından çekilmiş fotoğrafları insanlığı pek şaşırtmıştı

Yazın Güneş ışınları Dünya'ya dik olarak gelir

Türkiye'nin birçok yerinde insanlar Güneş tutulmasını seyretti

Sabahtan beri dünya kadar yer dolaştık

Şair sevgilisinin yüzünü aya benzetir (ayın kendisine değil, görünüşüne)

12 Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri:Tercüman (gazetesi), Zaman (gazetesi); Nokta (dergisi), Aktüel (dergisi); Türk Dili (dergisi), Virgül; Yaprak Dökümü, Semerkant; Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Ansiklopedisi

13 Hayvanlara takılan özel isimler:Tekir, Karabaş, Yumoş, Minnoş, Pamuk

2 CİNS İSMİ:Aynı cinsten olan varlıkların ortak isimleridir Dilin temel kavramları cins (tür) isimleridirtaş, yol, ağaç, ırmak, kitap, dergi, yaprak, ev, çocuk, su, sıra, hayal, düşünce, sıla, özlem, taraf, ceza

Başlıca Cins İsimleri

1 Vücudun bölümleri ve organ isimleri: baş, kol, el, ayak
2 Akrabalık isimleri: ana, baba, kardeş, dayı, hala, teyze
3 Araç, eşya isimleri: kaşık, makas, bardak, iplik, iğne
4 Hayvan ve bitki isimleri: kedi, kartal, fındık, ceviz, kiraz

5 Kavramlar: düşünce, hedef, zekâ, temenni
6 İş, meslek; meslek sahibi simleri: öğretmenlik, öğretmen, avukat, işçi, memur, profesyonel, futbolcu
7 Giyecek isimleri:ceket, ayakkabı, gömlek, eldiven
8 Yiyecek isimleri:elma, yemek, ekmek, biber
9 İçecek isimleri:su, meşrubat, gazoz
10 Sayı isimleri:on, beş yüz, bir
11 Renk isimleri:sarı, kıpkırmızı, mor
12 Nitelik isimleri:büyük, kocaman, dairesel
13 Zaman isimleri:ay, saat, dakika, yıl
14 Soru Kelimeleri:ne, kim, hangi

Bazı cins isimlerin özel isim olarak kullanıldığı görülür:

tırmık: bir ziraat aleti

Tırmık: bir kedinin özel adı

ozan: şair

Ozan: erkek ismi

B MADDELERİNE GÖRE İSİMLER

İsimler, karşıladıkları varlıkların beş duyu organından herhangi biriyle algılanıp algılanamamasına göre ikiye ayrılırlar

1 Somut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir Yani somut varlıkları karşılayan isimlere somut isimler denir Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar

su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku

2 Soyut İsim :Beş duyudan herhangi biriyle algılanamayan, madde hâlinde bulunmayan ve zihnimizle kavradığımız veya var olduğuna (akla, ruha, sezgiye, inanca bağlı olarak) inandığımız varlıkların isimleridir

sevinç, şüphe, tezat, Allah, cesaret, keder, korku, aşk, melek, ruh, şeytan

C VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1 Tekil isim:Tek varlığı belirten ve karşılayan, yapıca tekil olan (topluluk isimleri hariç) kelimelerdir kendi, ben, çocuk, kalem, defter

Not: Tür adı olan her kelime, o türden tek varlığı anlattığı gibi; biçimce çoğullanmadığı hâlde o türün tümünü ya da bir bölümünü de anlatabilir Bu durumda da tekil sayılırlar

İnsan, düşünen, konuşan bir varlıktır (bütün insanlar)

Çiçek, susuzluktan kurumuş (herhangi bir çiçek)

2 Çoğul isim:Yapısında, anlamında birden çok varlığı barındıran, çokluk eki almış isimlerdir Cins isimlerinin çoğulu yapılır

onlar, evler, fikirler, merkezler, dünyalar, kuşlar, böcekler, kelebekler, arılar

Not: Şekil yönüyle çoğul olmadığı, çokluk eki almadığı hâlde anlamca çoğul olan kelimeler vardır

Seçmen, tercihini yarın ortaya koyacak

Asker, sınırları bekliyor

Genç yaşta saçı dökülmüş

Bu cümlelerde seçmen, asker ve saç kelimeleri tekil oldukları hâlde anlamca çokluk bildirmektedirler Bunlar, topluluk isimleri değildir

Not: Bazı durumlarda özel isimlere de çoğul eki getirilir:

1 Aile anlamı katar; -gil ekinin yerine kullanılır, yapım eki görevinde olduğu için ayrılmadan yazılır

Yarın Ahmetlere gideceğiz

İzmir'e, amcamlara/dedemlere/teyzemlere gideceğiz (burada özel isme getirilmemiş)

Aliler bize gelecekler

2 Benzerleri anlamı katar, kesme işaretiyle ayırarak yazılır:

Bu millet nice Fatih'ler, Kemal'ler yetiştirecektir

Bu topraklarda ne Çaldıran'lar, ne Ridaniye'ler yaşandı

3 Aynı ismi taşıyanları belirtir:

Sınıftaki Ali'ler ayağa kalksın

Hüseyin'lerin hepsi buraya gelsin

4 Abartma anlamı katar:Çalışmak için ta Almanya'lara gitti

5 Topluluk, soy kavramı bildirir:Osmanlılar, Türkler, Yunanlar, Adanalılar, Konyalılar

3 Topluluk İsmi:Yapıca tekil, ancak anlam bakımından çoğul olan; aynı türe dahil birden çok varlığı anlatan isimlerdir Teklerden oluşan topluluğu, çokluğu bildiren kelimelere denir

ordu, sürü, orman, sınıf, okul, millet

Not: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir Bu durumda aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olurOrdular, ormanlar, sürüler

D YAPILARINA GÖRE İSİMLER

İsimler kaç kelimeden oluştuklarına ve yapım eki alıp almadıklarına göre de sınıflandırılırlar

1 Basit İsim:Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere denir Çekim eki almış hâlde kullanılabilirler Türemiş ve birleşik kelimeler yaparken bunlara yapım ekleri getirilir

İnsan, kelebek, gölge, yaprak(lar), kağıt(ta), kuş(u), çiçek(ler), dağ(dan), bir(de),

Basit isimlerimizin çoğu tek hecelidir, ama bütün basit isimler tek heceli zannedilmemeli

Basit isimler, daha küçük ve anlamlı parçalara ayrılamazlar Meselâ "kelebek kelimesini kel-ebek şeklinde ikiye ayırıp "kel" diye anlamlı bir kelime bulabiliriz gibi bir düşünce yanlıştır Çünkü parça ile bütün arasında her zaman -az ya da çok-bir anlam ilgisi bulunmalıdır

2 Türemiş isim:İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş, şekil ve anlam olarak yeni isimlere denir

İsimden türeyenler: kömürlük, kitaplık, tuzluk, başlık, kulaklık, gecelik, gençlik, insanlık, Türklük, çocukluk, hanımlık, kardeşlik, Müslümanlık, kulluk, erkeklik, bilgelik, bayramlık, kışlık, akşamlık, gömleklik, iyilik, güzellik, küçüklük, öğretmenlik, doktorluk, veterinerlik, eczacılık, arıcılık, demircilik, kılavuzluk, rehberlik

Yansımalardan türeyenler:çıtır-tı, cızır-tı, şakır-tı, şıkır-tı, homur-tu, gıcır-tı, patır-tı

Fiilden türeyenler: gel-mek, oku-mak, ye-mek, iç-mek, çalış-mak

yemek, çakmak, ekmek, ilmek, kaymak,

başlama, okuma, yazma, nakletme, hasta olma, danışma, sevme, inanma

3 Birleşik İsim:Birleşik isimler, birden fazla kelimenin bir araya gelip yeni bir varlığı veya kavramı karşılayacak şekilde kalıplaşarak oluşturdukları, anlam ve şekil bakımından yeni isimlerdir

Birleşik ismi oluşturan kelimeler arasına herhangi bir ek veya kelime giremez; girerse bu kelime grubu birleşik isim olmaktan çıkar, belirtili isim tamlaması veya başka bir kelime grubu olur

Bu isimler anlam bakımından tam bir kalıplaşmaya uğradıkları için tek bir kelime olarak kabul edilir ve bu şekilde kullanılırlar

Türkçe'de üç yolla birleşik isim yapılır:

Anlam kayması yoluyla

Ses kaynaşması yoluyla

Kelime sınıfı kayması yoluyla

a Anlam kayması yoluyla:

Birincisi: Birleşik ismi oluşturan kelimelerin tamamı (genellikle iki kelimeden oluşurlar) anlam kaybına uğrar Hanımeli, aslanağzı, katırtırnağı, devetabanı, suçiçeği, demirbaş, denizaltı, kuşpalazı
İkincisi: Kelimelerden sadece birincisi anlam kaybına uğrar:

Adamotu, yayın balığı, ince hastalık

Akçaağaç, akçakavak, akciğer, karabiber, alageyik Başbakan, başyazar, başhekim
Üçüncüsü: İkinci kelime anlamını kaybeder: Karatavuk, yer elması, karafatma

b Ses kaynaşması yoluyla: cumartesi, pazartesi, kahvaltı, çörotu, peki

c Kelime sınıfı kayması yoluyla: kaptıkaçtı, külbastı, mirasyedi, dedikodu, hünkârbeğendi, albastı, gecekondu

örtbas, sıkboğaz, alaşağı, ateşkes, kapkaççı

giderayak, bilirkişi, vatansever, hacıyatmaz, cankurtaran

elverişli, rasgele, albeni, çalçene

Birleşik Kelimelerin Yazılışı

Buraya kadar yapılan tasnife göre her kelimenin birden fazla özelliği vardır:

Varlıklara verilişine göre : özel isim, cins ismi

Maddelerine göre : soyut, somut

Varlıkların sayılarına göre : tekil isim, çoğul isim, topluluk ismi

Yapılarına göre : basit, türemiş, birleşik

el : cins ismi; somut, tekil, basit isim

düşünce : cins ismi; soyut, tekil, türemiş isim

kitaplıklar : cins ismi; somut, çoğul, türemiş isim

ayakkabı : cins ismi; somut, tekil, birleşik isim

ordu : cins ismi; somut, topluluk ismi, basit isim

Ankara : özel isim; somut, tekil, basit isim

Çanakkale : özel isim; somut, tekil, birleşik isim

İSİMLERDE KÜÇÜLTME

Bir varlığın, bir ismin küçüklüğü genel olarak, başına getirilen "küçük, mini, ufak" gibi sıfatlarla ifade edilir:Küçük köy, ufak el, mini kasa

Bazen bu sıfatların yerini "Cİk, -Ceğİz" ekleri tutar Bu ekler isimlere küçültme anlamı katar

küçük tepe>tepecik küçük çocuk>çocukcağız

Not: Bu ekler her zaman küçültme anlamı katmayabilir; acıma ve sevgi; zavallılık ve küçümseme anlamları da katabilir:

Serçecik daldan dala atlıyor (acıma)

Adamcağız korka korka ayağa kalkar (acıma)

Bebeciğimi çok özledim, diyordu (sevgi)

küçük insan>insancık (zavallılık)

zavallı kelimeler>zavallı kelimecikler (küçümseme)

"k" sesi ile biten sıfatlara -Cİk eki getirildiğinde sıfatın sonundaki "k" düşer:

küçük>küçücük ufak>ufacık alçak>alçacık minik>minicik

"-cE, -İmsİ, -İmtrak" ekleri de küçültme anlamı katar:

küçük>küçükçe büyük>büyükçe iri>irice yeşil>yeşilimsi sarı>sarımtırak

İSMİN HÂLLERİ:

İsimleri isimlere, fiillere, edatlara bağlayan, diğer kelimelerle ilişki kurarak isimlerin cümlede görev kazanmasını sağlayan eklere isim hâl ekleri denir İsimlerin bu ekleri alarak yüklendikleri görevlere ismin hâlleri denir

1 Yalın Hâl (Nominatif):Eki yokturİsimlerin hiçbir hâl eki almamış hâlleridir Çoğul, iyelik ve bildirme eki almış olabilir Bu durumda da yalın hâlde sayılırlar

ev, okul, yol, çocuk, fikir, baba(sı), defter(ler), çalışkan(dır)

Yapım ekleri de ismin yalın durumunu değiştirmez: kalemlik, bilgili, susuz, meslektaş

Birleşik isimler de hâl eki almamışlarsa yalındırlar:dershane, tanksavar, gecekondu, bilirkişi

2 Belirtme (Yükleme) Hâli: ı, -i, -u, -ü eklerini alan isimler bu duruma girer Bu isimler genellikle belirtili nesne olur

Defteri, okulu Ali kitabı aldı (Belirtili nesne)

ev-i gördüm, kapı-y-ı açtım, okul-u boyadılar, gül-ü koparmayın

NOT : Türkçe'de üçt çeşit -i (-ı, -u, -ü) eki vardır Bunları birbirine karıştırmamalıyız

* Köyü güzelmiş (iyelik eki)

* Köyü gezdiler (hal eki)

* Ört-ü, diz-i (fiilden isim yapma eki)

3 Yönelme Hâli:"-E" ekiyle yapılır Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir

Yönelme hâlinde, ismin belirttiği kavrama yöneliş, dönme, yaklaşma, ulaşma söz konusudur Yönelme hâlindeki kelimeler cümlede dolaylı tümleç ve yüklem olabilir Dolaylı tümleç, yükleme sorulan "neye, kime, nereye" sorularının cevabıdır Sinema-y-a git, ev-e dön

4 Bulunma Hâli:"-dE" ekiyle yapılırEylemin yapıldığı yeri, nesneyi ya da soyut kavramı bildirir Genellikle "kimde, nede, nerede"sorularına cevap vererek dolaylı tümleç olur Babamda hiç para yoktu (Kimde)

ev-de oturma, okul-da öğren, yurt-ta kaldı, devlet-te bulunuyor

5 Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma) Hâli:"-dEn" ekiyle yapılırEklendiği kelimeyi dolaylı tümleç yapar; "çıkma, ayrılma, uzaklaşma" bildirir İsmin ayrılma hâli, yani dolaylı tümleç, yükleme sorulan "nereden, kimden, neden" sorularının cevabıdır okul-dan çıktı, ev-den ayrıldı, yurt-tan geliyor, devlet-ten istedi

-den ekini alan isimler bazen zarf tümleci olur Sıkıntıdan her tarafı sivilce doldu (Zarf tümleci)

-den eki, bazen yapım eki olarak kullanılır Bu durumda ya sıfat ya da zarf görevi üstlenir Candan dost, toptan satış, içten davranış

-den eki bazen belirtili isim tamlamalarındaki tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün 'ün yerini tutabilir Çocukların biri Çocuklardan biri

-den ekini alan kelimelerle ikilemeler yapılabilir Derinden derine sesler geliyor

-den ekini alan kelimelerle üstünlük anlamı taşıyan sıfat öbekleri oluşturulabilir Gülden kırmızı yanak, Pamuktan beyaz eller

6 Eşitlik Hâli:"-CE" ekiyle yapılırBu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci ve yüklem olarak kullanılır

Onun davranışları çok zaman delicedir

Bu okulda yıllarca çalıştım dedi

O gün sizi saatlerce bekledik

Bu kararı sınıfça aldık

Bugün milletçe sevinçliyiz

7 Vasıta Hâli:"ile" edatı kullanılarak yapılır "i" düşürülerek kullanılır Bu hâldeki kelimeler cümlede zarf tümleci, edat tümleci ve yüklem olarak kullanılır

Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan (edat tüml)

İşi kolaylıkla başardı

Ayağına gelen topa hızla vurdu

Babasını sevinçle karşıladı

O artık bizimledir

Öğrencileriyle geziye gitmişti

Arabasıyla evimize kadar getirdi

İğneyle kuyu kazıyorsun

Rüzgârın etkisiyle dallar sallandı

Sonbaharın gelmesiyle soğuklar artmıştı

Zilin sesiyle yarışma bitti

8 İlgi Hâli (Tamlayan Hâli):"-(n)İn", "-dEn" ekleriyle yapılır ya da yalın hâldedir

Kitabın yaprağı yırtılmış

Ceket düğmesi

Öğrencilerden biri

İSİM TAMLAMALARI

İki veya daha fazla ismin, yeni bir anlam meydana getirecek şekilde birlikte kullanılmasıyla oluşan söz gruplarına isim tamlaması denir Ad takımı şeklinde de söylenebilir

İsim tamlamalarında ilk isme tamlayan; ikinci isme tamlanan denir Bu kural iki isimden oluşan tamlamalar için geçerlidir İkiden fazla isimden oluşan tamlamalarda genellikle son isim tamlanan diğerleri tamlayan olur Fakat bu kurala uymayanlar da vardır

Bahçenin duvarı Bahçenin duvarının boyasının rengi Bizim okulun tahta kapısı

Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan

İsim tamlamalarının çeşitleri ve özellikleri şöyledir:
1-BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI

Tamlayan -ın, -in, -un, -ün , tamlanan -ı, -i, -u, -ü eklerinden birini alır Tamlayan sesli harfle biterse -n kaynaştırma harfi; tamlanan sesli harfle biterse -s kaynaştırma harfi kullanılır Bahçe-n-in kapı-s-ı

NOT :* "Su" ve "ne" kelimeleri bu kurala uymaz Örnek: Su-y-un tad-ı, ne-y-in tad-ı

o

Zamirler tamlayan veya tamlanan olabilir Örnek: Bizim evimiz Çocukların birkaçı

o

Tamlanan isim sayı veya belirsizlik bildiren bir kelime olursa, tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün yerine-den, -dan eki gelebilir (Adamların ikisiAdamlardan ikisi)

o

Bazı belirtili isim tamlamaları, sıfat tamlamasının ters çevrilmesiyle oluşur (Taze balıkBalığın tazesi)

o

Bazı bisim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirir (Çok verimlidir ovası Konya'nın) (Konya'nın ovası)

2-BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI

Tamlayan, tamlama eklerini almaz Tamlanan -ı, -i, -u, -ü eklerini alır Bahçe kapısı, gönül dostu

Tamlayan somut veya soyut isim olabilir: Kitap kabı, duygu yoğunluğu

Tamlanan somut, soyut isim veya isimleşmiş olabilir: Masa örtüsü, gurbet düşüncesi, dünya güzeli(İsimleşmiş sıfat)

Tamlayan çoğul eki alabilir: Öğretmenler odası

"Kendi" kelimesi, belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan olabilir Bunun dışındaki zamirler belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmaz: Kendi evi

İsim-fiiller tamlanan olabilir: Gece yürüyüşü

Bazı belirtisiz istamlamaları kendisinden sonra gelen ismi niteler ve sıfat görevi kazanabilir: Deniz mavisi gömlek

Bazı belirtisiz isim tamlamalarında tamlama eki günlük konuşmada düşebilir: Hatay sokağıHatay sokak Bu durumun yazıda gösterilmesi yanlıştır (Lokanta Bahar) veya (Bahar Lokanta) yanlıştır Doğrusu (Bahar Lokantası) şeklinde olacaktır

Bu tamlamalarda mecazlı anlatım görülebilir: Laf salatası, ömür törpüsü

Bazı belirtisiz isim tamlamaları kalıplaşarak birleşik kelime olmuştur: Kuşadası, hanımeli

Bazı belirtisiz isim tamlamalarının başına bir sıfat gelebilir: Kırmızı kadın ceketi

Bazen belirtisiz isim tamlamalarında sıfatın başa gelmesi dil yanlışlığına yol açar: Devlet Eski Bakanı (Doğru) Eski Devlet Bakanı (Yanlış)

3 TAKISIZ İSİM TAMLAMASI

Tamlayan ve tamlanan, tamlama eklerini almaz Tamlayan, tamlananın hangi maddeden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir Takısız isim tamlamaları ile sıfat tamlamaları birbirine karıştırılmamalıdır

Takısız İsim Tamlaması Sıfat Tamlaması

Tahta çanta Güzel çanta

Demir kapı Büyük kapı

Demir yumruk Sert yumruk

Badem göz Siyah göz

Çini vazo süslü vazo

Altın bilezik Burgulu bilezik

ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI

En azından üç isimden oluşan tamlamalara denir Dedemin dedesinin dedesi, Ayşe'nin kardeşinin okul çantası

NOT: Zincirleme tamlamayı oluşturan kelimelerden en az biri sıfat görevinde kullanılıyorsa böyle tamlamalara KARMA TAMLAMA denir Karma tamlamalar, isim tamlamalarının tamlayanı ile tamlananı arasına bir sıfat girmesiyle oluşabildiği gibi, iki sıfat tamlamasının birleşmesiyle de oluşabilir (Babamın eski ceketi)(Güzel Türkiye'nin güzel çayı)