Vahy(Vahiy)

Geçmiş peygamberlere ait mucizelerin öğrenilmesi; bizzat Hz Peygamberin mucize göstermesinin talebi ancak vahy ile öğrenilmiş ve ilâhî kudretle temin edilmiştir

Diğer taraftan bizzat vahyin kendisinin de bir mucize olması sebebiyle kısa da olsa VAHY'den söz etmemizi gerektirdi

Vahy kelimesi, meful bir isim olarak, vahy olunmuş şey, haber, bilgi, âyet, hadis mânâlarına gelir

Vahy, lügatte, işaret, ilham, gizli söz, ve başkasının gönlüne atılan herhangi bir duygudur138 Onun asıl mânâsı, gizli konuşma, fısıldaşma ve başkalarına duyurmadan birisine bir şey söylemek demektir Kur'ân-ı Kerîm'de üç mânâda kullanılmıştır:

l- Yaratılışın icablarına göre hareket etmek Bir âyette "Rabbin ona (yeryüzüne) vahyetti"139 buyrulur Burada ona vahyetti demek yaratılışına göre hareket ettirdi demektir

2- İlhâm mânâsında: "Musa'nın annesine, onu emzir diye, vahyettim"140 âyetinde de ilham etti mânâsındadır

3- Başkalarına duyurmadan söylemek "Birbirlerine yaldızlı sözler vahyediyorlar”141 ayetinde de, söylüyorlar mânâsında kullanılmıştır

İlgili bir çok âyet ve hadis vahyin 7 çeşit olarak tesbit edildiğini, yukarıda zikredilen üç mânânın bunları da kapladığını göstermektedir Hz Peygamber'e yapılan vahiy de bu mânâlara sahiptir142 Demek ki, Cenâb-ı Hakk her varlıkla onların kabiliyetlerine göre konuşmuş ve vahyetmiştir

Usul-u Fıkh ulemasına göre "Vahy" iki kısma ayrılır: Onlar da, "Zahir" ve "Bâtın" vahiydir

Zahir vahiy: Hz Peygamber'e yapıldığı halde O'nun buna bir müdahalesi olamaz Kur'ân-ı Kerîm ve bazı kudsî hadisler ve Hz Peygamber'in kalbine atılan ilhamlar gibi Sünnet de bu ilhamın içine girer

Bâtın vahiy (Gizli vahiy) ise, Hz Peygamber'in ictihâdlandır Tecrübe ve başkalarının görüşlerinden istifâde edilerek yapılan ictihadlarda yanılması olabilir143 Zira O, vahyin gelmediği sıralarda bazen kendi reyiyle bazen de arkadaşlarının reyiyle hareket etmiştir Nitekim Bedir savaşında ordusunu kondurduğu yerden Habbâb b el-Münzir'in tavsiyesine uyarak değiştirmiş ve daha iyi bir yere kondurmuştur144 Gerçi buradaki tavsiyeye uyulmada isabet olmuştur

Medine'ye hicretlerinden sonra yapılan hurmaların aşılanmasını lüzumlu saymaması sebebiyle, Ashâb-ı Kiram da aşı yapmayı terketmişlerdi Bu sebeble de mahsul azalmıştı Bunu duyan Hz Peygamber, "siz dünyâ işlerinizi daha iyi bilirsiniz"145 buyurarak, bu gibi şeylerin tecrübe ile bilineceğini belirtmişti Az da olsa, buna benzer bir iki olay daha vardır Ancak bunlar, dinin ahkâmı ve tebliği ile ilgili değildir Dinin ahkâmında yanılma olursa, o yanılma üzerinde kalınmaz, tashih edilir Çünkü Hz Peygamber (sav) " sen bizim gözlerimizin önündesin"146 âyetinin beyan ettiği üzere, her zaman ilâhî kontrol altında yaşamıştır Ayrıca Hz Peygamber, zaman zaman bazı işlerinden dolayı uyarılmıştır Hz Peygamber'in sünneti mevzu edilirken, bu yanılma durumlarını gözönünde tutup yanlış anlamalara meydan vermemek lazımdır

Diğer taraftan vahy, eğer Hz Peygambere lafız ve mânâ olarak birlikte okunmuşsa ona, "Vahy-i Matluv" sadece mânâ verilmişse, ona da "gayr-i matluv vahiy" denmiştir147 İşte sünnet bu "gayr-i matluv" vahyin içine girer Bu vesileyle kısa da olsa sünneti açıklamaya çalışalım

Sünnet lügatte, mutlak olarak herhangi bir yol mânâsına gelir O'nunla Hz Peygamber'in fiilleri, gidiş yolu kastedilir Bunları bize nakleden haberlere de, hadis denir Netice itibariyle bugün için, sünnetle hadis eş manâlı kabul edilmiştir148

Hadisler, başlıca mütevâtir ve âhâd olmak üzere iki kısma ayrılır Mütevâtir haber, "Hz Peygamber'den meşhur kitablara geçinceye kadar, yalan üzerinde birleşmeleri âdeten mümkün olmayan râvîler topluluğunun, her nesilde, kendileri gibi bir topluluktan alıp naklettikleri, işitme ve görmeye dayanan haberlerdir"149 Bu şekilde olan hadisler de bütün râvîler, aynı lafızları nakletmişlerse ona, lafzî mütevâtir, mânâ ortak olduğu halde değişik lafız kullanmışlarsa, ona da mânevî mütevâtir hadis denmiştir150

Mutlak olarak mütevâtir denildiğinde, lafzî mütevâtir akla gelir Manevî mütevâtir haberin izah tarzındaki bir tarifinde ise, ayrı yollardan gelen pek çok haber de, müşterek noktaların bulunması sebebiyle oluşan haberlere denmiştir151

Mütevâtir haberlerin ortaya koyduğu ilim hususunda mezhebler arasında ihtilaflar olmuştur Aralarında Şâfiîlerin bulunduğu bir kısım ulemâ, mütevâtir haber, "Yakin" (kesin) ilim ifâde eder demişlerdir Hanefî'ler de, elle tutulmuşçcasına kesin ilim ifâde ettiği görüşünü müdafaa etmişlerdir eş-Şevkânî (ö 1250/1834), cumhûr-i ulemanın mütevâtir hadisin, “zarurî” (kabullenilmesi kaçınılmaz) ilim ifâde ettiğini söylediklerini nakleder Mezkûr haberin istidlâlî ilim (delilden düşülerek alınan ilim) ortaya koyduğunu söyleyenler de vardır152

--------------------------------------------------------------------------------

DIPNOTLAR

138 İbn Manzur, Lisânu'l-Arab, XV,329-382, Beyrut tsiz: Şiblî age II, 386

139 Kur an, Zilzâl, 5

140 Kur'ân, Kasas, 7

141 Kur'ân, Enam, 112

142 Şiblî age II,388

143 Molla Husrev, Mir atu'l-Usûl s385-388 İstanbul 1307 H

144 el-Kâdî îyâz age II, 417-418

145 Müslim, el-Fezâil, 140, (IV, 1835-1836 hno: 2362,) Beyrut tsiz; el-Kâdî İyâz ag e II, 417

146 Kur’ân, et-Tur, 48

147 Molla Husrev, age s385-389

148 Bak Çakan, İLütfi, Hadis Usûlü s26 İstanbul 1991

149 el-Cezâiri, Tevcihu'n-Nazar, s 34-41 Beyrut tsiz

150 Koçkuzu, Ali Osman, Rivayet tümlerinde Haber-i Vahit s 59 Ank 1988

151 Çakan, tLütfi, Hadis Usûlü s107 İst 1991

152 Koçkuzu, AO age s 69-75