Afrika

Atlas Okyanusuna doğru güney yönünde akan batı ırmakları bu bölgedeki suları toplarKurak mevsimlerde yukarı kesimlerde sular azalırKurak mevsiminin kısa sürdüğü Gine,Sierra Leone ve Liberya"da ise kesintisiz akarlar

Ekvator Afrika"sının iyi su alan batı kesiminde Kongo Irmağının suları giderek bollaşırBiri Kuzey,öteki güney yarımkürenin en yağışlı mevsimlerinden etkilenen iki ayrı kesimde suları en yüksek düzeye ulaşırHavzanın ortasındaki bataklık bölgeyi geçtikten sonra sudaki asit oranı artar

Afrika"nın doğusundaki göller,Kızıldenizden Zambezi"ye uzanan bir çizgi üstünde yer alırBuharlaşmanın oldukça yüksek olduğu bu göller,çevredeki ırmaklar için rejim düzenleyici işlevini görürAşırı yağışlı dönemlerde ırmakların fazla sularını alırkurak dönemlerdeyse bu ırmaklara su verirlerGüneyde yağış miktarı yüzünden ırmakların çoğu kesintili akarOkavango,Zambezi ve Orange gibi sürekli suyu olan ırmaklar,bol yağış alan bölgelerden kurak bölgelere doğru ilerler

Kıtanın temel kayaç katmanlarındaki büyük kıtasal çöküntüler önemli yeraltı suyu birikimleri sağlayabilirDoğudaki yaylalarda kaynak suları ya da su depolayan jeolojik yapılar çok azdırOlanlar da kristal kayaların kimyasal değişime uğradığı ya da parçalandığı nemli yerlerde bulunurSıkışmış kil yapıları ile kireçtaşları su içerirve Zambia ile Güney Afrika"nın başlıca su kaynaklarını oluşturur

Sahra"da Tebeşir Döneminde oluşmuş,900 m kalınlığında bir kayaç katmanı ile genellikle bunun üstünde yer alan ama bir denizel tortulla ilkinden ayrılan ikinci bir katmanda " fosil" su bulunurCezayir,Mısır ve Sudan"da bu kaynaklardan büyük ölçüde yararlanılır
Kıtanın doğu ve batısındaki kimi kıyı yörelerinde su depolayan kum ve kireçtaşları ile çakıl ve kum çökeltilerine rastlanırÖrneğin kıyı bölgelerindeki tortul kayaçlar ya da alüvyonlu birikintiler gibi iri gözenekli bazı yeraltı su depolarından saatte 990m3 düzeyinde su elde edilebilirSahra"daki "fosil" su kaynaklarından da saatte 8 m3 su elde
edilebildiği belirtilmektedirErimiş maden oranı yüksek olmayan bu sular içme suyu olarak kullanılabilir,ama daha derinden gelen sularda tuz oranı yüksektir

Yağışların mevsimlik olması ve ırmakların sürekli su taşımaması kıtadaki yeraltı su kaynaklarının kullanılmasını gerektirirBazı ülkelerde geniş sulama sistemleri kurulmuşturKıtadaki 50 kadar ırmak havzasına birden çok ülkenin komşu olması,ülkeler arasında işbirliğini ve hükümetler arası kuruluşların etkinliğini zorunlu kılmaktadır20yüzyılın ikinci yarısında Afrika"da bazı büyük barajlar inşa edilmiştirÖnemli ırmaklar üstündeki bu barajların oluşturduğu yapay göllerde kurulu araştırma enstitülerinde yeniden yerleşim çevre koşullarından yararlanma sağlığa aykırı gelişmeleri önleme gibi çalışmalar yürütülmektedir

Bitki ve hayvan varlığı kıtanın biyolojik kaynaklarını oluştururAfrika topraklarının yüzde 20"sini kaplayan ormanlık alanlar,tarla açma çalışmaları yüzünden giderek azalmaktadırBitkisel kaynaklar arasında önem bakımından ilk sırayı alan çayırlar,kıta topraklarının en büyük bölümünü kaplar ve özellikle sürü hayvanlarının beslenmesi açısından büyük değer taşırBatıdaki savan alanlarında görülen ve kurak dönemin başlangıcında yapraklanan bir akasya türü de özellikle kurak mevsimde yaprakları ve kurutulmuş meyveleriyle sürü hayvanları için önemli bir besin kaynağıdırÖzel önem taşıyan bir başka ürün de genetik yolla ıslah edilmiş mısırdırBilimsel bir aminoasit olan lizin oranının yüksek olması,kıta halklarının temel besin maddelerinden biri olan mısırın besin değerini daha da artırır

Hayvan türleri arasında gerek çeki,binek ve yük hayvanı olarak kullanılan gerek et,süt ve derisinden yararlanılan manda,öküz,at,katır,eşek ve deve ön sırayı alırÖrneğin iyi beslenen bir deve,yavrusunu,emzirdikten sonra günde 5-6 kgsüt verireti de Müslümanlarca yeğlenirAsya filinin tersine,eğitilmesi zor bir hayvan alon Afrika fili ise taşımada kullanılmaz



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

TARIM
Kıtanın gayri safi üretiminin dörtte üçünü karşılayan tarım,toplam işgücünün yaklaşık üçte biri tarıma ayrılmıştırSürekli ekilen alanlar,kıta topraklarının yüzde 6"sını kaplarGeçimlik tarım çerçevesinde ekilen ürün türlerinin sırası doğru belirlenememekte tarlalar bazen gereğinden çok boş bırakılmaktadırTohum ıslahı,gübreleme ve zararlılarla mücadele çalışmaları da yetersizdir

Mısır üretiminde en yüksek verim Reunion,Mısır,ve Mauritius"ta sağlanırBurkina Faso ( eskiden yukarı Volta) Kamerun,Çad,Mısır,Etiyopya Kenya,Mali,Nijer,Nijerya,Senagal,Somali,Güney Afrika,Sudan,Tanzanya,Uganda ,Zimbabve"de kocadarı ve kumdarı üretilirMısır,Gine,Fildişi Kıyısı,Libya ,Madagaskar,Mali,
Nijerya,Senegal,Sierra Leone ve Tanzanya"da pirinç üretimi yaygındırBuğday üreticileri,ise Cezayir ,Mısır,Etiyopya,Kenya,Fas,Güney Afrika,ve Tunus"turProtein açısından zengin baklagillerden börülce ve soyafasulyesi de gene tahıl alanlarında üretilir

Kuzey ve güney bölgeler dışında dengeli bir dağılımı olan muz,üretimi Somali,Madagaskar,Tanzanya,Uganda ve Angola"da sulama yoluyla yoğun biçimde yürütülürAnanas,üreticisi ülkeler Fildişi Kıyısı,Güney Afrika,Zaire,Kenya ve Kongo"durMısır,Cezayir,Sudan ve Fas"ta hurma üretilirMısır,Fas,Güney Afrika,Cezayir,Gana ,Zarie,Madagaskar ve Tunus"ta portakal,Güney Afrika ve Sudan"da greyfurt üretimi önemlidirFas,Tunus,ve Cezayir de de incir yetiştirilir

Burundi,Ruanda,Etiyoya,Kenya ve Madagaskar gibi ülkelerin yüksek bölgelerinde patates yetiştirilirAkdeniz ülkeleri de önde gelen patates üreticilerindendirÖnemli bir ürün olan manyok,kıtanın kuzey ve güneyi başta olmak üzere çok kurak yöreler dışında her yerde yetiştirilirorta ve batıdaki ülkelerin tarım ürünleri arasında önemli bir yer tutarAkdeniz kıyısındaki ülkeler önemli domates üreticileridir

Baklagiller tüm kıtaya yayılmıştırGüney Afrika"yla birlikte Akdeniz ülkeleri taze fasulye ,Etiyopya ve Fas nohut,mercimek ve bakla üretiminde önde gelirTropik Afrikanın öteki önemli ürünleri biber,bamya,patlıcan ve salatalıktır




Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Afrika"nın kuzey ve güneyinde üzüm yetiştirilirAma AET pazarlarının yitirilmesi ve ülkenin bu ürüne bağımlı kalmak istememesi yüzünden Cezayir"de üretim düşmüştürSSCB bu ülkede şaraptan konyak üreten bir damıtımevi kurmuştur

Balıkçılıkta adını duyurmuş ülkeler Güney Afrika,Nijerya ,Tanzanya,Namibia,Senegal,Fas,Gana,Uganda,Mısır, Zaire,Çad,Angola,Mali,Fildişi,Kıyısı,Kamerun ve Malavi"dirRinga,sardalye ve hamsi en çok avlanan balık türleridirTropik sularda kefal,zargana ,yılanbalığı,kuzey ve güney sularında ise morina ,mezgitbarlam,torik,gibi balıklar çok avlanır

Yapağı üreticisi başlıca ülkeler,Güney Afrika,Akdeniz ülkeleri,ve Sudan"dırYapağı üretiminin yarısını tek başına Güney Afrika sağlarDericilikte istatistik veriler yetersiz olmakla birlikteyıllık deri üretimi,büyükbaş hayvanların yüzde 10"u küçükbaş hayvanlarınsa yüzde 25"i oranında tahmin edilmektedirSüt üretimi ve tüketimi konusunda da doyurucu istatistikler yokturGüney Afrika ,Zimbabve ve Kenya dışında süt üretiminin iç gereksinimi karşılayacak düzeyde olmadığı bilinmektedir

Hindistancevizi ,yerfıstığı,pamuk,susam,ayçiçeği,kakao,kahv e,çay,kauçuk,tütün ve şekerkamışı kıtada önem taşıyan öbür tarım ürünleridirHindistancevizi özellikle yağışlı tropikal yörelerde önde gelir,Yerfıstığı ekimi Kamerun ,Nijer,Nijerya ve Sudan gibi ülkelerde özellikle ağırlıklıdırKakao üretiminin çoğu Kamerun,GANA,Fildişi Kıyısı,ve Nijerya"da gerçekleştirilirAngola,Kamerun,Etiyopya,Gine,Fi ldişi Kıyısı,Kenya,Madagaskar,Tanzanya,Uganda,ve Zaire"de kahve,Kenya,Malavi,Mozambik,Tanzanya,ve Zaire"de çay üretimi önem taşır

Mısır,Sudan,Zimbabve,Fildişi Kıyısı,Güney Afrika,ve Tanzanya"da pamuk,Etiyopya,Nijerya,Somali,Sudan ve Uganda"da Susam,Güney Afrika,Tanzanya ve Mozambik"te ayçiçeği Kamerun,Liberya,Nijerya,ve Zaire"de kauçuk,Malavi,Nijerya,Zimbabve,Güney Afrika ve Tanzanya"da tütün ,Madagaskar,Mauritius,Mozambik,Reunion,Zimbabve ve Güney Afrika,Svaziland ve Mısır"da ise şekerkamışı yetiştirilir


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Kıtanın öbür kesimlerinden farklı olarak kuzey şeridinde imalatçılık geleneği vardırAma 19yüzyılın sonlarında tüm Afrika bir hammadde kaynağı ve pazar alanı olarak görülmüştürKimi teknik nedenler ve taşıma maliyetleri zamanla belirli yörelerde sınırlı bir sanayinin gelişmesine olanak vermiştir

1950"den sonra durum büyük ölçüde değişmiş,talep artışı,ithal ikamesi çabaları,teşvik önlemleri ve petrol dolarıyla birlikte kıtaya yatırım mallarının da girmesi,sanayi üretimini önemli oranda artırmıştırGelişimin hızını kesen etmenler kıtanın çok sayıda ülkeye bölünmüş olması nedeniyle seri üretim ve pazar olanaklarının sınırlı ,nitelikli işgücünün de az olmasıdır

İmalat sanayisinin düzeyi,Hem Asya ana kıtadan hem de Latin Amerika"dan düşüktürGayri safi yurtiçi hasıla( GSYİH) ülkeden ülkeye önemli farklılık gösterirUganda ,Togo,ve Nijer gibi ülkeler bu konudaki sıralamada en geride yer alırEn öndeyse Mısır,Nijerya,Cezayir,ve Fas,gelirİmalat sanayisinde Güney Afrikanın üretimi,kıtanın geri kalan kesimindeki toplam üretimin yüzde 50"sine ulaşır



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

İmalat sanayisi basit denebilecek ürünlere dayanırAma ağır sanayi ürünleri arasında elektrik motorları,taşıma araçları ve traktörde yer alırAyrıca uçak montajı yapılırKimya,Petrol,kömür,kauçuk,ve madeni eşya sanayilerinden de söz edilebilirGene de sanayi işletmelerinin büyük çoğunluğu gıda,dokuma,deri işleme ve inşaat malzemesi alanlarında üretim yapan görece küçük birimlerdirMadencilik önemli bir gelir,döviz ve hammadde kaynağıdırAncak dağılımı çok dengesizdirMadencilik gelirlerinin yaklaşık yarısı Kuzey Afrikada yüzde 30"u ise kıtanın güneyinde elde edilir

Demir ve çelik Güney Afrika dışındaki ülkelerde ağır sanayiden çok inşaatta kullanılırCezayir,Tunus,Mısır,Zimbabve ve Güney Afrikada entegre Demir-çelik tesisleri kuruludurBunların dışındakiler hurda piki işleyen küçük birimlerdirBazı ülkelerde rafinelerin ardından petrokimya sanayisi gelişmiştir1965"te yalnız Zimbabve,Mısır ve Güney Afrika "da birer petrokimya kuruluşu varken son yıllarda,Cezayir,Fas,Gana,ve Kenya,Libya,Nijerya,Senagal,Sudan ve Tunusta"da benzer tesisler kurulmuştur





Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Mısır,dışında dokuma sanayisi iç pazara dönüktürve pamuklarla sınırlıdırBazı ülkelerin dokuma ürünü ihraç etmesine karşın,bütün olarak kıtanın dokuma ithalatı ,ihracatı aşmaktadırSentetik ve yünlü ürünler yoğunlukla ithal edilir

Afrika ülkelerinin çoğunda çimento üretimi yapılırGüney Afrika ve Cezayir bu dalda önde gelen iki ülkedirKıtanın ağaç üretiminin büyük bölümü yakacak olarak kullanılırKontraplak ve sunta tesislerindeyse atıl-kapasite vardırKağıt hamuru ve kağıt sanayileri kuzeyde ve güneyde toplanmıştırToplam kağıt üretiminin büyük bölümü ulusal pazarlara sunulur

20yüzyılın son çeyreğinde elektrik enerjisi kullanımında çarpıcı bir gelişme görülmüştürPetrole dayalı sanayi,büyük hidroelektrik santrallerinin kurulması ve termo elektrik tesislerin devreye girmesi bu gelişmeyi hızlandırmıştırAncak üretilen enerjinin çevreye iletilmesinde ve dağıtımında çeşitli sorunlar vardır1950"lerde düşük voltaja göre çekilen hatların yerini yüksek gerilim hatları almıştırKıyılara ve maden yörelerine yakın büyük kentsel merkezlerde elektrik enerjisi tüketimi önemli ölçüde artmıştırBazı ülkelerin enerji ağlarını kırsal yörelere doğru genişletilmesine karşın,kırsal yörelere doğru genişletilmesine karşın,kırsal kesimin elektrifikasyonunda önemli gelişme sağlanamamıştır

Fas ,SenegalFildişi Kıyısı ,ve Nijerya"da kıyıya yakın liman ve kentlerde buhar enerjisi santralları vardırBunlar arasında enerjisi santralları vardırBunlar arasında kömüre dayalı olan en büyüğü Güney Afrika"dadır



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

TİCARET

Kıta içi ticarete ilişkin veriler genellikle yetersizdirKayıt dışı kalan kaçak ticaret çok yaygındırİç ticarette en önemli yeri gıda ve içki,tütün ,şeker,sığır,ve et tutmaktadır
Sömürgecilik döneminde oluşturulan ortak para ve taceret bölgeleri günümüzde de ticareti yapay biçimde bu bölgelerle sınırlamaktadırTaşıma ve haberleşme hizmetlerinin yetersizliği,imalat sanayisinin azgelişmişliği ve tamamlayıcı malların yokluğu,ticaretin gelişmesini engelleyen öteki etmenlerdir

Sömürgeci ülkelerin kıtadaki uygulamalarından miras kalan ve gelişip yeni biçimler alan ortak para ve ticaret bölgeleri doğrultusundaki girişimler arasında Orta Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu ( CEEAC)Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS),Güney Afrika Kalkınma Eşgüdüm Konferansı ( SADCC) ve Magrip Arap Birliği sayılabilir

Afrika"nın toplam ihracatı toplam ithalatından fazladırAma bu görünüm,kıtadaki çok sayıda ülke dış ticaret açığı verirken,petrol,doğal gaz ve maden üreticisi ülkelerin büyük dış ticaret fazlaları elde etmesinden kaynaklanmaktadır

IIDünya Savaşı"nın başlamasıyla Afrika"nın dış ticaretinde önemli artış gerçekleşmiştirBu sıçrama savaş sırasında temel ürünlere duyulan gereksinimsavaştan sonra ise bu kez onarım ve yeniden yapım amacıyla gene aynı tür mallara doğan talebin sonucudurBağımsız genç devletlerin özellikle 1960"larda başlayan kalkınma çabaları çerçevesinde ihracat seferberliğine yönelmelerine ve bazı temel malların fiyatlarındaki geçici yükselişler de kıtanın ihracatını yükseltmiştir

Petrol fiyatlarında OPEC"in yol açtığı artışlar ve talebi dünya ölçüsünde yüksek olan madenlerin Afrika"da çıkarılması da ihracat gelişmesinde büyük rol aynamıştırAma dış ticaret kalemlerini çeşitlendirmek amacıyla başlatılan girişimler çok başarılı olamamıştırAfrika ülkelerinin pek çoğunda ihracat birkaç temel mala dayanmaktadırBunlar Libya,Nijerya,Gabon,Kongo,ve Angola"da petrol ve petrol ürünleri ,Moritanya ve Liberya"da demir cevheri,Zambia ve Zaire"de bakır,Çad ve Mısır"da pamuk,Burundi,Uganda Ruanda,Etiyopya,Madagaskar,Kenya ve Fildişi Kıyısında kahve,Mauritius"ta şekerdir

Afrika"nın toplam ithalatındaki büyük artış ve bu nedenle yer yer büyük dış ticaret açıklarının doğması,pek çok ülkede ithal kısıtlamalarına gidilmesine yol açmıştırEski sömürge bağlarının uzantısı olarak ithalatın büyük bölümü Avrupa"dan özellikle AET ülkelerinden yapılırABD ve Japonya"nın da bu alanda önemi giderek artmaktadırKıtanın toplam ithalatında en ağırlıklı payı,imalat sanayisinin gelişmesi için zorunul mallar oluştururMadeni yakıtlar,sanayi malları,makineler,taşıma araçları ve dayanıklı tüketim malları ön sırayı alır



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

ULAŞTIRMA

Sömürgecilik döneminde kurulan ulaşım ağı,dışa açılan limanlardan belirli iç bölgelere uzanabilmek, ve denetimi sağlayabilmek amacıyla biçimlendirilmiştirBunun sonucunda aralarındaki ulaşım bağları zayıf sınırları yapay,yan yana birikimler ortaya çıkmıştırBöylece kıta içi ticaretin gelişmesi de engellenmiştir1960"larla başlayan planlı kalkınma çabaları,var olan ulaşım ağlarının yeni gereksinmelere göre düzeltlimesi ve ucuz taşımacılığın geliştirilmesi yönünde de bazı adımlar içermektedir

Afrika"da önce öküz,sonra deve geçmişteki en önemli taşıma araçları olmuştuAma çeçe sineği,Etiyopya dışında kıtanın büyük bölümünde hayvan taşımacılığını engelliyorduUlaşım altyapısının giderek gelişmesiyle kıtanın kuzey ve batısında eşek ve deve,Nijerya"da atgüneyde öküz artık taşımacılıktaki önemi yitirmektedir

1920"lerde motorlu araçların Afrika"yada ulaşarak hızla yayılması özellikle kuzey ve güneyde yol yapımı sürecini hızlandırmıştı1950"den sonra da Dünya Bankası kredileri ve ulusal bütçelerden karayolları için ayrılan ödenekler,pek çok ülkede ulaşım ağının gelişmesine katkıda bulunduAncak bugün bile bütün yolların ancak yüzde 27"si asfalt kaplıdır

Kıtada döşenen ilk demiryolları iç bölgelerde yönetimi yerleştirmeyi ve önemli maden alanlarıyla ihraç limanlarını birbirine bağlamayı amaçlıyorduBaşka yerlerde olduğu gibi Afrika"da da demiryollarının yayılması 19yüzyıl sonlarında IDünya Savaşı sonuna uzanan dönemde gerçekleştiAma demiryollarında belli standartların gözetilmemesi sonraki bağımsız Afrika devletlerinin bunları kendi gereksinmelerine uydurabilmeleri bakımından büyük güçlük yarattıGene de 1960"lardan bu yana kara ve demiryolu ağlarının gelişmesi taşıma maliyetlerinde önemli düşüş sağladı

Kara ve demiryolu ağlarının gelişmesi,1940"larda ve 1950"lerde başlayan tarifeli iç ve dış havayolu hizmetleri için de gerekli temeli oluşturduHava taşımacılığındaki ilerleme dışa kapalı Afrika"yı dünyaya açmada önemli rol aynadıKıtadaki en büyük uluslararası havalimanları KazablankaKahire ,Abidjan,Addis,Ababa,Nairobi,Doula ve Johannesburg"dadır

Sahra ile Zambezi Irmağı arasında kalan geniş iç bölgede eskiden insan ve mal taşımacılığı,büyük ırmak ve göl sistemlerinde kano ve kayıklarla yapılırdıGünümüzde
motorlu teknelerin kanoların yerini almasına karşın çok ileri adımlar atılamadıGene de deniz kıyılarında yapay limanlar kurulduvar olan liman tesislerine ekler yapıldıyenileri inşa edildi


Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

YÖNETSEL YAPI

1920"lerde bağımsız Etiyopya,Liberya,ve Güney Afrika Birliği dışında kalan bütün Afrika toprakları ve Avrupalı sömürgeci devletlerin doğrudan yönetimi altındaydı ya da bunlar arasında çekişme konusuyduAma 1950"lere gelindiğinde çeşitli etmenlerin rol oynamasıyla durum değişmiştiBunlardan birincisi 20yüzyılın siyasal ve düşünsel ortamıydıHalkların kendi kaderlerini belirleme hakkı,insan onuru,fırsat eşitliği gibi kavramlar dünya da giderek güç kazanıyorduİkincisi Afrika halklarının zamanla kendi güçlerinin bilincine varmaya başlamaları ve bunu eyleme dökmeleriydiÜçüncü etmense,dünyadaki güçler dengesinin köklü değişikliklere uğraması olduİki dünya savaşı sonunda Avrupa"nın gücünün ve etkisinin azalması sömürgeciliğe karşı,olduklarını açıklayan SSCB ile ABD"nin dünya güçler dengesini belirlemeleri,sömürgeciliğin sonunu hazırladı
Sömürge yönetiminden kurtuluş Afrika"da değişik biçimlerde görüldüDevlet yapısı ve anayasa düzeninde değişime olanak veren mekanizmaların bulunduğu ve sömürgeci devletin yeni koşulları dikkate alan bir esneklik gösterebildiği durumlarda bağımsızlığa barışçı yollardan ulaşıldı19yüzyıla özgü sömürgeci anlayışın ağır bastığı yerlerde ise bağımsızlık kanlı mücadeleler sonucunda gerçekleşti

1980"e gelindiğinde bağımsızlıkların kazanıp BM tarafından tanınmış Afrika devletlerinin sayısı 51"e ulaşmıştıBeyaz azınlığın yönetimi 1965"te İngiltere"den devraldığı Zimbabve bağımsızlığa 1980"de kavuştuNamibia da 1990"da bağımsızlığını elde ettiBatı Sahra"da ise Cezayir"in desteklediği milliyetçi gerillalar Fas"a karşı savaşmaktadır

Jeolojik ve etnik özelliklere dayanmayan yapay sınırların varlığı özellikle eski Fransız sömürgelerinde bağımsızlık sonrasında da ekonomik ve siyasal bakımdan sömürgeci ülkeye bağımlılığın sürmesi ve dolayısıyla uluslararası düzeyde bağımsız bir siyaset izlemenin güçlüğü,sömürgeci dönemde yerli kültürel yapılara eklenen Anglosakson ya da Fransız kültür öğelerinin devletleri gene yapay biçimde birbirinden ayırması,sömürgeciliğin bugüne kalan olumsuz mirasıdırSıralanan etmenler,Afrika ülkeleri arasında verimli bir işbirliğini ve dayanışmayı engellemektedirBu durumun bilincinde olan bazı siyasal önderler,kıtanın sorunlarına panfrikanist bir yaklaşım geliştirilemis için çaba göstermektedir1963"te kurulan Afrika Birliği Örgütü bu amaca yöneliktir



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Afrika ülkelerinde bugün iş başında bulunan yönetimlerin başlıca sorunu,ülkelerin iç bütünlüğünü sağlamaktırUlusal sınırlar içinde değişik etnik grup ve toplulukların varlığı okuma yazma oranının düşüklüğü gibi etmenler merkezi iktidar yerine kabile bağlılıkların ağır basmasına yol açmaktadırGene de bazı yerlerde daha sömürge döneminde kabile üstü bir özdeşlik duygusu doğmuş,örneğin ,Asanti ve Dahomey (Bugün Benin"in güneyi ) gibi krallıklar yüzyıllar boyunca çokuluslu devletler biçiminde gelişmiştir

Fas"ta bugün de seçimle iş başına gelen bir parlamentonun yanı sıra babadan oğula geçen krallık rejimi yürürlüktedirAma pek çok yerde krallar devrilmişMısır,Libya,Burundi,Ruanda ve Etiyopya gibi ülkelerde askeri ya da sivil yönetimler iş başına geçmiştir

Bağımsızlığını yeni kazanan ulusların ilk anayasaları genellikle çok partiye ve serbest seçimlere dayalı rejimler öngörmekle birlikte,bu anayasalar uzun süreli olamamıştırBugün birçok ülkede tek parti rejimlerini savunanlar,ekonomik kalkınma için bunun zorunlu olduğunu çok partili rejimin eninde sonunda değişik partilerin kabileci ve ayrılıkçı öğelere özdeşleşmesiyle sonuçlanacağını öne sürmekte siyasal yarışmanın tek parti içinde de yürütülebileceğini savunmaktadır

Tek parti rejimlerinin başlıca,tehlikesi hoşnutsuzluk arttığı zaman devrim ya da darbenin tek çare olmasıdır1970"lerde Afrika"da 17 darbe gerçekleşmiştirl Ama askeri yönetimler çoğunlukla sivil kadrolarla birlikte çalışmaktadıryönetim biçimi sürekli değişen Afrika ülkelerinde sivil kesim bir denge öğesidirBazı ülkelerde merkezi hükümetle işbirliğine yanaşan geleneksel iktidar odakları,merkezin bölgesel uzantıları olarak işlev görmektedirGüney Afrika Cumhuriyetinde beyaz azınlık,iktidarı hala elinde tutmaktaysa da,1980"lerin sonunda apartheid politikasını sona erdirmeye yönelik önemli adımlar atılmıştır



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

TARİH ÖNCESİ

İnsanın ya da insanımsıların tarihöncesi gelişimi,dünyanın başka bölgelerine göre Sahra"nın güneyinde daha kolay incelenebilmektedirÇünkü avcı-toplayıcı kültürler için en uygun ortam olan tropik iklim,insanımsıların,ortaya çıktığı dönemlerden beri burada bir nüfusun barınmasına olanak sağlamıştırJeolojik özellikler de binlerce yıl öncesine ilişkin kalıntıları incelemeye elverişli biçimde günümüze getirmektedirEski çağlara özgü pek çok el ürünü özgün yerlerinde bulunabilmektedirHomo sapiens"in ilk örneklerini içermeleri nedeniyle bir Paleolitik Çağ kültürü olan Acheuleen ile Mezolitik Çağ özel önem taşıyan dönemlerdir

Bulunan insanımsı ve insan fosillerinden bu türlerin Afrika"da birkaç milyon yıldır sürekli yaşadığı anlaşılmaktadırDoğu Afrika"da bulunan Rampithecus 14 milyon Australopithecus ise 5 milyon yaşındadırAlt Paleolitik Çağa ( 2 milyon- 100 bin yıl önce) ait pek çok sit ve taş alet kalıntısı bulunmakla birlikte bu aletleri yapanların izine pek az rastlanmaktadır

Tanzanya"da bulunan ve en az 1 milyon yıl öncesine ait olan Homo erectus kalıntıları ile Alt Paleolitik"in geç evreleri arasında yakın zamanlara değin süregelen büyük boşluğu Etiyopya"da ele geçen 130 bin yaşındaki Homo sapiens kalıntıları bir ölçüde doldurmuşturİnsanın Homo erectus"tan ayrışmasını belirleyen bu aşama,50-35 bin yıl öncesinin Rodezya insanının (Homo sapiens rhodesiensis) ve bugünkü Siyah halklarla San halklarının atası sayılabilir

Kıtanın çeşitli yörelerinde zamanımızdan 100-20 bin yıl öncesine ait insan kalıntıları vardırSudan"dan Ümit Burnuna kadar çok geniş bir bölgede bulunan bu kalıntılar özellikle volkanik merkezler,eski göl alanları,ve mağaralarda ortaya çıkmaktadırEl ürünleri de Batı Afrika"da , Üst Paleolitik Çağ (45-15 bin yıl önce ) boyunca nüfus bulunduğunu göstermektedirAma Pleyistosen Bölümü sonlarında (10 bin yıl önce) daha eskiye ait pek az insan kalıntısı vardır

Alt Paleolitik Çağda avcı-toplayıcı topluluklar açık savanlarda ve otluk yörelerde konaklar,ormanlık bölgelerden uzak dururlardıMevsimlik olan konaklama yerleri,su içmeye gelen hayvanları avlama kolaylığı bakımından,akarsu ya da göl kıyılarına yakındıAlt Paleolitik Çağın bitimine değin mağara ve kaya sığınaklarında yarı yerleşik bir düzene geçildiğini kanıtlayan bulgu yoktur

Alt Paleolitik"ten Üst Paleolitiğe geçiş evresinde Afrika"nın iklimi,buna bağlı olarak da bitki örtüsü ve hayvan dağılımı değişmiştir

Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Bu değişim sonucu tarihöncesi insanının avlanma yöntemleri de değişme gösterirOrtaya çıkan teknolojik değişim sonucu büyük kesici alet geleneği yerini kıyıcı aletlere ve küçük yongalara bırakmıştırTeknolojideki bu değişim,hammedde olarak ağaçtan daha yoğun yararlanılmaya başlandığını düşündürürAyrıca insanların ormanlık bölgelere daha yaklaştıkları hatta geçici bir süre için orman içlerinde yaşadıkları bile söylenebilir

Ağaçtan kıymık çıkarmak ve yüzeyi kazımak,malzemeyi yaktıktan sonra çok daha kolaydırAfrika"da ateşin ilk izlerine de bu geçiş evresinde rastlanırAsya ve Avrupaya oranla ateşin bu kadar geç ortaya çıkışı şaşırtıcıdırBüyük bir olasılıkla buna,Afrika"nın sıcak ikliminde başka yerlere göre ateşe daha az gereksinme duyulması neden olmuşturAteşe ait ilk izler Transvaal"de Makapan Vadisindeki Hearths Mağarasında görülürÇalıların bir rastlantı sonucu tutuşup yanması ile yaklaşık 1 m"den dha derin bir kül yığını oluşmuşturBu kül yığınının üstündeki 10 katmanın her birinde Üst Paleolitikten Neolotik Çağa geçişi simgeleyen kültür sürecinin izlerini taşıyan ocaklar bulunmuşturPaleolitik Çağ avcıları da büyük bir olasılıkla bugünkü ilkel toplumlar gibi yaşamış ve kendilerine geçici sığınaklar yapmışlardırÖrneğin Kalambo"da Son Acheuleen kültür tabanından bulunan,taşlardan yapılma kemerimsi nesne,ilk insanın rüzgardan korunmak için yaptığı bir sığınak izlenimi vermektedir

Üst Paleolitik insanların temel gıdalarını sebzeler,küçük memeli hayvanlar ve kuşlar oluştururKalambo tabanlarında kalıntıları bulunan meyve çekirdekleri ve kabuklu yemişler yörede hala yetişmekte ve yerel Bantular bunları toplayıp yemektedirÜst Paleolitik kazı alanlarında bulunan ve gülle adı verilen küre biçimli taşlardan,avcılıkta atılarak kullanılmalarının yanında kuruyemişleri kırmak ve ezmek içinde yararlanıldığı sanılmaktadır



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Kalambodaki kazıyıcı sopaların bitki köklerini sökmeye yaradığı söylenebilirBu evre insanlarının av yöntemlerinin doğal çevreye bağımlı olarak çeşitlilik gösterdiği sanılmaktadırAlt Paleoletik Çağda hayvanların açık alanlardan bataklık ve sarp kayalıklara doğru kovalanıp sıkıştırıldıkları Olduvai Boğazı kalıntıları ile belgelenmektedirÜst Paleolitik"te hayvanların çalılar yakılarak oluşturulan bir ateş çemberinin içine alındığı sanılmaktadırKuru mevsimlerdeyse av,su bitkilerinin çevresinde yoğunlaşır

Acheuleen alet kültürünü izleyen Fauresmith ve Sangoan kültürler iki ayrı doğal çevrede gelişmiştirSoldanha kafatasıyla bağıntılı olan Fauresmith kültürü,daha çok Güney Afrika,Kenya,ve Etiyopya"nın dağlık yörelerinde görülürAcheuleen tipi el baltası ve kıyıcı alet yapımının sürdüğü yalnız bunların gittikçe küçülerek badem biçimini aldığı Fauresmith kültüründe,ayrıca geniş yan ve uç kazıyıcılar,yontulmuş uçlar ,uzun delgi ve keskiler de üretilmiştirBunların yanı sıra taş güllelerde yaygındır

Fauresmith kültüründen daha geniş bir alana yayılan Sangoan kültür günümüzden 40000 yıl önceye tarihlenirBu kültürün en iyi örnekleri Kalambo ve Kuzeydoğu Angola"daki Mufo"dadırve Avrupa"da Neanderthal insanını simgeleyen Mousterian kültür ile çağdaştırBu dönemde çekirdek balta ve kazmalar çekirdek kazıyıcılar gibi ağır iş aletleri üretilmiştirÇekirdek baltaların kalın ve işlenmemiş ve uçları büyük olasılıkla ağaç işlemede keser gibi kullanılmıştırBir yüzü yassı öbür yüzü dik açılı bir düzeltiyle biçimlendirilmiş oldukça kaba dairesel biçimli çekirdek kazıyıcılar hayvan postlarını işlemekte ve ağaç yüzeylerini temizlemekte kullanılmış olmalıdırAğacı oymak ya da yüzeyinde oluk açmak,gibihafif işlerde kullanılan küçük,testere dişli kazıyıcılarda vardır



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Stillbay kültürü,Afrika"nın doğusu ve güneyindeki açık alanlarda görülür ve çeşitil yerel türleri vardırLupemban kültür ise Orta ve Batı Afrika"da Sangoan kültürden sonra özellikle ormanlık yörelerde ortaya çıkmıştırHer iki kültür de Üst Paleolitik sonuna değin sürmüştür

Bu dönemde başka tekniklerin de ortaya çıktığı görülürTaşın tüm yüzeyinden yonga çıkarılarak yapılmış yaprak biçimli Stillbay uçları ve ince uzun özenli Lupemban mızrak ucları gibi çeşitli yerlerde bulunmuş aletlerin bir bölümünün şap takılarak kullanıldığı anlaşılmaktadırİnceltilmiş ucların kazıyıcı ve bıçakların da genellikle sap takılarak kullanıldığı sanılmaktadırAleti sapa bağlamak için bitkilerden elde edilen yapışkan maddeler sinirler ve bitki lifleri kullanılmıştırSapın kullanılması ok ucunun keşfi yolunda büyük bir etken olmuşturAvcıya avını uzaktan öldürme olanağını veren ok ucu ve yayın kullanılması da Neolitik Çağda yaygınlaşmıştır

Günümüzde Sahra"nın güneyinde yaşayan yerli Afrika"lılar ,Siyahlar,Koisanlar( Koikoiler ile Sanlar ) ve "Kafkas tipi" (Doğu Hamiler) olmak üzere üç grupta toplanırBu grupları dış görünümleriyle birbirinden ayırt etmek kolaydırAma iskelet yapıları bugün bile büyük ölçüde aynıdırBu nedenle fosillerden yola çıkarak ayrım yapabilmek güçtürKan gruplarına ilişkin bulgular,bugün aralarında önemli farklılıklar bulunmasına karşın Koisanların Siyahlarla yakından ilişkili olduğunu gösterirBelirli çevrelerde yaşayan halklar,doğal ayıklanmanın baskısıyla,verili koşullara fiziksel uyum göstermiştirÖrneğin proteinin kıt olduğu yağmur ormanlarında ufak beden yapısı bir üstünlüktürUfak yapılı Pigmelerin ataları uzun boylu
Siyahlar olabilirKalahari Çölüne göçmek zorunda kalan Sanlar da çok daha iri yapılı bir soydan gelmektedirSiyahlarla Koisanların Alt Paleolitik"te yaşamış ortak atalardan gelmesi de olasılıdırStillbay kültürü el ürünlerini yapanların ,örneğin,Mumbva halkının,San ( Buşman) kökenli olduğu bilinmektedir


Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

SÖMÜRGECİLİK ÖNCESİ

Sömürgecilik öncesi,Afrika tarihinin bu bölümü,kıtanın bellibaşlı beş bölgesi bakımından ayrı ayrı incelenirKuzey Afrika ,Sahra ve Sudan ,Orta Afrika,Güney Afrika ,Doğu Afrika"


KUZEY AFRİKA:

Afrika"nın bilinen tarihi kuzeydoğu Mısır uygarlığının gelişmesiyle başlarAma Mısır ve Kuzey Afrika"nın tarihi,Afrika bütününden çok Akdeniz bölgesi kapsamına girerİS 7yüzyılda Müslüman Arapların gelişine değin yörenin tarihine ilişkin
yerli kayıt yokturKuzeybatıda bugünkü Fas,Cezayir,ve Tunus"u içine alan Magrip"in bilinen en eski yerli halkı BerberilerdirAma Berberiler kendilerini Fenikeli ve Arap fatihlerle özdeşleştirmeye çalıştıkları için onların gerçek özelliklerini söylencelerden ayırmak güçtür

Afrika"nın kuzeybatı kıyısına dışarıdan gelerek yerleşen ilk insanlar,Tunus"ta Kartaca kent devletini kuran FenikelilerdiAkdenizin doğusu ile batısı arasındaki geçisi denetleyecek bir konumda kurulan Kartaca 6 yüzyıldan çok bölgeye egemen olduAma özellikle deniz ticaretiyle uğraşan Kartacalılar kıtanın içleriyle ilgilenmedilerİlk Yunan kolonisi İÖ 630"da Kyrenaika"da kurulduKartacalılarla Yunanlılar arasındaki sınır çekişmelerinin yol açtığı savaş yüzyıllarca sürdüİÖ 300"e gelindiğinde belirli bir üstünlük sağlamış olan Fenikeliler karşılarında bu kez de güçlenen Roma"yı buldular

İÖ 264-146 arasındaki Pön Savaşları"nda Kartacalılar Romalılara yenik düştüve Vandalların gelişine değin Roma bölgede egemenliği elinde tuttuRomalılar,"tahıl ambarı" olarak gördükleri yöreyi iyi yönettilerve gelişmiş bir ulaşım ağı kurdularApuleius,Hippolu Aziz Augustinus ve İmparator Septimius Severus Kuzey Afrika"da doğmuş ünlü Romalılardır

Bir Germen Halkı olan Vandallar İS 429"da İspanya"dan güneye inerek Magrip"i ele geçirdilerÇökme halindeki Roma"nın çaresiz kalması üzerine 100 yıl kadar yöreye egemen oldularRomalılaşmış yerli halk ile aralarındaki çatışmalar yüzünden Bizans"tan gelen saldırılar karşısında fazla direnemediler533"te Bizanslı komutan Belisarios Vandalları yendiMagrip"in doğusunda Roma mirasını canlandırdıBu sayede Hristiyanlık ve Latince yörede uzun süre yaşadı

7yüzyılın ikinci yarısından sonra Magrip doğudan Müslüman istilasına uğradıMüslümanlar 670"te Tunus"ta Kayrevan"ın kurulmasıyla yöreye kesin olarak yerleştilerBerberlerin İslamlaşması yaklaşık bir yüz yıl sürdüUlusal özelliklerine uygun buldukları Hariciliği benimsediler



Kaynak:AnaBritamnnica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir