Amerika Birleşik Devletleri

YERLEŞME DOKUSU

Binlerce yıllık Yerli geçmişine karşın bugün New Mexico"nun bazı bölgeleri dışında,ABD"de Avrupa"lıların önceki yerleşim biçimlerinin etkisine pek rastlanmazToprakların genişliği ve işgücünün azlığı nedeniyle benzeri görülmemiş bir nüfus hareketliliği geçici toprak kullanım ve yerleşim biçimleri ortaya çıkmıştırÜlkenin doğal kaynaklarının zenginliğine bağlı olarak artan göç olanaklarıda bu hareketliliğe katkıda bulunmuşturArazi,insanların çabalarıyla,büyük ölçüde değişmiş,ama bu değişime genellikle olumsuz yönde olmuşturABD nin kentsel ve kırsal yerleşim bölgelerinde egemen olan,görünüm düzensizlik,ve dağınıklıktırTek tek yerleşim birimleri ne kadar usta işi bir mimariye ve sağlam yapıya sahip olursa olsun,komşu birimle ender olarak uyum gösterirBu durum Amerika"lıların aşırı bireyciliği toprak ve başka mallar üzerindeki yoğun spekülasyon,toprağa ve doğal zenginliklere karşı yararcı yaklaşımhükümet politikaları ve yasalar tarafından pekiştirilmektedirZengin ulaşım olanakları da ülkenin görüntüsünün değişmesine katkıda bulunmaktadır

ABD"deki yerleşim birimlerinde 20yüzyılın ortalarında görülmeye başlayan bir başka özellik,kırsal ve kentsel yaşam biçimlerinin birbirine yaklaşmasıdırKırsal kesim insanı hızla kentlileşmekte ,tarım makineleşmekte,kırsal yerleşimler kentlere benzemektedirMetropoller de dağınık ,esnek ve düzensiz bir biçimde genişlemektedir


KIRSAL YERLEŞME:

Kırsal yerleşimbiçimleri,ülkenin tarihi,ekonomisi,toplum yapısı,insanların düşünme biçimleri ve toprağın kırsal etkinliklerin temel yapısıKanada,Avustralya,Yeni Zelanda ,Arjantin,Güney Afrika, ve Çarlık Sibiryası gibi Avrupalıların sonradan yerleşime açtıkları ülkelerdeki ne çok benzerKısa dönemde kalkınıp zengin olmak isteyen göçmenler buraları hızla işgal etmiş ve işletmeye başlamıştırToprağın ve fiziksel kaynakların bol olduğu bu ülkelerde,ortaçağ ve yeniçağ Avrupa"sının görece istikrarlı düşünce ve kurumları yeni toplumsal ve siyasal koşullar altında büyük değişikliklere uğramıştırKöylü olmayan bu kırsal topluluklar toprağa bağlı,durgun ve nüfus bakımından yoğun Asya,Afrika,Avrupa ve Latin Amerika toplumlarının temel özelliği olan insanla çevre arasındaki uyumlu ortak yaşamı da gerçekleştirememiştir

1763 - 76 arasındaki dönem dışında,İngiltere"nin ve ABD hükümetlerinin resmi politikası,sınırı ekonomik ve doğal koşulların elverdiği ölçüde batıya doğru ilerletmek için tarımsal ve öbür tür yerleşimleri desteklemektiİngiltere Krallığının kişilere ve şirketlere sınırları iyi tanımlanmamış geniş toprak parçaları dağıtması,bu toprakları alanların uygun fiyatlardan arazi satarak,kiraya vererek ya da bağışlayarak göçmenleri buralara çekmelerine olanak sağladıGrup kolonileri kurma yolundaki çabaların en tanınmışı yerleşimlerin ilk yüzyılında New England bölgesinde görülen teokratik ve kolektivist yerleşim birimidirAlan bakımından başka eyaletlerdeki kasabalara benzeyen New England kasabası temel yönetim birimidirKasaba içindeki ve çevresindeki topraklar grup kararıyla ailelere dağıtılırdıÇiftçilerin ve başka meslek sahiplerinin evleri merkezi bir köyde toplanmıştıBu yarı komünal sistem koloni döneminin sonuna doğru bozulduama kasaba varlığını sürdürdüDaha sonraki dönemlerde başarılı olan başka bir örnek,Utah ve çevresindeki eyaletlerin Büyük Havza bölgelerindeki Mormon yerleşimleridir


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Bağımsızlıktan sonra ilk 13 eyalet,sınırlarının ötesindeki batı toprakları üzerindeki bütün haklarını uzun pazarlıklar sonucunda yeni ulusal hükümete devrettiBazı toprak parçaları ise özel gruplar için ayrıldıÖrneğin,Ohio"nun kuzeydoğusunda Connecticut Yerlilerine öncelik verildiOhio ve Indiana"da bazı topraklar Bağımsızlık Savaşı gazilerine ödül olarak dağıtıldıFederal yönetim altında ulusal bir alan yaratıldıBu alana,1803"te Louisiana,daha sonra Mississippi ötesindeki topraklar ve 1819"da Florida katıldıTexas"ta eyalet yönetimine bırakılmış olan kamu arazisi,önceki dönemde Fransız ve İspanyollar tarafından bağışlanmış olan topraklar ve Yerlilerin topraklarının bir bölümü bu düzenlemenin dışında tutulduFedarel görevliler,1780"lerden başlayarak Ohio"nun batısındaki toprakların kadastrosunu,numaralanmasını ve değerlendirilmesini gerçekleştirdilerDaha sonra bölgesel toprak büroları bu toprakları çok elverişli koşullarla buraya yerleşecek olanlara sattı

Uygulanan yeni kadastro sistemine göre basit,dörtgen planlar hazırlandıYönetim birimleri ( township) her biri 965x9,65 kmboyutlarında,pusula yönlerinde uzanan bloklar halinde düzenlendiHer birim 260 hektarlık 36 bölüme ayrıldıBölümlerin ayrım çizgileri üzerinde kamu yolları yapıldı

Kongre,kuruluşundan başlayarak,ulusal alanlardaki toprakların dağıtımı için bir dizi karmaşık düzenleme getirdiBunların en önemlisi,1862"de kabul edilen Çiftlik ( Homestead) YasasıydıBu yasaya göre,belirli bir dönem oturmak ve toprağı iyileştirmek koşuluyla ger göçmene 65 ha toprak verilecektiBu tür yasaların hükümleri tarım teknolojisindeki değişmelere ve dağıtılacak toprakların niteliğine bağlı olarak farklılık gösterdiToprak dağıtım programı,nitelikli toprakları özel mülkiyete aktarma açısından başarılı olduAma ulusal toprakların üçte birinden çoğu hala eyalet yönetimleri ile federal hükümetin tasarrufundadır

Amerikan kırsal yaşamının 20yüzyılın başına rastlayan klasik döneminde tipik Amerikalı ya bir çiftlikte yaşıyordu ya da ekonomik açıdan çiftçilere bağımlı idiDünyanın başka ülkelerindeki benzerlerinden farklı olarak,çiftçi ailesi kentten ve komşularından belirli bir uzaklıkta tek başına yaşıyorduÇiftlikler yerel geleneklere ve etkinlik türlerine göre farklılaşmıştıÖrneğin,ambar türleri ve çitleme yöntemleri farklıydıToplumsal etkinlik kırsal alandaki çok sayıda kilise ve okula dağıtılmıştıYılın en önemli olayları panayır ile siyasal ya da dinsel toplantılardıMekan dağınıklığının bir başka göstergesi kırsal kesime yayılmış olan aile ya da topluluk mezarlıklarıdır



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Küçük kasaba ve köyler de bölgeden bölgeye farklılık görteriyorduEn çok bilinen tür olan New England kasabası aralarında kilise,yönetim binası,dükkanlar,ortadaki yeşil alanın çevresine dizilmiş yüksek ağaçlarla gösterişli evler bulunan seyrek dizilmiş binalardan oluşurDaha az bilinen ama aynı derecede tipik bir başka yerleşim türüne,özellikle,Güneydoğuda ve Orta Pennsylvania "da rastlanırPennsylvania kasabası,yoğunluk,yapı malzemesi ve genel görünüm bakımından New England modelinden farklıdırSık ve genellikle birbirine bitişik,çoğunlukla tuğla,bazen de taş ya da ahşap binalardan oluşurBinaların önündeki kaldırımlar daha çok tuğlayla döşenmiş ve buralara gölgeli ağaçlar dikilmiştirDoğrusal planlı bu kasaba türünde ticari ve yönetsel yapıların bulunduğu bir meydandan çevreye yönelen bir ya da iki ana cadde vardırABD"de en çok rastlanan kasaba türü Ortabatıda geliştirilmiş olandırBu tür kasaba genellikle basit bir ızgara plan üzerine kurulmuş,işlevler ve mekansal olarak birbirinden ayrılmıştırİş ve yönetim etkinlikleri kasabanın merkezinde yer alırEvler,fabrikalar,demiryolu ve depolar kasabanın çevresinde geniş bir alana yayılmıştır

Küçük kasabanın kente dönüşmesi Güneyde oldukça geç gerçekleşti Birçok kentsel işlev ya mekansal olarak dağınıktıya da bölgenin ekonomik yaşamına egemen olan geniş tarım işletmeleri ( plantasyonlar) tarafından yerine getirilmekteydi19ve 20 yüzyıllarda kentler ve kasabalılar oluşmaya başladığında Güney,Ortabatı modelini izledi

Sınırlı bir alanı kaplamakla birlikte,Mormon ve İspanyol asıllı Amerika"lılaran yerleşimleri de ilginç özellikler gösterirDinsel gereklerin belirlediği Mormon yerleşimleri ,kare bloklardan ve bunları çevreleyen geniş caddelerden oluşan bir ızgara,plana göre kurulmuşturNüfus ve kültür bakımından Meksika"ya dayanan New Mexico"daki kasabalar ise genellikle standart Latin Amerikan modeline göre düzenlenmiştirBu modelin ayırıcı özelliği,ortada Katolik Kilisesi"nin yer aldığı kerpiç ya da taş evlerle çevrili bir meydanın bulunmasıdır

ABD"de "aile çiftliği"modelini gerçekleştirmede ve korumada başarılı olunamadıBir bölümünün yasal mülkiyeti belirsiz olan küçük mülkler ,satış miras ve kiralama gibi yollarla büyük mülkler içinde eritildiGenel eğilim tarım işletmelerinin sayıca azalması ve ortalama işletme büyüklüğünün artması yönünde oldu1980"lerin sonlarında ortalama çiftlik büyüklüğü 186 hektarın üzerindeydiTarıma elverişli toprakların yaklaşık yüzde 50"si ekilen toprakların ise yüzde 20"si bütün çiftliklerin yüzde 3"ünden azını oluşturan 800 hektardan büyük toprağa sahip çiftliklerin denetimindeydiÇiftliklerin yüzde 60"sı ise 73 haya da daha az toprağa sahiptive ekili alanın yüzde 15"ine yakın bir bölümünü elinde tutuyordu



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Yoğun sermaye kullanan dev boyutlu "neoplantasyon" aslında,tarımsal alanda kurulmuş bir fabrikadırBu yeni tür tarım birimlerine özellikle California ve Arizona"da ve Mississippi Deltasından rastlanırNeoplantasyonların dışında daha küçük boyutlarda ama büyük yatırım ve gelişmiş işletme tekniklerini gerektirecek derecede yoğun biçimde işletilen tarım birimleri de vardırGeniş ölçekli sermaye- yoğun tarım işletmelerinin artışına koşut olarak kırsal tarım nüfusu hızla düştü20yüzyılın başında 32 milyon olan kırsal tarım nüfusu 1940"ta 30 milyona,1980"lerin sonlarında 5 milyona indi

Tarımsal nüfus azalırken ekonomik ve siyasal alandaki etkisi de gittikçe zayıfladıABD ileri derecede kentleşmiş,teknolojik bakımdan ilerlemiş bir topluma,dönüştüAma Amerikalılar gittikçe artan ölçüde ve kimi kez istemeden kentlere yönelirken ,hızla yok olan kırsal Amerika"nın anısı,toplumsal ve siyasal kararları yönlendiren özlemlerde ve varsayımlarda etkisini sürdürmektedirBu durum yalnız romancı,şair ve ressamların yapıtlarında değil,sanatın çeşitli dallarında filmlerde,televizyon programlarında,folklorda ,country ve western müziğinde ,siyasal konuşmalarda ve boş zamanın değerlendirilmesinde de görülür

1920"lerin sonrasında,Amerikan kırsal yaşamında Avrupalıların yerleşmesinden o güne değin geçen üç yüzyıl boyunca görülenden daha köklü bir değişiklik ortaya çıktıBu değişikliğin kökeninde bütün dünyayı etkilemiş olan büyük toplumsal ve ekonomik dönüşümler yatıyorduAma bu değişmenin başlıca aracı içten yanmalı motor olmuştuBu buluşun sonucu olan otomobil,otobüs ve kamyon ,demiryolu sisteminin yerini aldıKırsal ve kentli nüfusun hareketliliği önemli ölçüde arttıUlaşım sisteminde ki bu değişiklik küçük,kasabalarında değişmesine yol açtıKarayollarına ya da kent merkezlerine yakın olan kasabalar 1970"ten önce zengişleşmeye başladıbir bölüm,kasaba ise çökmeye yüz tuttu1970 sonrasında ise kırsal kesim ve küçük kasaba nüfusu metropoliten alanlardaki nüfustan daha hızlı artarak yüz yıllık kentleşme eğilimi tersine çevrildi





Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Amerika"lılar gittikçe daha fazla hareketlilik kazanırken kırsal Amerika"nın görüntüsü de temelden değiştiKarayolları ülkenin ana damarları haline geldiBir zamanlar yerel kasabada ya da kentte yoğunlaşmış olan işlevler ana yolların kenarına kilometrelerce uzanan şeritlere taşındıGünümüzde ,ABD"deki metropolitenleşme eğilimi yalnız kentleri ve çevrelerini değil,kırsal kesimi ve kırsal nüfusun geniş bir bölümünü de içine almaktadırYöresel el sanatları ve bölgesel özelliklerindeki gerileme, çiftlik evleri ve araçları ,çitler,ambarlar ve giysilerde açıkça gözlemlenmektedir

Kentlerde yaşayan Amerikalı,kırsal kesimde çalışana oranla çok daha fazla tüketmektedirKırsal ekonominin nasıl bir biçim alacağını belirleyen de kentlerdirKentli nüfus hafta sonlarında ve tatillerde kırsal kesime ve buradaki ikinci evlerine akın ederBoş zamanları değerlendirme ve eğlence turizmi ise birçok kırsal yörenin en önemli gelir kaynağıdırBüyük kentler su ve enerji gereksinimlerini karşılayabilmek için kırsal alanlara gittikçe daha fazla sokulmaktadırKırsal nüfusun çoğunluğu da artık yakındaki bir kente,kolayca ulaşabilmektedirBöylece,kırsal kesimde yaşayan birçok insan kentlerdeki işlerde tam ya da yarım gün çalışma olanağına kavuştuğundan kırsal nüfusun daha fazla azalması önlenmiştir




Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

KENTSEL YERLEŞME;

ABD kırsal ağırlıklı bir yerleşim modelinden kentsel topluma geçiş sürecinde ,öbür gelişmiş ülkelerinkine benzer bir yol izlemiştirGünümüzde,ABD nüfusunun dörtte üçü,kent alanları ya da "kentleşmiş bölgeler" diye nitelenen ve ülke yüzölçümünün yüzde ikisinden az bir alanı kaplayan yerlerde toplanmıştırAyrıca ,nüfusun en az yüzde 15"e ekonomik ve toplumsal açıdan kentsel sayılabilecek dağınık yerleşim birimlerinde oturmaktadır

Koloni döneminde ve bağımsızlığın ilk yıllarında nüfusun yüzde 95"inden fazlası kırsal kesimde yaşıyorduAma,daha baştan beri kentler de yerleşim sisteminin temel öğeleriydiBoston,New Amsterdam ( New York) ,Jamestown,Charleston ve Philadelphia,bulundukları kolonilerle aynı zamanda kurulmuştuBunlar,Kuzey Amerika"nın öteki önemli koloni Kentleri gibi,okyanusa açılan birer limandıEn azından 20yüzyılın başına değin Amerikan kentlerinin tarihsel coğrafyası art arda gelişen ulaşım sistemleriyle yakından ilişkilidirBaşarılı olmuş kentlerin yerleri ve iç yapıları geniş ölçüde ulaşım sistemleri tarafından belirlenmiştir

Koloni döneminin kentleri,çiftlik ve orman ürünlerinin ve öbür hammeddelerin ülkenin iç bölümlerinden toplanıp,Antillere Afrika"ya ya da Avrupa"ya gönderildiği noktalardıMamul mallar,Amerikada az bulunan hammaddeler ve göçmenler de gene bu kentlerden giriyorduSöz konusu kentler,temel olarak pazar yeri ve antrepo görevi üstlenmiştiToplumsal ,askeri,dinsel ve eğitsel işlevlere buralarda pek az yer verilmiştiİç bölümlere ulaşımın yetersiz ve pahalı oluşu yüzünden kentler ya okyanusa bakan körfezlerin kıyısında ya da ırmakların ağzında kurulurdu1800"ler öncesinde liman olmayan kentler arasında yalnız Lancaster,York ( Pennsylvania) ve Williamsburg,( Virginia ) önemlidirİç bölgelerin kalabalıklaşması,kanallar ve düzgün yollar ağının genişlemesiyle,çeşitli yolların kavşak ağının genişlemesiyle çeşitli yolların kavşak noktalarında ya da iki farklı ulaşım sisteminin birleştiği yerlerde Buffalo,Pittsburgh,Cincinnati ve StLouis gibi kentler kurulduKonumları nedeniyle hinterlanda hizmet veremez duruma gelen New Castle ( Delaware,) Newport ( Rhode Island )Charleston ( Güney Carolina) Savannah ( Georgia) ve Portland ( Maine) gibi eski limanlar durgunluk dönemine girdi



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

1850"lerden1920"lere değin yeni kentlerin başarısı ve eski kentlerin daha da gelişmesi,bunların yeni demiryolu sistemi üzerindeki yeriyle ve kendilerine bağımlı geniş topraklar üzerindeki etkileriyle yakından ilişkiliydiSuyollarının kenarındaki demiryolu kentlerinin nüfusu ve zenginliği kısa sürede arttıDemiryolu çağının ürünü olan kentler de önemli ölçüde gelişti19ve 20yüzyıllardaki hızlı sanayileşmenin büyük bölümü su ve demiryolu ulaşım sistemlerinin geliştirilmiş olduğu yerlerde gerçekleştiAyrıca,Pennsylvania"nın kuzeydoğusundaki maden kömürü bölgesi,New England"daki fabrika kentleri,Carolina ve Virginia Piedmont"taki tekstil merkezlerinde imalat sanayisinin gelişimiberaberinde hızlı kentleşmeyi,bunun sonucunda ise ulaşım kolaylıklarını getirdiAltın,gümüş,bakır,kömür ve demir gibi madenlerin 20yüzyılda ise doğal gaz ve petrol kaynaklarının işletilmesi geçici kent merkezlerinin kurulmasına yol açtıEkonomik temeli ne olursa olsun erken ve sağlam bir başlangıç kentler arası rekabette belirleyici bir rol aynadıKentsel sermaye ve nüfus,yeterli bir ilk hareket verildiğinde,kendiliğinden genişleme eğilimi gösteriyorduÇevrelerindeki doğal kaynaklar kıt olsa bile,iyi bir ticari başlangıç,uzak yerlerle kara ve deniz bağlantısı ve zengin bir yerel beceri sermaye ve girişimcilik birikimi,büyük kentlerde dünyanın en geniş sanayi ticaretve nüfus yoğunlaşmasını yarattı

Amerikan kentlerinin 1900 öncesindeki gelişimi coğrafi konumları belirliyordukentlerin gelişimi,malların ve hizmetlerin üretimi,toplanması ve dağıtımıyla yakından ilişkiliydiZamanla bu modelden sapmalar oldu ve fiziksel etkenler yerini toplumsal etkenlere bıraktıEn başarılı kentler,gittikçe artan,ölçüde daha ileri,hizmet üretim ve tüketim biçimlerine,özelliklle bilgi üretme ve yayma,işletmecilik v e boş zamanları değerlendirme etkinliklerine yöneldiler,Washington hükümetin ve onu destekleyen etkinliklerin güçlü bir kalkınmaya yol açtığı bir metropol olarak ,bu yeni durumun en çarpıcı örneğidirHemen bütün eyalet başkentleri benzer bir demografik ve ekonomik gelişme gösterdiBüyük bir yüksekokulun ( college) yada üniversitenin bulunduğu kentler de hızla gelişti


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Halkın göreli refahının ve boş zamanının artması ve sanayi üretiminde emek girdisinin azalmasıyla birlikte,yalnızca zevk için gezenlere,tatile çıkanlara ve emeklilere hizmet veren yeni kentler,ortaya çıktıFlorida,Nevada,California,Arizona ve Colorado"daki pek çok kent bu türdendirIDünya Savaşı sıralarında otomobilin özel ulaşım aracı olarak gelişmesiyle birlikte American kentleri de nicelik ve nitelik yönünden yeni bir döneme girdiDaha önceleri,kentlerin büyüklüğü ,yoğunluğuve iç yapısını yayaların ve toplu taşıma sistemlerinin kısıtlamaları belirliyorduKent görece derli topluyduiyi belirlenmiş bir tek merkezi vardı ve dış mahallelere yapılan eklemelerle büyüyorduOtomobilin yaygınlaşması çeşitli hizmetlerin ve karayollarının gelişmesi,Amerikan kentlerini parçaladıve daha dağınık birimlere dönüştürdüKentler çevrelerindeki kırsal alanlara yayıldıPek çok küçük kasaba uydukent haline geldi ya da kent tarafından yutulduHer kentin çevresinde yarı kentleşmiş bir kuşak oluştuDairesel biçimde gelişen geleneksel kent yerini görece biçimsiz çok merkezli ve yaygın bir metropole bıraktı

Amerikan kentleri bulundukları yerden çokbelirli bir dönemin ürünleridiro dönemin düşünce biçimlerini ve teknolojik gelişmelerini yansıtırlarBir bütün olarak alındığında,Amerikan kentlerinin başka ülkelerden farklı olduğu görülürUlusal siyasal yapı halkın toplumsal eğilimleri ve kentleşmenin güçlü bir biçimde dışa doğru yayılması toplumsal ve ekonomik açıdan birleştirici birimler olan metropollerin siyasal açıdan parçalanmasına yol açmıştırBir tek metropoliten alanın birçok kenti ve kasabayı içine alması,hem görünümde hem de işlevlerde değişiklik yaratmıştırModern Amerikan kentleri keskin karşıtlarının görüldüğü yerlerdirTarihsel yapıların ve anıtların korunması yolundaki gittikçe güçlenen akıma karşılık,yıkımlar ve inşaat hiç durmadan sürmektedirKentlerde tarihin ve sürekliliğin izlerine pek rastlanmazBugünkü görünümüne bakarak New York kentinin 1620"de,Detroit"in 1701"de kurulduğuna inanmak güçtürKent merkezlerinde mühendislik anlayışı ve kentin işlevinin "iş yapmak" olduğu görüşü egemendirticari ve yönetsel etkinlikler ağırlıktadırve kilise,park gibi kar getirmeyen bina ve alanlara pek yer yokturOrtaçağ Avrupa kentlerinde temel bir işleve sahip olan ketadralin yerini Amerikan buluşu gökdelenler almış,bazı kentlerde dinsel olmayan büyük anıtlar yapılmıştırBüyük bir olasılıkla,geleceğin arkeologları yapacakları kazılar sonunda Amerikan toplumunun mühendisler,mimarlar ve buldozer operatörlerinden oluşan bir oligarşi tarafından yönetildiği sonucuna varacaklardır









Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

ABD "de kentsel yerleşimin dışa doğru benzeri görülmedik bir biçimde yayılması ortaya yeni yerleşim türleri çıkarmıştırAslında iki ya da daha çok kentin gelişme alanlarının örtüşmesi ilk kez 19yüzyılda Avrupa"da görülen bir olaydırAma bugün Atlas Okyanusu kıyısında,Boston"dan Richmond"a ( Virginia) kadar uzanan megalopoliste ( süper kent) bu gelişme görülmedik boyutlara ulaşmıştırBüyük Göller yöresindeki Chicago çevresinde oluşan megalopolis Illinois ve Wisconsin"ın Detroit çevresindeki ise Michigan ve Ohio da Santa Barbara"dan San Diego"ya Florida da ise Jacksonvilleden Miami"ye kadar uzanan megalopolislerden söz edilebilirToprak kullanımı sıkı ve ciddi bir biçimde megalopoliten bir nitelik kazanacağı söylenebilirBu model,her biri komşularıyla yakın ilişki içinde olan çok merkezli kentsel alan kümelerinden oluşacaktır

KÜLTÜR BÖLGELERİ:

ABD"nin "kültür alanları " ya da "geleneksel bölgeleri" arasındaki farklar,daha eski,ve istikrarlı ülkelerdekine oranla daha hızlı ve biçimde yok olma eğilimindedirAma düşünce ve davranışların ülke ölçeğinde standartlaşmasına karşın eski kültür alanlarının etkisi günümüzde de görülmektedirÖrneğin,ABD tarihinin en ciddi siyasal krizi,ve en kanlı silahlı çatışması İç Savaş"ta Güney"in farklılığı önemli bir rol oynamıştırİç Savaştan bu yana bir yüzyıldan fazla zaman geçmesine karşın Güney siyasal,ekonomik ve toplumsal açıdan güçlü bütünlüğünü korumakta,onun özel durumu din,eğitim,spor ve edebiyat çevrelerinde kabul görmetedir

Daha da ilginci,20yüzyılın ürünü bir dizi yeni kültür alanının ortaya çıkmasıdırEn iyi örnek,kendine özgü kültürü nedeniyle eyalete çok sayıda göçmenin gelmesine yol açan Güney CaliforniadırBenzer eğilimlere Floridanın güneyinde Texas"ta New Mexico ve Arizonada da rastlanırBüyük kentler ayırıcı özelliklerini yitirmiş gibi görünseler de ayrıntılı bir inceleme buralarda dil,din beslenme,folklor halk mimarisi,el sanatları siyasal davranış ve görgü kuralları bakımından önemli bölgesel farklılıkların var olduğunu gösterir


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Aslında,kıta üzerinde yer alan 48 eyaletin yönetsel bölümünü bugünkü toplumsal,ekonomik ve kültürel ayırımlarla uyum içinde değildirEyaletler genellikle birden çok kültürel ve siyasal alanı ya da bunların parçalarını kapsar ya da geniş bir kültür alanının bir bölümünü oluştururörneğin,California,Missouri,Illinois, Indiana ve Florida"nın kuzeyiyle güneyi arasında keskin ayrılıklar görülürTennesseelilere bakılırsa,gerçekte üç ayrı Tennessee vardırVirginia da karşıt kültürel öğeler öylesine güçlüdür ki 1863"te Batı Virginia"nın Birlik"e kabulüyle gerçek bir bölünme meydana gelmiştirGenellikle kültürel sistemler,ekonomik ve kentsel sistemlere oranla daha yavaş değişmektedirİmalat sanayisi etkinliklerinin yoğunlaştığı kuşak dört geleneksel kültür alanının belirli bölgelerini kapsarMaine"nin güneyinden Virginia"nın ortalarına kadar uzanan kentsel yayılma kültürel farklılıklardan etkilenmemektedir

ABD"nin kültür alanlarının kökenleri Avrupa"ya uzanırve Avrupa"dan gelenlerin ve getirdikleri yaşam biçimlerinin yeni çevreyle etkileşimin bir sonucudurYerli kütlürle Amerika"nın çağdaş kültürünün oluşmasına pek az katkıda bulunmuşturYalnız Güneybatıda ve Okhahoma"nın bazı yörelerinde,Yerli öğesinin dikkate değer bir etkisi olmuşturAmerika"daki kültür alanları başlıca 5 başlık altında incelenebilir

NEW ENGLAND

New England,Bağımsızlık Savaşını izleyen hızlı yayılma yüzyılında New England ülkenin en ağırlıklı bölgesiydiEğitim ,siyaset,ilahiyat,edebiyat,bilim,mimari ve teknoloji açısından bu bölge önde gelmekteydiNew England 1780 - 1880 arasında ülkede egemen olan düşüncelerin ve üslupların temel kaynağıydı

İlk iki yüzyıl boyunca New England"ın nüfusu şaşılacak derecede türdeştiİngiltere"den gelmiş olan göçmenler ,birkaç istisna dışında aynı dini,aynı dili,aynı toplumsal örgütlenmeyi ve bakış açısını paylaşıyorduBurada,özellikle lehçede kent yapısında ve halk mimarisinde belirgin olan bir bölgesel kültür biçimlendiHalkın kişiliği de bölgesel kültür biçimlendiHalkın kişiliği de bölgesel olarak farklılaştıNew Englandlı "Yankee" kendine güvenen tutumlu,yaratıcı ve girişimci bir insan olarak görülmeye başladı1830"larda başlayan yabancı göçmen akını New England kişiliğini etkileyip değiştirdiyse de başlangıçta oluşan kişiliğin bazı özellikleri varlığını sürdürdü


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Güney,Başlangıçtaki üç İngiliz- Amerikan kültür bölgesi arasında en genişi,ulusal normlar bakımından en kendine özgü olanı,ve bu normları en geç kabul edeni Güney"dirÖnceleri öbür bölgelerden o denli farklıydı ve bu farklılıktan o kadar gurur duyuluyordu ki başka bölgelerle siyasal birliği sürdürüp sürdüremeyeceği kuşkuluyduBu farklılıklar kırsal ekonomi,lehçe,beslenme,giysi,folklor ,siyaset ,mimarlık,toplumsal adetler ve boş zamanların değerlendirilmesi gibi,insan etkinliğinin hemen her alanda bugün de varlığını sürdürmektedirBununla birlikte 20yüzyılda Güney ile ülkenin geri kalan bölümü arasında en azından ekonomik davranışlar ve maddi kültür açısından bir yakınlaşma meydana gelmiştirUlusal çizgiden ısrarlı bir sapmanın Güneyde daha ilk yerleşim yıllarında başladığı söylenebilirGüney"e gelenler hemen hemen tümüyle İngilizdi ve bu yönden New England"a gelenlerden pek farklı değildirAma Güney"e yerleşenler amaçları ve toplumsal değerleri bakımından farklı ,kırsal niteliklerini ve Avrupa"dan getirdikleri aile ve toplum yapısını koruma konusunda daha tutucuydularAfrika"dan çok sayıda köle getirilmesi ve Yerlilerle Kuzey"e oranla daha yoğun bir ilişki içine girmeleri de bu açıdan etkili olduAyrıca,alışkın olmadıkları ekonomi,yerleşme ve toplumsal örgütlenme de Güney"in öbür kültür alanlarından farklılaşmasına katkıda bulundu

Gerek köken,gerek mekansal yapı bakımından dağınıklık gösteren Güney"de çeşitli etnik öğelerin yoğunlaştığı alt bölgeler görülürGene de ,Güney kültür bölgesi farklı yollar izleyen çeşitli öğelerin tek bir bölgesel bilinç ve yaşam tarzı içinde kaynaşmasının bir örneği olarak görülebilirTeknolojinin ülke çapındaki ana gelişme çizgisine katılmadaki yavaşlığı nedeniyle,Güney,öbür geleneksel kültür bölgelerinden daha fazla alt bölgeye ayrılabilir

ORTA BÖLGE,

Orta Bölge,Bu bölge New England ve Güney kadar önemli olmakla birlikte,çok çarpıcı özelliklerle öbür bölgelerden ayrılmazBunun nedeni,bölgenin ABD"nin gelişimi içinde merkezi bir yere sahip olmasından kaynaklanabilirOrta Bölge,Orta Atlantik ve Yukarı Güney eyaletlerini içine alır,Pennsylvania,New jersey,Delaware ve Maryland,Avrupalıların bu bölgeye ciddi göçü,ana kültür merkezlerine göçten birkaç kuşak sonra başladıFelemenklilerin,İsveçlilerin ,Fillerin ve İngilizlerin etkisiz ve başarısız göç girişimlerinin ardından 17yüzyılda William Penn ve arkadaşları tarafından başlatılan göç başarılı olduGüneydoğu Pennsylvania"da bu kültür bölgesinin ayırıcı özellikleri daha başlarda belirginlik kazandı ve önce ticaretin sonra da sanayinin gelişmesine hızla ayak uyduran çalışkan ,dengeli ve zengin bir tarım toplumu oluştuBölgenin büyük bölümü 18yüzyılın ortasında kentsel bir nitelik kazandı ve en azından bu bakımdan kuzey ve güneydeki komşularının önüne geçti



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Orta Bölge,etnik açıdan çoğulcu yapısıyla da öbürlerinden ayrılırBu bölgeye İngiltere"den gelen farklı etnik ve dinsel gruplar daha başlangıçta Avrupa kıtasından gelenlerle karıştılarBöylece ortaya çıkan çeşitlilik zamanla arttıOluşan etnik gruplar mozaiği New York,New Jersey ve Maryland"ın büyük kesiminde varlığını sürdürmektedirBenzer bir çoğulcu etnik yapı New England ve Ortabatı"da da görülürama çeşitliliğin en çok olduğu kesim Orta Bölgedir

Düzensiz dağılmış olmakla birlikte Alman öğesi bu bölgede her zaman güçlü olmuşturAlman asıllılar birçok kentte nüfusun yüzde 70"ini aşarİngiliz - Amerikan kültürü üstün gelmeseydibölgeye Alman Pennsylvaniası adı verilebilirdi

Coğrafi özellikler ve göçler Orta Bölgeyi Maryland Piedmon"ta ,Virginia ve Batı Virginia"ya kadar uzatmıştırBölgenin bazı özellikleri Apalaş yöresinde ve giderek Güneyde bile görülebilirKuzeyde ise,Orta Bölge ile New England kolayca birbirinden ayrılamazBurada hemen hemen eşit güçte iki bölgesel akımın özellikleri bir araya gelmiştirBatıya doğru Orta Bölge ancak Doğu Ohio"ya kadar uzanır ve bu yörede Ortabatı ile birleşir

Ortabatı,Varlığı herkesçe bilinen bu büyük üçgen alanın nerede başlayıp nerede bittiği konusunda kimse emin değildirÜçgenin bir köşesi Pittsburgh dolaylarında,batıdaki iki köşesinden güneydeki Kansas"ta kuzeydeki ise Güney Manitoba"dadırOrtabatının tarihsel coğrafyası pek incelenmemiştirAma bu kültür bölgesi koloni döneminin üç kültür bölgesinin bir bileşimi niteliğindedirv bu bileşim ilk olarak Ohio Vadisinin kuzeyinde ortaya çıkmıştırİlk yollar Ohio"ya yöneliyorduOrta Bölge"den New England "dan ve Güneyden gelen halklar ve kültürler bu yollardan Ohioya aktıBurada oluşan melez kültür ise Batı"ya göçlerle bir yelpaze gibi yeni açılan topraklara yayıldı



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

Aşağı ve Yukarı Ortabatı diye adlandırılan ve 41enlemle birbirinden ayrılan iki alt bölgeden söz edilebilirYukarı Ortabatı"da New England ve Orta Bölge etkileri görülürAlman,İskandinavyalı,Slav ve öteki WASP ( White,Anglo-Saxon,Protestant,"Beyaz Anglosakson,Protestan") olmayan öğeler,İngiliz öğesinin ağır bastığı bu bölgeyi çeşitlendirmiştirSiyahların azlığı dışında Aşağı Ortabatı Protestan ve İngiliz öğelerin ağırlıkta olduğu yapısıyla Güneye benzer,Burada,Katoliklerin ya da WASP olmayan öğelerin çoğunlukta olduğu yöreler olmakla birlikte,bir bütün olarak ele alındığında bölgedeki WASP öğelirinin önemi,ülkenin çoğu yöresinden daha fazladır

Batı,Buraya kadar anlatılan kültür bölgeleri ülkenin doğu yarısını kapsarGeriye kalan yarıyı bölümlere ayırmakta ise bir ikilemle karşılaşılırİnsanların zihnindeki "Amerika"nın Batısı" kavramı,romantik sinema ve televizyon görüntüleriyle sürekli olarak güçlendirilmiştirYaygın sığır yetiştiriciliğinin Batı"daki yaşamın bütün yönlerini özetlediğini kabul etmek kolaydırBir dönemde Batı"daki toprakların yarıdan fazlasında hayvancılık yapılmış ama toplam nüfusun ancak küçük bir bölümü bu etkinlikle uğraşmıştırBu nedenle hayvancılık bir alt kültür olarak ele alınabilir ama bölgesel kültürü tek başına temsil edemez

Özgün,geniş ve tek bir Batı kültür bölgesinin varlığı tartışmalıdırBütün toprakların değerlendirildiği ve farklı kültürlerin birbiri içine geçtiği Doğu"dan farklı olarak,Batıdaki nüfus yoğunlaşma merkezleri,neredeyse ıssız,geniş dağ ve kurak çöl parçalarıyla birbirinden ayrılmış vahalara benzerBu birbirinden kopuk merkezlerin ortak özellikleri şunlardır

1- Temelde ülkenin doğusundan ve ayrıca Avrupa ,Meksika ve Doğu Asya"dan kaynaklanan kültürlerin iç içe geçmiş olması

2- bir alt bölge dışında 1840"larda yerleşilmeye başlandığı için ortaya çıkan,modern yaşamın yaygınlığı,Bazı yöreler henüz gelişmemiş ya da kısmen oluşmuş kültürel birimler olarak görülebilirBelirli bir kişilik kazanmış olan öteki yöreleri ise birincil ya da ikincil kültür bölgeleri olarak sınıflamak güçtür

Batıda Yukarı Rio Grande ,Mormon Güney California ve Kuzey California gibi,özgün kültürel özellikler gösteren birkaç alt bölgeden söz edilebilirBunlara,hem Güneyden hem da Batı"dan belirli özellikler almış olan Texas ve Oklahoma alt bölgeleri de eklenebilir


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

NÜFUS;

1991"de 252177000 olan ABD nüfusunun yaklaşık yüzde 85"i beyazlardan yüzde 12"si Siyahlardan oluşurİspanyol asıllıların oranı yüzde 64 ,Asya ve Büyük Okyanus adalarından gelmiş olanların oranı yüzde 15 ,Yerlilerin ve Eskimoların oranı ise yüzde 06 dolayındadırEtnik açıdan büyük çeşitlilik gösteren ülkede,1979"da yapılan bir araştırmaya göre halkın yüzde 44"ü " Amerikalı"dan farklı bir kökenden geldiğini belirtmiştirBunların yüzde 29"u Alman ,yüzde 24"ü İrlandalı,yüzde 22"si ise İngiliz kökenli olduğunu ileri sürmüştürBunları sırasıyla ,Afro - Amerikan ya da Afrika,İskoç,Fransız ,Meksikalı,Porto Rikolu ve Kübalı dahil İspanyol ,İtalyan,Amerika Yerlisi,Polonya ve Felemenk asıllı olduğunu söyleyenler izlemiştir

1991 verileriyle,doğum oranı binde 164,ölüm oranı ise binde 85"tirGenellikle ailenin geliri ve eğitim düzeyi arttıkça çocak sayısı azalır1980-85 döneminde yıllık nüfus artış oranı yüzde 1 düzeyinde olmuşturOrtalama yaşam süresi erkekler için 72 yıl,kadınlar için 788 yıldırAma bu süreler siyahlar için ortalama 5 yıl daha azdırve ölüm oranları beyaz olmayan gruplarda daha yüksektirKalp hastalıkları,kanser gibi kronik hastalıklar en önemlisi ölüm nedenlerini oluşturur

ABD nüfusunun çoğunluğu bugün göreli olarak yüksek düzeyde maddi rahatlığa,zenginliğe ve güvenliğe sahiptirBununla birlikte Amerikalılar arasında bir karamsarlık ve bölünmüşlükten söz edilebilirArtan suç oranları,ırklar arasındaki eşitsizlik ve adaletsizlikler,kentlerdeki çöküntü ,nükleer tehlike,çevre kirliliği,uyuşturucu kullanımı ,işsizlik ve yaşam pahalılığı gibi sorunlar Amerika"lıları kaygılandırmaktadırEkonomik belirsizlik,toplumsal gerginlik,ve bölünmeler birçok kamuoyu araştırmalarına göre Amerikan yurttaşlarının hoşnutsuzluğunun temel kaynaklarıdırBirçok Amerikalı bu sorunların "Amerikan rüyası" diye bilinen idealin bütün nüfusa,özellikle azınlık gruplarına eşit biçimde yaygınlaştırılamamış olmasından kaynaklandığına inanmaktadırAmerikan toplumunun geleneksel idealine göre,ülke toplumsal ,siyasal,ekonomik,ve dinsel özgürlüğün egemen olduğu,insanların birbirlerine iyi davrandıkları ve bireylerin ancak yeterince çalıştıkları taktirde amaçlarını gerçekleştirebildikleri bir "fırsatlar ülkesidir" Bu eşitlikçi ideallere olan inancın paylaşılmasıAmerika"lılar arasındaki belki de en güçlü bağdırAma etnik grupların henüz eşitlik elde edememiş olması birçok Amerikalıyı rahatsız etmektedir


Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir

ETNİK BİLEŞİM

Etnik Bileşim,Amerikan toplumu türdeş değil,çeşitli gruplardan oluşmuş çoğulcu bir nitelik taşırABD"nin bütün uluslardan ve kültürlerden gelen insanların bir araya gelerek "Amerika"lıların oluşmasını sağlayan büyük bir "eritme potası" olduğu inancı ,birçok yönüyle gerçeği yansıtmaktan uzaktır20yüzyılın ikinci yarısında azınlıklar,özellikle de Siyahlar ve öteki etnik gruplar toplumsal değişimi zorlamak amacıyla,örgütlenmeye başlayınca,Amerikan toplumu ulusal nüfusu oluşturan çeşitli etnik ve ırksal grupların özelliklerinin farkına varmaya başlamıştır

İLK AMERİKA"LILAR;

Yaklaşık,1860"a değin ABD nüfusu göreli olarak türdeştiBüyük çoğunluğu"Beyaz ,Anglosakson,Protestan" idi( WASP) ve bunların da çoğu İngiltere"den gelmişti1820-60 arasında Amerika"ya ayak basan 5 milyon Avrupalı göçmenin onda dokuzu İngiliz,İrlandalılar ya da AlmandıBazı Katolik İrlandalılar dışında,bu ilk göçmenlerin çoğu İngiliz Protestanlığı tarafından kolayca özümlendiNe var ki,İç Savaş"tan sonra İtalya ,Balkanlar,Polonya,ve Rusya gibi Orta ve Güneydoğu Avrupa ülkelerinden de çok sayıda göçmen Amerika"ya gelmeye başladı1860"tan 1920"ye değin 30 milyon yeni göçmen Amerikan kentlerini istila ettiGöçmenler kendi mahallelerini kurdularKendi etnik derneklerini kulüplerini gazetelerini,ve tiyatrolarını,hızla geliştirdilerBu grupların yaşadıkları yerlerde belirgin kültürel ve toplumsal farklılıklar gösteren bölgeler ortaya çıktıGöçmenler ayrı mahallelerde yaşamakla birlikte Amerikan yaşamının dışında kalmadılararalarından zeka ve yetenekleri ile sivrilenler başarıya ulaştıAma Amerikan toplumsal düzenine her zaman "Yankee"ler egemen oldu

BEYAZ ETNİK GRUPLAR:

Beyaz etnik gruplar,bu deyim ,1970"lerin başında Polonya,İtalya,Litvanya,Bohemya,Slovakya asıllılar gibi,çoğunluğu ABD"nin Ortabatı ve Kuzey kentlerinde yaşayan Amerikalılar için kullanılmaya başlandıGenellikle orta sınıftan olan bu grupların çoğu KatoliktirÇalışanların çoğunluğunun sanayi işçileri,önemsiz bir bölümünü ise büro işlerinde çalışanlar oluştururBeyaz etnik gruplardan birçoğunun yaşadığı mahallelerin kökeni,göçmenler,tarafından kurulmuş olan "Küçük İtalya ""Polonya Tepeleri" gibi adlarla anılan yerlere dayanırAralarındaki güçlü etnik bağlar yaşam biçimlerinde de kendini gösterirAma etnik grupların özellikleri yalnızca toplu göç döneminden kalma değildirOrta kültürel miras yanında,Amerika"daki yaşamlarında karşı karşıya kaldıkları sorunlara,ortak çıkarlara ve gereksinimlere göre de biçimlenmiştirBu gruplar kentlerin iç bölümlerinde yaşamakta,yüksek suç oranlarından,kötüleşen belediye hizmetlerinden,eğitimin niteliğinin düşmesinden ve kentlerdeki huzursuzluklardan etkilenmekte,işlerin ve mahallelerin başka azınlık grupları tarafından ellerinden alınmasından da korkmaktadırNe zengin ne de yoksul sayılabilecek olan beyaz etnik nüfus,satınalma gücünün enflasyon ve artan vergilerle azalmasını kaygıyla izlemektedir



Kaynak :AnaBritannica cilt 2 frmsinsinet için derlenmiştir