![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#16 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükP PARADOKS Kökleşmiş kanılara aykırı olarak ileri sürülen düşünce ![]() ![]() Antikçağ Yunanlılarında paradoks deyimi yaygın düşünceye aykırı düşünceyi dile getiriyordu ve özellikle Parmenides ile Zenon’un aporia (çıkmazlık)’larıyla antinomia (çatışkı)’larında örneklenmişti ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() PANTEİZM Bir bütün olarak kavranan evrenin Tanrı ile özdeş olduğu ve evrende açığa çıkan bileşik töz, güçler ve yasalar dışında Tanrı olmadığı öğretidir ![]() Panteizmin çok çeşitli biçimleri vardır ![]() ![]() Batı felsefesinin yakın dönemlerinde panteizm düşüncesini en yetkin biçimde dile getiren Spinoza’dır ![]() ![]() ![]() ![]() Panteizm dogmalara bağlı Hıristiyan ilahiyatçılar tarafından yaratıcı ile yaratılan arasındaki ayrımı yok ettiği, Tanrıyı belirsizleştirdiği, aşkın yerine bütünüyle içkin bir tanrı kavaramı öne sürdüğü, insanın ve tanrının özgürlüğü düşüncesini dışladığı gerekçeleriyle reddedildi ![]() PERİPATETİKLER Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Aristoteles'in yandaş ve öğrencileri ![]() Aristoteles felsefe tartışmalarını ve konuşmalarını bir aşağı bir yukarı gezinerek yaptığı için, okulu Peripatos adını almıştır ![]() PİRONCULUK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Yunan filozofu Pyrrhon'un kurduğu kuşkucu okul ve düşünce doğrultusu ![]() ![]() ![]() PİTAGORASCILIK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Pythagoras ve ona bağlı olanların felsefe, matematik, ahlak ve din öğretisi ![]() Bu öğretinin en belirgin görüşleri: a ![]() ![]() b ![]() ![]() ![]() c ![]() ![]() POST-YAPISALCILIK Yapıçözümcü yöntemin, kendilerini geçerli kılma iddiasında olan ya da geçerli olduğu iddia edilen metinlere (örneğin kutsal yazılara) uygulandığında büyük bir güce sahip olduğu açıktır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Post-yapısalcı fıkirlerin sosyoloji açısından önemi iki yönlüdür: Bir yandan, eski problemlere, özellikle ideolojik alanın incelenmesiyle ilgili problemlere yeni yaklaşım yöntemleri geliştirilmesini; diğer yandan, sosyolojinin olanaksızlığına dair apokaliptik düşünceleri teşvik etmektedir ![]() POZİVİTİZM Olgularla desteklenen ya da olgularla ilgili verilere dayanan bilginin tek sağlam bilgi türü olduğu görüşüdür ![]() Genel çizgileriyle pozitivizm, deney konusu edilebilecek olgularla ilgili, yani en geniş anlamıyla bilimsel bilginin sağlam bilgi olduğunu vurgular ![]() ![]() ![]() ![]() Comte’a göre insanlık tarihinin üç aşamalı zihinsel gelişiminde her aşama bir öncekine göre daha ileri ve gelişmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Comte’a göre bilim olgulara dayanmalıdır ![]() ![]() PRAGMATİZM Hakikatı ve gerçekliği yalnızca eylemlerin sonuçları ve başarıları ile değerlendiren felsefe öğretisi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Pragmatistlere göre bir düşünce, yaşamımız için elverişli olduğu sürece “doğrudur” ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Onlara göre doğru düşünce pratikte doğrulanabilen düşüncedir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Pragmatistler dünyanın nesnel gerçekliğine gözlerini kapamışlardır ![]() ![]() PRAGMACILIK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() 1- Doğruluğu ve gerçekliği tek yanlı olarak yalnızca eylemlerin sonuçları ve başarıları ile değerlendiren felsefe öğretisi; eylemin bilgi ve düşünceye ilkece üstünlüğü görüşü ![]() Usun temel görevi bize şeyleri tanıtmak, şeyler üzerine bilgi vermek değil, onlar üzerinde eylemde bulunmamızı sağlamaktır ![]() 2- (Dar anlamda) 19 ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#17 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükR RASYONALIZM Hakikatın ölçütünü duyularda değil, düşünmede ve tümdengelimli çıkarımlarda bulan öğretilerin genel adı ![]() ![]() Aklı bilgini temel kaynağı ve sınanabilirlik ölçüsü olarak kabul eden akım ![]() ![]() ![]() ![]() Rasyonalizm, akla dayanır ve akıl dışı olan her şeye karşı koyar ![]() ![]() Rasyonalizm en açık biçimiyle bilgi felsefesinde dile getirilir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() REALIZM (gerçekçilik) Bilinçten bağımsız bir gerçekliğin var olduğunu kabul eden öğreti ![]() ![]() ![]() Felsefi anlamda iki tür gerçeklikten söz edilebilir ![]() ![]() ![]() İlkçağda kendiliğinden realizm vardı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nesnel gerçeği gerçek saymama anlamındaki ortaçağ realizminin tohumları antikçağ Yunanlılarınca atılmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Eleacılık, Platon ve Aristoteles temeline dayanan ortaçağ realizmi bilimsel realizm anlayışına tümüyle ters bir anlam taşır ve nesnel gerçekliğin gerçek olmadığını asıl gerçekliğin, düşünce ürünleri (geneller, tümeller, evrenseller) olduğunu ileri sürer ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Descartes “düşünüyorum öyleyse varım” ile, yöntemli düşünmenin düşüncenin kendisinden kaynaklandığını göstererek , düşüncenin dışındaki maddi bir dünyaya felsefi olarak nasıl ulaşılabileceği sorununu gündeme getirdi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 20 ![]() ![]() ![]() ![]() ROLATIVIZM Fizikte ölçümlerin ve fizik yasalarının, birbirlerine göre farklı hareket durumlarında bulunan gözlemciler bakımından değişebilirliğine ilişkin kavram ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#18 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükS SANAT FELSEFESİ Sanatın, sanat yaratmalarının ve sanat beğenilerinin özü ve anlamını konu olarak alan felsefe dalı ![]() SANSUALİZM Bilginin duyumdan geldiğini savunan öğreti ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Duyumculuk, antikçağ Yunan düşüncesinin bilgicilik akımıyla başlar ![]() ![]() ![]() ![]() “ insan her şeyin ölçüsüdür” ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() SENTEZ (bireşim) Çeşitli ögeleri bir araya getirme, bir bütün içinde birleştirme ![]() ![]() ![]() SEPTİSİZM Her tür bilgi savını şüpheyle karşılayan ve bunların temellerini etkilerini ve kesinliklerini irdeleyen tutum ![]() ![]() Antikçağda Thales’ten beri ortaya atılan felsefesel açıklamalarının çokluğu doğal olarak eleştiriyi ve şüpheyi gerektirmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Descartes’de bir şüphecidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1) Nesnelerin gerçek yasası kavranılmaz ![]() 2) Öyleyse nesneler karşı tutumuz yargıdan kaçınma olmalıdır 3) Ancak bu tutumlardır ki ruhsal dinginlik’e ulaşabilir ![]() Pyrrhoncular için gerçek mutluluk budur ![]() SEZGİCİLİK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1- Sezgiye us, anlık, kavramsal düşünme karşısında üstünlük veren; sezgiyi bilginin, özellikle felsefe bilgisinin, temeli olarak gören öğreti (Bergson) ![]() ![]() ![]() 2- (Ahlak öğretisi olarak) Eylemlerin iyi ya da kötü oluşlarının, onların değerleri ve sonuçları üzerine herhangi bir düşünüp taşınma ile değil, doğrudan doğruya sezgiyle bilinebileceğini savunan görüş ![]() 3- (Matematikte) Matematiğin temellerinin sezgi yoluyla doğrudan doğruya kesinlikle kavrandığını ileri süren görüş (mathematical intuitionism; kurucusu: L ![]() ![]() ![]() bu görüşe göre, insan anlığının yapıcılığından doğan "matematiksel var- oluşlar" ancak sezgi yoluyla sınanabilirler; bu görüşte matematiğin mantık ve felsefe karşısında üstünlüğü de kabul edilir, çünkü ne bilim ne felsefe ne de mantık matematik için bir öndayanak olabilirler ![]() SOYUTLAMA Bir nesnenin herhangi bir yanını öbürlerinden ayırarak tek başına ele alan ansal işlem ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() SÖYLENCE (efsane) Tanrılar, kahramanlar, önceki çağların olayları üzerine anlatılanlar, masallar, öyküler ![]() SÜREÇ Belli bir düzen içinde yinelenen, ilerleyen, gelişen olay ya da eylemler dizisi ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#19 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükT TARİHSEL OKUL Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1- (Dar anlamda) 19 ![]() ![]() ![]() ![]() 2- (Geniş anlamda) Hamann, Herder, Möser, Lessing'le başlayan ve Grimm Kardeşler ile Ranke'nin çalışmalarında doruk noktasını bulan bilimsel gelişme; bu gelişmeyle Alman tarih bilimleri, yalnızca tek tek bilimler olarak klasik biçimlerine ulaşmakla kalmayıp, aynı zamanda yeni bir tarih bilinci ve dünya görüşü yaratmışlardır ![]() ![]() ![]() ![]() TARİHSELCİLİK Alm ![]() ![]() 19 ![]() ![]() ![]() 1- Bütün olayları, başarıları ve değerleri, içinde doğdukları tarihsel durumlardan ve tarihsel koşullardan kalkarak anlamaya çalışan, giderek bu olayların nesnel içeriklerinin ve bugünkü anlamlarının açıklanmasını da ancak bu geçmişe bakış içinde elde edeceğine inanan düşünce biçimi ![]() 2- İnsan varoluşunun özünü onun tarihselliğinde gören, tarihselliği insan yaşamının canlı temeli diye anlayan, böylece de dünyayı tarih olarak kavrayan felsefi düşünme doğrultusu ![]() Özellikle Dilthey, York v ![]() ![]() ![]() 3- Tarihi yalnızca kendisi için inceleme; tarih eğitimine aşırı önem vererek gelişigüzel geçmiş değerleri yeniden canlandırma uğruna bugünü feda etme ![]() ![]() 4- Tarihin ilkece olduğundan değerli görülmesi; tarih gerçeklerinin değişmez yetkeler olarak saltıklaştırılması ![]() TASAVVUF İnsanın duygu ve sezgi yoluyla Tanrı'ya erişmesini ve onunla bütünleşmesini mümkün gören öğreti ![]() TEİZM Evreni yaratan ve yöneten, vahiy yoluyla insanlara buyruklar veren bir tanrının varlığına inanır ![]() ![]() ![]() ![]() TEKÇİLİK (monizm) Gerçekliğin temeli olarak yalnızca tek bir ilkeyi kabul eden öğreti ![]() TEKBENCİLİK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1-"Yalnız ben varım, benden başka her şey yalnızca benim tasarımımdır ![]() ![]() ![]() ![]() 2-Felsefede yöntem açısından çıkış noktası olarak ben'i alan görüş (yöntemse) tekbencilik ![]() ![]() 3- Ahlak açısından yalnızca kendinin yaşama savını tanıyan, kendi ben'ini yaşamın ve gerçekliğin özeği yapan görüş (ahlaksal bencillik ![]() ![]() TEMELLENDİRME İleri sürülen bir iddia için temel, dayanak, gerekçe verme ![]() Tomasçılık Alm ![]() ![]() ![]() Aquinolu Thomas ve ona bağlı olanların: a ![]() b ![]() c ![]() ![]() Tomasçılık Katolik kilisesinin temel felsefesi olmuştur ![]() TOPLUM FELSEFESİ Toplumun ve sosyal olayların özü ve anlamı üzerinde felsefe araştırmaları ![]() ![]() TÖZ (cevher) Değişen durumlara karşı kalıcı olan; kendi kendisiyle, kendi kendisinde var olan ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() İslam düşünürlerine göre töz, ya kendi özünden dolayı ya da kendi başına vardır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() TÜMEVARIM Tekil ve tikelden tümeli, özelden geneli çıkaran uslamlama yöntemi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Deneysel bilimler, olaylardan yasalara götüren bir yöntem olan tümevarım yöntemini kullanırlar, tümdengelimi kullanırlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Diyalektik materyalizm, tümevarımla tümdengelimi, bilgi sürecinin, birbirlerini belirleyen ve kopmaz bir bağımlılık içinde bulunan yanları olarak görür; ayrı ayrı yeterli bulmaz ve bunlardan birinin saltıklaştırılmasına karşıdır ![]() ![]() ![]() TÜMDENGELİM Tümelden tikeli ve genelden özeli çıkaran uslamlama yöntemi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Deneysel bilimin , tümevarımcı bilgi yönteminin kurucusu Francis Bacon deneye başvurmadığı, salt düşünsel bir uslamlama olduğu için tümdengelimi yadsımıştır ![]() ![]() ![]() Tümdengelim ve tümevarım yöntemleri, tümelle tikel (genelle özel) arasında sıkı bir ilişki gören ve bu ilişkiyi en doğru şekilde ortaya koymanın yollarını araştıran Aristoteles’in buluşudur ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#20 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükU UTULİTARİZM Etikte bir eylemin doğruluğunu etkilediği kişilere getirdiği mutlulukla ölçen görüş ![]() İngiliz düşünürleri Jeremie Bentham’ın temellerini atıp John Start Mill’in geliştirdiği utilitarizm öğretisine göre ahlakın ölçütü yarardır ![]() ![]() ![]() Utilitarizm herhangi bir eylemin yalnızca o eylemde bulunan kişiye değil herkese yarar sağlanmasına doğruluk ölçütü olarak alır ![]() Bentham ve Mill’e göre mutlak iyi haz duygusunun acıya yalnızca yararlılık ilkesi ışığında yorumlandıklarında anlamlıdır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() USÇULUK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Us bilgisine dayanan, doğruluğun ölçütünü duyularda değil, düşmede ve tümdengelimli çıkarımlarda bulan öğretilerin genel adı ![]() 1 -Bilgi öğretisinde usculuk, bilginin usa, anlığa, düşünceye dayandığını ileri sürer ![]() ![]() Eski Yunan filozoflarından bir çoğu, özellikle Parmenides ve Platon usçudurlar ![]() Yeniçağda Descartes usçuluğu temellendirmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Başka usçu filozoflar: Spinoza, Leibniz, Kant, Hegel ![]() ![]() ![]() 2- Tüm gerçekliğin yapısını usa dayanarak kurmaya çalışan öğretiler ![]() 3- Yöntem bakımından usçuluk: a ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() b ![]() ![]() ![]() ![]() c ![]() ![]() USDIŞÇILIK Alm ![]() ![]() ![]() Yaşamada ve bilgilerde usdışı öğelere tek yanlı olarak ağırlık veren görüş ![]() 1- (Bilgi öğretisinde) Görü, sezgi, sevgi, duygu ve içgüdüleri bilginin kaynağı sayan görüş ![]() 2- (Fizikötesinde) Usdışı bir evren temelinin bulunduğunu kabul eden görüşlere verilen ad ![]() USSAL (Os ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() "Coşkuyla değil, us ve düşünme süreçleriyle ilgili olan" ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() USLAMLAMA (Os ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() UYUM (armoni) Çokluğun ve karşıtlığın düzenli bir birlik oluşturması ![]() ![]() UZAY Bütün varlıkların içinde bulunduğu sonsuz boşluk; bütün var olanları içinde bulunduran şey ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#21 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükV VARSAYIM İrdelenmeksizin doğru sayılan ilke, önerme ya da ön dayanak ![]() VAROŞÇULUK Alm ![]() ![]() ![]() Varoluşçu felsefe düşüncesini temel olarak alan bütün düşünsel uğraşılara verilen ad ![]() ![]() Varoluş felsefesinde, varlık sorunu insan olma sorunuyla bir bağlantı içine getirilir; bunun yanında felsefe yapmanın kaynağı olarak insan, varoluşu, sonluluğu, zamana bağlı oluşu ve tarihselliği içinde, yeni-bir düşünme tutumu ile ele alınır; özellikle insan varoluşunun anlamı söz konusudur ![]() ![]() ![]() 1- Fransa'da bir felsefe - edebiyat akımı olarak biçim almıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() (Fransa'da başka temsilcileri: A, Camus, Merlaeu-Ponty, Simone de Beauvoir); Hıristiyan varoluşçuluğun başlıca temsilcisi: Gabriel Marcel ![]() 2- Almanya'daki başlıca temsilcileri: Martin Heidegger ve Karl Jaspers ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ancak Heidegger bir varlıkbilim değil de, yalnızca ilerideki evrenşel varlıkbilime olanak sağlayacak bir hazırlık olmak üzere bir "temel varlıkbilim" (Fundamentalontologie) kurmak ister ![]() ![]() Buna karşılık Jaspers, her varlıkbilimde, varoluşsal olanın bir katılaşması ve yozlaşması tehlikesini görür; onun yöntemi varoluşu açma, aydınlığa çıkarma ( varoluş aydınlanması) yöntemidir; ama, kendi felsefesinin salt bir varoluş felsefesi olduğunu ileri sürmekle birlikte, kendisi de bilincin ötesine geçen (transsendens) bir fizikötesine yönelişiyle varoluş felsefesinin dışına çıkar ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Felsefi Terimler/Sözlük |
![]() |
![]() |
#22 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Felsefi Terimler/SözlükY YANLIŞLANABİLİRLİK Bilimde, önermelerin yanlışlanabilme niteliği, Popper'in bilimle sözde - bilimi ayırmada kullanılmasını önerdiği ölçüt ![]() YAPISALCILIK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() Özellikle Fransa'da gelişen, temel bir gerçeklik olarak yapıya dayanan, yapı üzerine kurulan bilim kuramı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Dilbilimde: Saussure, Jakobson; Budunbilimde: Levi-Strauss; Ruhsal çözümlemede: J ![]() Felsefede: M ![]() Marksçı kuramda: L ![]() ![]() Yapısalcılık, yapıya (bütüne) yöneliş olarak ilkin 19 ![]() ![]() ![]() ![]() YARARCILIK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1- Yararın yaşam ilkesi yapılması ![]() 2- Ahlaksal eylem ve davranışlarda yararın ilke yapılması: Yararlı olan iyidir: a ![]() b ![]() ![]() 3- Özellikle Bentham ve J ![]() ![]() ![]() YENİ PLATONCULUK Alm ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Platon'dan başka Aristoteles'e stoalılara, Pitagorasçılara da dayanan ayrıca doğu dinlerinden ve Hıristiyanlıktan da etkilenmiş olan, bütün bunları kendi içinde karıştırıp eriten felsefe okulu ![]() İ ![]() ![]() ![]() ![]() Yeni İdealizm Alm ![]() ![]() ![]() 19 ![]() ![]() ![]() Başlıca temsilcileri: Lotze, Eucken, Dilthey, yeni Kantçılar ve yeni Hegelciler ![]() YENİ HEGELCİLİK Alm ![]() ![]() ![]() 20 yüzyılda Hegel felsefesini yeniden canlandıran, Hegel'-in eytişimsel yöntemine ve fizikötesine dayanarak kültür ve tarih felsefesine yeni bir yön vermeye ve doğa bilimleri karşısında yeniden tinsel bilimleri güçlendirmeye çalışan akım ![]() Özellikle Almanya'da, ayrıca Fransa, İtalya, İngiltere, Rusya, İskandiynavya ve Amerikâ da gelişmiş bir akımdır ![]() ![]() TDK Felsefe Terimleri Sözlüğü YENİ KANTÇILIK Alm ![]() ![]() ![]() 19 ![]() ![]() ![]() Çeşitli yeni Kantçı okullar: Marburg Okulu (Cohen, Natörp, Cassirer), Güney-Batı-Almanya Okulu (Windelband, Rickert, Lask); ayrıca: Alois Riehl, H ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
|