Noktalama İşaretleri

Köşeli ayraç ( [ ] )



1 Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır:

Mongolın Ertniy Tüü0 (Arheologiyn Nayruulal) [Mogolistan'ın Eski Tarihi (Arkeolojik Araştırmalar)], BNMAU-ın şinjleh U0aanı Akademii Tuu0ıyn)ureelen, Ulaanbaatar 1977


2 Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:


Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet 1922

Yekta Bahir [Ömer Seyfettin], Yeni Lisan, Genç Kalemler


3 Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmayan veya silinmiş olan, fakat araştırıcı tarafından tamamlanan bölümler köşeli ayraç içine alınır:

Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Kül-tegin ye[di yaşında kaldı]


(Çözülmüş Orhon Yazıtları)

Kesme işareti ( ' )



1 Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

Fatih Sultan Mehmet'e, Atatürk'üm, Türkiye'm, İnönü'den, Yurdakul'dan, Kâzım Karabekir'i, Yunus Emre'yi, Ziya Gökalp'tan; Türk'e, Alman'ı; Jüpiter'den, Venüs'ü; Türkiye'de, Van Gölü'ne, Ağrı Dağı'nın; Ziya Gökalp Bulvarı'nda, Çankaya Köşkü'ne, Sait Halimpaşa Yalısı'ndan; Kiralık Konak'ta, Sinekli Bakkal'ı


Ancak aşağıda belirtilen özel adlardan sonra kesme işareti kullanılmaz:

a Kurum ve kuruluş adları:


Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına


b Akım, çağ ve dönem adları:


Eski Çağın, Yükselme Döneminin, Klâsik Türk Edebiyatına, Millî Edebiyat Akımının, Edebiyat-ı Cedide Topluluğunun


c Kişi adlarından sonra kullanılan unvanlar:

Mustafa Kemal Paşaya, Nasrettin Hocada, Enver Paşanın, Zeynep Hanıma, Ayhan Beyden, Ahmet Mithat Efendinin, Enver Paşayı


ç Ay ve gün adları:


29 Ekime, 30 Ağustos Çarşambadan sonra


d Deyimlerde geçen özel adlar:

Allahtan hayırlısı, Allaha emanet; Alinin külâhını Veliye, Velinin külâhını Aliye


UYARI: Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Çiçek, Halit, Mehmet, Mesut, Murat, Özbek, Recep, Yiğit, Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Çeliği, Çiçeği, Halidi, Mehmedi, Mesudu, Muradı, Özbeği, Recebi, Yiğidi, Bosna-Herseği, Gaziantebi, Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir


UYARI : Özel adlar yerine kullanılan"o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz


2 Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

Nice'ler, Lille'li, Bordeaux'lu, Honolulu'lu


UYARI: Yabancı özel adlar dışındaki özel adlara getirilen yapım ekleri ve çokluk eki kesmeyle ayrılmaz:

Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı; Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Ereğliler



Bu eklerden sonra da kesme işareti kullanılmaz:

Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hristiyanlıktan, Aydınlıdan


3 Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur: TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye


UYARI: Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu; büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır:


kg'dan, cm'yi, mm'den; BDT'ye, THY'de, TRT'den



Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde bu okunuş esas alınır:


ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya


UYARI: Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:

vbleri, madsi, Almdan, İngyi, Nudan; cm³e (santimetre küpe), m²ye (metre kareye), 64ten (altı üssü dörtten)


4 Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur:

“1919 senesi Mayısının 19'uncu günü Samsun'a çıktım” 1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65’lik, 9,65’lik


UYARI: Sıra sayıları ekle gösterildiği zaman rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır; ayrıca nokta konmaz:

8'inci değil 8'inci, 2'nci değil 2'nci


UYARI: Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla gösterilir:


6'şar değil altışar, 10'ar değil onar


5 Dilimizde kolmak, netmek, neylemek, napmak gibi fiiller yoktur Ancak konuşmada ve vezin dolayısıyla şiirde bu tür kullanılışlar ortaya çıkabilmektedir Seslerin vezin dolayısıyla şiirde veya konuşma sırasında düştüğünü göstermek için kesme kullanılır:


K'oldu, N'oldu? N'etsin? N'eylesin? N'apalım?


Bir ok attım karlı dağın ardına

Düştü m'ola sevdiğimin yurduna

İl yanmazken ben yanarım derdine

Engel aramızı açtı n'eyleyim


(Karacaoğlan)

6 Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur:

A'dan Z'ye kadar, b'nin m'ye dönüşmesi, Türkçede -daş'la yapılmış birçok söz vardır


7 Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığı takdirde kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:


Yunus Emre (1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)'nin


Ancak, cins isimler için yapılan açıklamalarda yay ayraçtan sonra doğal olarak kesme işaretine gerek yoktur:

İmek fiili (ek fiil)nin geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir

İnceltme işareti ( ^ )


Bir noktalama işareti ve bir tipografik işarettir "Düzeltme işareti" veya "şapka" olarak da adlandırılır


Türkçede kullanımı


Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, ü ünlülerinin üzerine inceltme işareti konur Bu inceltme işareti g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, ü ünlülerinin kimi zaman ince kimi zaman da uzun okunmasını sağlar

Örnek: Dükkân, kâfir, mahkûm, sükût, kâğıt, mezkûr, kâbus, rüzgâr, hikâye, mekân, yadigâr, ordugâh

Yazımları aynı, anlam ve okunuşları ayrı olan yabancı sözcükleri ayırt etmek için inceltme işareti konur

Örnek:

adet: sayı

âdet: görenek, alışkanlık

alem: bayrak, minare ve cami kubbelerinin üstündeki hilâl

âlem: dünya, evren

aşık: küçük kemik, aşık kemiği

âşık: çok seven kimse

hal: sebze-meyve satılan yer

hâl: durum, vaziyet


Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde l ünsüzünün ince okunduğunu göstermek için de kullanılır

Örnek: Ahlâk, felâket, ilâve, kelâm, billûr, ilâç, lâle, lâzım, üslûp

Nisbet î'sini göstermek için düzeltme işareti kullanılır

Örnek: Millî, siyasî, hukukî, askerî, ilmî, insanî, iktisadî

(Nisbet î'sinin yerine Türkçe'de kimi zaman -sel, -sal ekleri kullanılabilir

Örnek: Siyasî - siyasal, dinî - dinsel


Not: Alfabetik sıralamalarda kısa ünlüler önce gelir Örneğin alem kelimesi âlem kelimesinden önce yazılır


İngilizcede kullanımı


İngilizce'de "caret" adını alan inceltme işareti, bir metin gözden geçirilirken metnin herhangi bir yerinde düzeltme yapılmasını gerektiğini ortaya koyar Daha çok bir noktalama işaretinin yokluğuna, kelime eksikliğine ya da yarım bırakılmış cümlelere işaret eder

Bilgisayar


Bilgisayarcılıktaki programlama dillerinde kullanılan bir işarettir