Türkiyenin Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-06-2012

Türkiyenin Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu ve Özellikleri
BİRİNCİ JEOLOJİK ZAMAN (PALEOZOİK):
1

Büyük oranda, tortul taşlar ve sert kireç taşlarından meydana gelen, İstanbul ve Zonguldak çevresi, Ilgaz ve Sultan dağları, Ala dağlar ve Bolkar dağları, Mardin çevresi, Menteşe yöresi ve Menderes kütleleri oluşmuştur

2

Yaşanan sıcak ve nemli dönemler sonucunda oluşan büyük ormanlar tortul tabakalar içerisinde kalarak taş kömürünü meydana getirmiştir

Zonguldak taş kömürü yatakları da bu zamanda oluşmuştur

İKİNCİ JEOLOJİK ZAMAN (MEZOZOİK):
1

Birleşik olan kıtalar birbirinden uzaklaşarak ayrılmaya başlamıştır,

2

Kuzeyde Avrasya kıta platformu, güneyde Afrika ve Hindistan kıta platformları arasında büyük Tetis denizi oluşmuştur

(Günümüzdeki, Atlas Okyanusundan-Himalayalara kadar)

3

Günümüzdeki Toroslar ve Doğu Anadolu’nun büyük bölümü bu denizin tabanı durumundaydı

4

Tetis denizi, milyonlarca yıl süren aşındırma, taşıma ve biriktirmelere bağlı olarak büyük bir birikim alanı (Jeosenklinal) durumuna gelmiştir

5

Bu dönemde, günümüzdeki Kuzey Anadolu dağlarımız sığ denizlerle kaplıydı

6

Tetis denizinde oluşan büyük birikim alanı ikinci zamanın sonuna doğru kıvrılma hareketleriyle yükselmeye uğramış ve kara görünümü almıştır

7

Alp-Himalaya kıvrım hareketine bağlı olarak yurdumuzda oluşan arazilerde, 2

zaman sonundan özellikle, 3

zaman başlarından itibaren şiddetli bir aşınma dönemi başlamıştır

ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (TERSİYER):
1

Alp orojenik hareketleri şiddetli bir aşamaya girmiştir

2

Bu hareketlere bağlı olarak,Tetis birikim alanları (Jeosenklinal) hızla yükselerek, Kuzey Anadolu ve Toros dağ kuşaklarını meydana gelmiştir

3

Günümüzde Karadeniz’in yerleştiği alan, sığ bir iç deniz durumundadır

4

İç Anadolu’nun çukur alanları göl haline gelerek tortul birikmeler oluşmaya başlamıştır

5

Yurdumuzda, linyit, petrol ve tuz yatakları oluşmuştur

6

Zamanın sonlarına doğru, Anadolu yarımadası yan basınçlara uğrayarak, bütünüyle yükselmeler, kubbeleşmeler,derin ve uzun faylar oluştu

7

Karadeniz ve Akdeniz’in yerleştiği alanlarda derinlik arttı

8

Oluşan fay hatları ülkemizin günümüzde etkin bir deprem alanında bulunmasına neden olmuştur

DÖRDÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (KUATERNER):
1

Mevcut fay hatlarına bağlı olarak,yeryüzüne çıkan lavlar, Doğu Anadolu ve İç Anadolu’da belirli hatlar boyunca volkan konilerinin oluşmasına neden olmuştur

(Nemrut, Erciyes, Tendürek, Hasan dağı)

2

Yaşanan iklim değişmelerine bağlı olarak, etkisi az olmakla beraber ,Batı Anadolu’da 2200m

Doğu Anadolu’da 2500m den yüksek alanlarda buzullaşma meydana gelmiştir

3

Günümüzde Ege denizinin bulunduğu kara parçası (Egeid), doğu-batı yönlü fayların etkisiyle bloklar halinde çökmüş, Akdeniz’in sularının işgaline uğramıştır

4

Egeid kara parçasında yer alan yüksek alanlar binlerce ada meydana getirmiştir

5

Ege denizini oluşturan sular vadi ve boğazları doldurarak Karadeniz’e ulaşmıştır

6

Bunun sonucunda İstanbul ve Çanakkale boğazları meydana gelmiştir

Özellikleri
1

Ortalama yükselti fazladır

1132 m’dir

2

Büyük oranda Alp orojenik hareketleriyle oluştuğundan, dağlar genelde doğu-batı yönlü olarak uzanmaktadır

3

Batıdan doğuya gidildikçe yükselti artmaktadır

4

Yoğun olarak depremler yaşanmaktadır

5

Zengin linyit yataklarına sahiptir

6

Yüksek ve geniş düzlüklere sahiptir

7

Dış kuvvetler oldukça güçlüdür

Akarsular denge profiline ulaşmamıştır

8

Türkiye daha çok üçüncü ve dördüncü zamanda meydana geldiği için genç ve hareketli bir kuşak üzerinde yer alır

9

Türkiye kuzey ve güneyden sıradağlarla çevrilmiştir

Bu özellik iç kesimlerde kapalı havzaların oluşmasına sebep olmuştur

10

Türkiye’de yüzey şekilleri kısa mesafelerde değişiklik gösterir

Bu durum iklim ve ve bitki örtüsünün çeşitliliğine sebep olmuştur

11

Türkiye’de düz alanlar geniş yer kaplar

Bunun nedeni uzun süren aşınma ve tektonik çukurların alüvyonlarla dolarak düzleşmesidir

12

Dağ sıraları arasında geniş çöküntü alanları oluşmuştur

Dağlar kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel, batıda ise kıyıya dik uzanmaktadır

09-06-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkiyenin Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu Ve Özellikleri Türkiyenin Yeryüzü Şekillerinin Oluşumu ve Özellikleri BİRİNCİ JEOLOJİK ZAMAN (PALEOZOİK): 1Büyük oranda, tortul taşlar ve sert kireç taşlarından meydana gelen, İstanbul ve Zonguldak çevresi, Ilgaz ve Sultan dağları, Ala dağlar ve Bolkar dağları, Mardin çevresi, Menteşe yöresi ve Menderes kütleleri oluşmuştur 2Yaşanan sıcak ve nemli dönemler sonucunda oluşan büyük ormanlar tortul tabakalar içerisinde kalarak taş kömürünü meydana getirmiştir Zonguldak taş kömürü yatakları da bu zamanda oluşmuştur İKİNCİ JEOLOJİK ZAMAN (MEZOZOİK): 1Birleşik olan kıtalar birbirinden uzaklaşarak ayrılmaya başlamıştır, 2Kuzeyde Avrasya kıta platformu, güneyde Afrika ve Hindistan kıta platformları arasında büyük Tetis denizi oluşmuştur(Günümüzdeki, Atlas Okyanusundan-Himalayalara kadar) 3Günümüzdeki Toroslar ve Doğu Anadolu’nun büyük bölümü bu denizin tabanı durumundaydı 4Tetis denizi, milyonlarca yıl süren aşındırma, taşıma ve biriktirmelere bağlı olarak büyük bir birikim alanı (Jeosenklinal) durumuna gelmiştir 5Bu dönemde, günümüzdeki Kuzey Anadolu dağlarımız sığ denizlerle kaplıydı 6Tetis denizinde oluşan büyük birikim alanı ikinci zamanın sonuna doğru kıvrılma hareketleriyle yükselmeye uğramış ve kara görünümü almıştır 7Alp-Himalaya kıvrım hareketine bağlı olarak yurdumuzda oluşan arazilerde, 2zaman sonundan özellikle, 3zaman başlarından itibaren şiddetli bir aşınma dönemi başlamıştır ÜÇÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (TERSİYER): 1Alp orojenik hareketleri şiddetli bir aşamaya girmiştir 2Bu hareketlere bağlı olarak,Tetis birikim alanları (Jeosenklinal) hızla yükselerek, Kuzey Anadolu ve Toros dağ kuşaklarını meydana gelmiştir 3Günümüzde Karadeniz’in yerleştiği alan, sığ bir iç deniz durumundadır 4İç Anadolu’nun çukur alanları göl haline gelerek tortul birikmeler oluşmaya başlamıştır 5Yurdumuzda, linyit, petrol ve tuz yatakları oluşmuştur 6Zamanın sonlarına doğru, Anadolu yarımadası yan basınçlara uğrayarak, bütünüyle yükselmeler, kubbeleşmeler,derin ve uzun faylar oluştu 7Karadeniz ve Akdeniz’in yerleştiği alanlarda derinlik arttı 8Oluşan fay hatları ülkemizin günümüzde etkin bir deprem alanında bulunmasına neden olmuştur DÖRDÜNCÜ JEOLOJİK ZAMAN (KUATERNER): 1Mevcut fay hatlarına bağlı olarak,yeryüzüne çıkan lavlar, Doğu Anadolu ve İç Anadolu’da belirli hatlar boyunca volkan konilerinin oluşmasına neden olmuştur (Nemrut, Erciyes, Tendürek, Hasan dağı) 2Yaşanan iklim değişmelerine bağlı olarak, etkisi az olmakla beraber ,Batı Anadolu’da 2200m Doğu Anadolu’da 2500m den yüksek alanlarda buzullaşma meydana gelmiştir 3Günümüzde Ege denizinin bulunduğu kara parçası (Egeid), doğu-batı yönlü fayların etkisiyle bloklar halinde çökmüş, Akdeniz’in sularının işgaline uğramıştır 4Egeid kara parçasında yer alan yüksek alanlar binlerce ada meydana getirmiştir 5Ege denizini oluşturan sular vadi ve boğazları doldurarak Karadeniz’e ulaşmıştır 6Bunun sonucunda İstanbul ve Çanakkale boğazları meydana gelmiştir Özellikleri 1Ortalama yükselti fazladır 1132 m’dir 2Büyük oranda Alp orojenik hareketleriyle oluştuğundan, dağlar genelde doğu-batı yönlü olarak uzanmaktadır 3Batıdan doğuya gidildikçe yükselti artmaktadır 4Yoğun olarak depremler yaşanmaktadır 5Zengin linyit yataklarına sahiptir 6Yüksek ve geniş düzlüklere sahiptir 7Dış kuvvetler oldukça güçlüdür Akarsular denge profiline ulaşmamıştır 8Türkiye daha çok üçüncü ve dördüncü zamanda meydana geldiği için genç ve hareketli bir kuşak üzerinde yer alır 9Türkiye kuzey ve güneyden sıradağlarla çevrilmiştir Bu özellik iç kesimlerde kapalı havzaların oluşmasına sebep olmuştur 10Türkiye’de yüzey şekilleri kısa mesafelerde değişiklik gösterir Bu durum iklim ve ve bitki örtüsünün çeşitliliğine sebep olmuştur 11Türkiye’de düz alanlar geniş yer kaplar Bunun nedeni uzun süren aşınma ve tektonik çukurların alüvyonlarla dolarak düzleşmesidir 12Dağ sıraları arasında geniş çöküntü alanları oluşmuştur Dağlar kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel, batıda ise kıyıya dik uzanmaktadır