Akarsularda Biriktirme Şekilleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-06-2012

Akarsularda Biriktirme Şekilleri
Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler
1) Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör)

2) Akış hızının azalması

3) Yük miktarının artması

4) Akımın düşmesi

Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye başlar

Gücünün azaldığı yerde önce iri maddeleri , gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince maddeleri biriktirirler

Bundan dolayı akarsu biriktirmesi ile oluşan yer şekillerinin yapısı incelendiğinde akarsuyun akımı hakkında genel bilgileri elde edebiliriz

İri maddeler var ise akım yüksek, ince maddeler var ise akım düşüktür

BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
1) Birikinti Konisi: Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir

2) Dağ eteği ovası: Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir

3) Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir

4) Taraça (Seki): Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir

Sekiler eski vadi tabanlarıdır

Akarsuyun tekrar aşındırma yapabilmesi için:
Akım yükselmesi veya taban seviyesinin yükselmesi gerekir

5) Delta ovası: Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir

Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi

Delta ovasının oluşabilmesi için:
1) Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta sahanlığı geniş olmalı)

2) Kıyı akıntısı olmamalı

3) Gel-git olayı kuvvetli olmamalı

4) Bol miktarda alüvyon taşınmalı

*Kuzey batı akarsularının hiç birisi döküldüğü yerde delta ovası oluşturamaz

Sebebi gel-git olayıdır

*Türkiye’de gel-git olayının etkili olmadığına kıyılarda oluşan delta ovaları delil olarak gösterilebilir

5) Irmak adası: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur

6) Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağı çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir

TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
1) Yatak eğimleri fazladır

Bunun sonucunda; *Akış hızları fazladır

*Aşındırıcı etkileri fazladır

*Enerji potansiyelleri yüksektir

*Ulaşıma elverişli değillerdir

2) Rejimleri düzensizdir

3) Akımları düşüktür

Yağışların az, havzalarının dar olmasından dolayı

4) Boyları kısadır

Türkiye’nin bir yarım ada olması ve dağların kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel olmasıdır

5) Denge profiline kavuşmamışlardır

Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır

6) Ulaşıma elverişli değildirler

Yatak eğimlerinin fazla , akımlarının düşük , rejimlerinin düzensiz olmasından dolayıdır

Üzerinde kısıtlı da olsa ulaşımın tek yapılabildiği akarsuyumuz Bartın Çayıdır

7) Akarsularımızdan daha çok enerji üretiminde, içme ve sulama suyu elde edilmesinde yaralanmaktayız

09-06-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Akarsularda Biriktirme Şekilleri Akarsularda Biriktirme Şekilleri Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler 1) Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör) 2) Akış hızının azalması 3) Yük miktarının artması 4) Akımın düşmesi Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye başlar Gücünün azaldığı yerde önce iri maddeleri , gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince maddeleri biriktirirler Bundan dolayı akarsu biriktirmesi ile oluşan yer şekillerinin yapısı incelendiğinde akarsuyun akımı hakkında genel bilgileri elde edebiliriz İri maddeler var ise akım yüksek, ince maddeler var ise akım düşüktür BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ 1) Birikinti Konisi: Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir 2) Dağ eteği ovası: Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir 3) Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir 4) Taraça (Seki): Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir Sekiler eski vadi tabanlarıdır Akarsuyun tekrar aşındırma yapabilmesi için: Akım yükselmesi veya taban seviyesinin yükselmesi gerekir 5) Delta ovası: Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi Delta ovasının oluşabilmesi için: 1) Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta sahanlığı geniş olmalı) 2) Kıyı akıntısı olmamalı 3) Gel-git olayı kuvvetli olmamalı 4) Bol miktarda alüvyon taşınmalı Kuzey batı akarsularının hiç birisi döküldüğü yerde delta ovası oluşturamaz Sebebi gel-git olayıdır Türkiye’de gel-git olayının etkili olmadığına kıyılarda oluşan delta ovaları delil olarak gösterilebilir 5) Irmak adası: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur 6) Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağı çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ 1) Yatak eğimleri fazladır Bunun sonucunda; Akış hızları fazladır Aşındırıcı etkileri fazladır Enerji potansiyelleri yüksektir Ulaşıma elverişli değillerdir 2) Rejimleri düzensizdir 3) Akımları düşüktür Yağışların az, havzalarının dar olmasından dolayı 4) Boyları kısadır Türkiye’nin bir yarım ada olması ve dağların kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel olmasıdır 5) Denge profiline kavuşmamışlardır Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır 6) Ulaşıma elverişli değildirler Yatak eğimlerinin fazla , akımlarının düşük , rejimlerinin düzensiz olmasından dolayıdır Üzerinde kısıtlı da olsa ulaşımın tek yapılabildiği akarsuyumuz Bartın Çayıdır 7) Akarsularımızdan daha çok enerji üretiminde, içme ve sulama suyu elde edilmesinde yaralanmaktayız