Türkiye'nin Platoları

Türkiye'nin Platoları
Plato; akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan düzlüklerdir Türkiye'de çok yaygın olarak rastlanan yerşekillerindendir

Not: Anadolu'da platoların yaygın olması, arazinin 3 zaman sonlarına kadar aşınarak düzleşmesi (peneplen), bu nedenle 4 zaman başlarında Anadolu'nun epirojenezle yükselmiş olmasıdır

OLUŞUMLARINA GÖRE PLATOLAR
1 Aşındırma Platoları: Yerşekillefi akarsular ve sel suları; rüzgarlar, buzullar gibi dış kuvvetlerce sürekli olarak aşındırılır Aşınan arazi parçaları tektonik olaylarla alçalır veya yükselir Yükselen ve eğimli hale dönüşen yer şekilleri, akarsular tarafından yarılarak, aşındırma platoları oluşur

Not: Aşındırma platoları kıvrımlı, kırıklı bir yapıda olacağı gibi volkanik yapıda da olabilir Sert kütleler olan masiflerin aşınmasıyla Kocaeli platosu oluşmuştur

2 Tabaka Düzlüğü Platoları: Sert tabakaların varlığına bağlı olarak oluşmuşlardır Yatay veya az eğimli olan kalın ve sert tabakalar üzerindeki düzlüklerin, çevrelerine göre daha yüksekte olmaları ile, akarsular tarafından vadilerle parçalanması sonucu oluşurlar

Not: İç Anadolu'daki Uzunyayla (Kayseri - Sivas arası), Obruk (Tuz Gölü güneyinde) Cihanbeyli (Tuz Gölü batısında) ve Haymana (Tuz Gölü'nün kuzeybatısında) platoları tabaka düzlüğü platolarıdır

3 Lâv Platoları: Volkanik faaliyetlerle yeryüzüne çıkan akıcı lavla-rın,geniş alanları kaplamasıyla oluşan,yüksekte kalmış düzlüklerin akarsular tarafından yarılarak parçalanması sonucunda oluşmuşlardır

Not: Erzurum, Kars, Ardahan platoları lav platolarıdır Nevşehir - Ürgüp yöresinde de küçük lav platoları yer almaktadır

4 Karstik Platolar: Zemindeki kayaların kalker (kireçtaşı), jips (alçıtaşı) veya kayatuzu gibi kolay eriyebilen kayaçlardan oluştuğu bölgelerde, yüzeydeki sular bu kayaları eriterek düzleştirmektedir Çevresine göre yüksekte kalmış bu tür karstik araziler, akarsular tarafından yarılarak, karstik platoları oluşturmaktadır

Not: Akdeniz bölgesinde kalker kayalar yaygın olduğundan, karstik arazi geniştir Taşeli platosu, Göksu nehri ve kolları tarafınfan parçalanarak oluşmuş karstik bir parçadır

PLATOLARIN COĞRAFİ DAĞILIŞLARI
1 İç Anadolu Bölgesi: En çok plato olan bölgedir Platolar genellikle Tuz gölünün çevresinde toplanmışlardır Ortalama yükseltileri 1000 - 1500 m arasındadır

Obruk Platosu: Tuz gölü ile Konya ve Ereğli ovaları arasında yer alır Yapısı genellikle kalkerlidir Bu nedenle üzerinde içi su dolu karstik erime çukurları olan obruklar yer alır

Cihanbeyli Platosu: Tuz gölünün batısmdadır Yapısı, kalker, kum taşı ve marnlı tabakalardan oluşur

Haymana Platosu: Tuz gölünün kuzeybatısındadır Doğudan Kızılırmak, batıdan ise Sakarya nehrinin kolları tarafından vadilerle parçalanmıştır

Bozok platosu: Yozgat'la Sivas arasında uzanır Kızılırmak'ın kolu olan Delice çayı ile, Yeşilırmak'ın kolu olan Çekerek çayı tarafından parçalanmıştır

Uzunyayla Platosu: Kayseri ve Sivas arasında uzanır Seyhan nehrinin kolu olan Zamantı çayı tarafından parçalanmıştır

2 Ege Bölgesi: Bölgenin İç Anadolu'ya doğru sokulan İçbatı Anadolu Bölümünde platolar yer alır Yükseklikleri 800 ile 1000 m arasındadır

Yazıhkaya Platosu: Afyon'un kuzeyindedir Sakarya Nehri'nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur

Bayat Platosu: Afyon'un kuzeybatısındadır Sakarya Nehri'nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur

Not: İç Batı Anadolu eşiğinin büyük bölümü, Gediz, Sakarya ve Büyük Menderes nehirleri tarafınfan ğarçalanmış geniş bir plato görünümündedir

3 Marmara Bölgesi: Bu bölgede İstanbul boğazının her iki yakasını içine alan Çatalca ve Kocaeli yarımadaları, aşınmalarla düzleşmiş, peneplenleşmiş bir plato görünümündedir

4 Akdeniz Bölgesi: Orta Toroslarda yer alan Taşeli Platosu, kalker (kireçtaşı) arazi üzerinde oluşmuştur Tabakalar yatay duruşludur Platonun oluşumunda karstik olaylar belirleyici olmuştur Yüzeyde çok miktarda karstik erime çukurları olan dolinler yer alır Tabanlarında terra-rossa (kırmızı toprak) toprakları bulunur Bu plato Göksu Nehri ve kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur

Not: Karstik arazilerde yüzeyde su bulunmaz Nedeni kalkerdeki çatlaklardan suyun yerin derinliklerine doğru sızmasıdır Bu nedenle yeraltı suları bakımından zengindir Yüzeyde su olmadığı için bitki örtüsü de yeterince gelişmemiştir

5 Karadeniz Bölgesi: Platoların en az olduğu bölgedir Orta Karadeniz'deki Canik dağlarının üzeri aşınmalarla düzleşmiştir Plato görünümündedir Kelkit çayı ve kolları tarafından parçalanmıştır

6 Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Gaziantep Platosu: Fırat nehrinin batısında yer alır Yüksekliği 800 m civarındadır Fırat'ın kolları tarafından parçalanmıştır

Şanlıurfa Platosu: Fırat Nehri'nin doğusunda yer alır Fırat Nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır

Mardin Eşiği ve Mazıdağ: Dicle Nehri ve kollan tarafından parçalan- s mıştır

7 Doğu Anadolu Bölgesi: Platoların geniş alan kapladığı bir bölgedir
Erzurum, Kars ve Ardahan Platoları: Bazalt lavların oluşturduğu 1500 - 2000 m arasındaki yüksek platolardır Araş ve Kura ırmakları tarafından parçalanmıştır

Not: Bölgede Van Gölü çevresinde ve Kars'ın güney ve doğusunda plato özelliğindeki araziler bulunur

Platoların Özellikleri

• Dağlarla ovalar arasındaki geçiş alanıdırlar
• Dağlardan inen akarsular tarafından derin vadilerle yarılmışlardır
• Eğimli arazilerdir
• Aşınmalar sonucu oluşan yüzeylerdir
• Peneplen oluşumunun, tektonik olaylarla kesintiye uğraması ile oluşan aşınma yüzeyleridir
• Arazi genellikle basamaklar şeklindedir

Platoların Ekonomiye Etkileri

• Platoların bir bölümü, geçici yerleşme yerleri olan yayla olarak değerlendirilir Buralarda hayvancılığa dayalı ekonomik faaliyet sürdürülür
• Alçak platolarda tarım yapılır Kuru tarım yöntemiyle tahıllar yetiştirilir
• Yerleşim alanı için çok elverişli yerler değildir Bu nedenle tenha yerlerdir
• Ulaşım için engelleyici bir özellik taşımazlar
• Yüzey suları ve toprak örtüsü bakımından fakir yerlerdir
• Sınırlı olarak bağcılık, meyvecilik yapılır
• Yüksek olduklarından kışların genellikle soğuk ve uzun geçtiği yerlerdir