Harita Hesaplamaları

Harita Hesaplamaları
Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri
Yeryüzü şekillerini harita üzerine aktarmak için kullanılan yöntemler;

- Kabartma Yöntemi
Kabartma yöntemi ile yapılan haritalarda, yükseltiler belli oranda küçültülür
Yer şekilleri kabartılarak gösterilir

- Gölgelendirme Yöntemi
Gölgelendirme yönteminde, Güneş ışınlarının yer şekilleri üzerine 45 derece açı ile geldiği kabul edilerek arazi yapısı gösterilir Bu yöntemde gölgelerin açık veya koyu oluşu arazinin eğimi hakkında bilgi verir
Gölgelerin koyulaştığı yerlerde eğim azalır Yer şekilleri ayrıntılı bir şekilde gösterilemediği için günümüzde yardımcı bir yöntem olarak kullanılır

- Tarama Yöntemi
Tarama yöntemi ile yapılan haritalarda, yer şekilleri kısa, kalın, sık ya da ince, uzun, seyrek çizgilerle taranmış olarak gösterilir

Eğim arttıkça taramaların boyları kısalır, sıklaşır ve kalınlığı artar Eğimin az olduğu yerlerde ise taramalar uzar, seyrekleşir ve incelir Taramanın yapılmadığı yerler ise düzlükleri göstermektedir

Tarama yöntemi ile harita yapımının zor olması, yükselti, eğim bulma gibi hesaplamaların yapılamaması gibi nedenlerden dolayı bu yöntem günümüzde kullanılmamaktadır

- Renklendirme Yöntemi
Eşyükselti eğrileriyle birlikte kullanılan bu yöntemde yükselti ve derinlik basamakları renklerle gösterilir Fiziki haritalarda yükseltiler genellikle, yeşil, sarı ve kahverenginin çeşitli tonları, derinlikler ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir

UYARI : Fiziki haritalarda kullanılan renkler, yer şekillerini göstermez Yükselti ve derinlik basamaklarını göstermek için kullanılır

- İzohips (Eş yükselti) Eğrisi Yöntemi
Bu yöntemle yapılan haritalarda yer şekilleri izohipsler yardımıyla gösterilir

İzohips (Eş yükselti) Eğrisi
Deniz seviyesinden aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğriye eş yükselti (izohips) eğrisi, aynı derinlikteki noktaları birleştiren eğriye eş derinlik (izobath) eğrisi denir

İzohips Aralığı (Eş Aralık)
İzohipsler haritaların ölçeğine uygun olarak belirlenen yükselti aralıkları ile çizilir Bu aralığa izohips aralığı ya da eş aralık denir
www

İzohipslerin Özellikleri

• İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir
• Her izohips, kendisinden daha yüksek izohipslerin çevresini dolaşır
• Dik yamaçlarda izohipsler sık geçer
• Eğimin azaldığı yerlerde izohipsler seyrek geçer
• Doruk nokta ya da üçgen ile gösterilir
• Çevresine göre çukurda kalan yerler yani çanaklar, içe doğru çizilen oklarla gösterilir

UYARI : Kıyı çizgisinden 0 m eğrisi geçer Her eğri, kendisinden daha yüksek izohipslerin çevresini dolaşır İzohipslerin sıklaştığı yerlerde eğim artar

Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi
Yer şekillerinin gösteriminde en çok kullanılan yöntem izohips yöntemidir

İzohips yöntemi ile yapılan haritalarda izohipslerin uzanışına göre, tepe, sırt, boyun, yamaç, vadi, delta gibi yer şekillerini harita üstünde tanımlamak mümkündür

Tepe : Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşmaktadır

Sırt : İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir Sırtların üzeri düz olabileceği gibi keskin de olabilir

Boyun : Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en yüksek, iki doruk arasındaki alanın en alçak yerine boyun denir Buralara bel ya da geçit de denir

Yamaç : Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir

Vadi : Akarsuyun açtığı, sürekli inişi bulunan, uzun, doğal oluktur

Delta : Akarsuyun taşıdığı maddeleri denize ya da göle ulaştığı yerde biriktirmesi ile oluşan yeryüzü şeklidir

UYARI : İzohipslerin "V" şeklini aldığı yerlerde, açık taraf akarsu akış yönünü gösterir Akarsuların delta oluşturdukları yerlerde, izohipsler deniz veya göl yüzeyine doğru çıkıntı yapar

İzohipsin "V" şeklini aldığı yerlerde yükselti "V" nin açık ucuna doğru artıyorsa sırt, sivri ucuna doğru artıyorsa vadi vardır

Boyun olabilmesi için, karşılıklı iki tepe arasında, birbirine ters yönde uzanan iki akarsu vadisinin bulunması gerekir

Profil Çıkartma
Topoğrafya yüzeyinin düşey düzlemde yaptığı ara kesite topoğrafik profil denir Haritalarda yeryüzü kuşbakışı olarak görüldüğü için profil, yer şekillerinin yandan görünüşü hakkında bilgi verir
Profil eş yükselti eğrisi yöntemi ile yapılan haritalardan yararlanarak çizilir

Harita Hesaplamaları
Gerçek Uzunluğu Hesaplama: Gerçek uzunluk, diğer bir deyişle arazi üzerindeki uzunluk,

Gerçek Uzunluk = Ölçek (Payda) * Harita Uzunluğu

formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır

Örnek : 1 / 850000 ölçekli bir haritada A - B kentleri arası 8 cm ölçülmüştür Buna göre iki kent arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç km'dir?

Orantıyla Çözüm :
Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 850000 cm haritada 1 cm gösterilmiştir

1 cm 850000 cm'yi gösterdiğine göre

8 cm x cm'yi gösterir

x = 8 * 850000 / 1 = 6800000 cm
cm'yi km'ye çevirmek için 5 basamak sola doğru gitmek gerekir

6800000 cm = 68 km'dir

Formülle Çözüm :

Gerçek Uzunluk = Ölçek * Harita Uzunluğu

Gerçek Uzunluk = 850000 * 8

Gerçek Uzunluk = 6800000 cm = 68 km'dir

Haritadaki Uzunluğu Hesaplama

Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda)

formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır

Örnek : Arazi üzerindeki 180 km'lik uzunluk 1 / 900000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?

Orantıyla Çözüm :

1 / 900000 ölçeğinde,

1 cm 9 km'yi gösteriyorsa

x cm 180 km'yi gösterir

x = 1* 180 / 9 = 20 cm'dir

Formülle Çözüm :
Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 90000 cm haritada 1 cm gösterilmiştir

Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda)

Harita Uzunluğu = 18000000 / 900000

Harita Uzunluğu = 20 cm'dir

Haritadaki Uzunlukların Karşılaştırılması: İki harita uzunluğunun karşılaştırılması esasına dayanan sorular ters orantı kurularak ya da iki aşamalı olarak çözülür

Örnek : 1 / 750000 ölçekli bir haritada A-B noktaları arasındaki uzaklık 12 cm ölçülmüştür Aynı uzaklık

1 / 150000 ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir

Çözüm l :

1 / 750000 ölçekli haritada 12 cm'lik uzaklık, 1 / 1500000 ölçekli haritada x cm gösterilir
Ölçekler arasında 750000 / 1500000 oranı bulunduğuna göre harita uzunlukları arasında 12 / x oranı vardır

x = 75000 * 12 / 1500000 = 6 cm'dir

Çözüm 2:
1 haritadan yararlanarak gerçek uzaklığı bulalım
1 cm 75 km'yi gösteriyorsa,
12 cm x km'yi gösterir

x = 12 * 75 / 1 = 90 km'dir

2 haritadan yararlanarak haritadaki uzunluğu bulalım :

15 km'yi 1 cm gösteriyorsa
90 km'yi x cm gösterir

x = 90 * 1 / 15 = 6 cm'dir

İzdüşümsel Alanın Hesaplanması
İzdüşümsel alan, yer şekillerinin izdüşümünün alınması ile hesaplanan alandır Arazi üzerindeki gerçek alan hesaplamalarında ise yer şekilleri yüzölçümü dikkate alınır Bu nedenle bir yerin izdüşümü alanı ile gerçek alanı arasındaki fark yardımıyla arazinin engebeliliği hakkında bilgi edinilebilir

İzdüşüm alanı ile gerçek alan arasındaki fark fazla ise, arazinin engebesi de fazladır

İzdüşümsel alan,

İzdüşümsel Alan = Ölçek (Payda)2 * Haritadaki Alana

formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır

Örnek : 1 / 700000 ölçekli bir haritada bir adanın kapladığı alan 15 cm2 olduğuna göre adanın izdüşümsel alanı kam km2 dir?