Çok Renkli Bir Kültür: Cezayir

Cezayir çok zengin bir kültür ve sanat dünyasına sahip Berberlerin Kartacalıların Romalıların Arapların Endülüslülerin Yahudilerin Osmanlıların ve Fransızların bıraktıkları izlerin senaaaiyle oluşan kültür birikimi ülkede çokrenkli ve özgün sanat ürünlerinin ortaya çıkmasını sağlamış Değişik kültürlerin etkileşimi geleneksel sanat eserlerinde bile kendisini gösteriyor ama çağdaş sanatta bu senaaain daha çarpıcı olduğu görülüyor

Bugün için popüler kesimleri en çok etkileyen sanat dalının Müzik olduğunu söylemek mümkün Cezayir'de müzik tam bir çok kültürlülük simgesi ve ülkede yerleşmiş bütün toplulukların izlerini taşıyan bir alaşım durumunda Cezayir'de geleneksel arap müziğinide dinleyebilirsiniz klasik arap-endülüs müziğini de Kulağınıza çarpan melodi Berber folklorundan veya Yahudi ezgilerinden izler taşıyor olabilir Tabii Osmanlı tarzı Divan müziği yanında Batı müziği normlarında eserler veya doğu-batı senaaainin ürünü melodiler de duyabilirsiniz Bunların tamamı Cezayir müziğinin zenginliğini oluşturuyor Bu müziklerde kullanılan dilin zenginliği de Cezayir müziğinin ayrı bir özelliği Şarkı sözlerinde klasik Arapça Cezayir arapçası berberi lehçeleri veya Rai müziğinde olduğu gibi Oran varoşlarında kullanılan lehçe gibi çeşitlilikler dikkat çekiyor

Bir çok Cezayirli müzisyenin ünü ülke sınırlarını aşmış ve başta Fransa olmak üzere dünyanın pek çok ülkesine ulaşmış durumda Bunların başında da Rai Müziği geliyor

Oran tarzı ?blues?

Rai Müziği Oran bölgesinde protest gençlik müziği olarak doğdu Geleneksel müzikle rock funk soul ve reggae müziği motiflerinin bir araya geldiği nefesli sazlar ve akordeon gibi enstrümanların yerini klavyeye ve synthetizer'lara bıraktığıritmik temponun ve yöresel ritmlerin korunduğu bir tarz 80'li yıllarda özellikle Fransa'da büyük ilgi görmeye başladı Bu müzik bazı çevrelerce Kuzey Afrika'nın ?blues?u olarak da niteleniyor İçinde şiddet kavga duygusallık hüzün coşkuaşk inanç özgürlük ve isyan var

Cheb Khaled Rai müziğinin en önemli temsilcilerinden ?Ayşe? ?Didi? ve ?Abdül Kader? gibi şarkılarıyla tüm dünyada tanınıyor Satış rakamları milyonlara varan sempatik bir şarkıcı Heyecan verici tarzıyla Khaled'in 1992'de pek çok ülkede popüler olan ?Didi? adlı şarkısı Fransız ?Top 50?sine giren ilk Arapça şarkı olmuştu Bu şarkının Tarkan tarafından yapılmış bir Türkçe adaptasyonu da ?Kimdi?? adını taşıyor

Bu türün ikinci kuşakta en başarılı isimlerinden biri Rai müziğine modern bir kimlik kazandıran ticari kaygı taşımadan muhalif ve hüzünlü yanını koruyan Cheb Mami İkinci albümü ?Lot Me Rai" (1990) ABD'de ilk yayınlanan rai albümü Rap müziğini rai'ye ilk katan da o ?Meli Meli" albümü (1998) öncekilerden farklı olarak darbuka akerdeon perküsyon gibi otantik enstrümanlar da içeriyor

Punk Rachid Taha ise ?kült? şarkıcılardan 1970'lerde iş bulmak için Cezayir'den Fransa'ya taşınan bir ailenin çocuğu; boyacılıktan bulaşıkçılığa kadar her işi deneyen Cezayir sokak tarzını rock ve tekno ile birleştirip Fransız Grammy'si sayılan ?Victoire De La Musique? ödülünü aldı ?Ya Rayah? adlı parçası tüm dünyaya yayılıp en çok satanlar listesine girdi Ünlü Carlos Santana Supernatural albümündeki Migra şarkısını Taha ile birlikte söyledi ?Made In Medina-Medine'de Üretilmiştir? albümü ile Kuzey Afrika tarzı bir ?pop fusion? ?küresel pop karışımı? yarattı The Clash Led Zeppelin gibi gruplardan etkilenen ve Kuzey Afrika gelenekleriyle pop tekno ve çağdaş dans müziğini birleştiren Taha'nın müziği eleştimenlerince 'eşsiz' olarak nitelendiriliyor

Şair-müzisyen Souad Massi ise Akdeniz'in tüm özelliklerini yansıtan genç bir müslüman kadın Herkese Cezayir'de sadece rai müziği olmadığını gösteriyor İşe flamenko tarzı müzikle başlayan sonra rock sonra da soloya geçen Massi yıllarca ülaaai dolaşıp yöresel ezgiler toplamış Kuzey Afrika'nın Tracy Chapman'ı olarak adlandırılıyor Gitar ud gimbri (arap bası) karkabous (Sahra çölünde kullanılan kastanyet) eşliğinde berber melodileri ve fransızca/arapça sözlerle çok farklı bir tarzı var Fransa'da altın plak almış 2002 ?BBC Radio 3? ödülü de var 2003 tarihli ?Deb? albümü o güne dek Kuzey Afrika'da yapılmış en başarılı albüm ilan edilmiş Aşk şiirleri hareketli dans ritmleri Endülüs flamenko rai arap ve klasik müzik biraraya gelince satışlar patlamış Hatta şarkıcının Feyruz ve Warda'dan daha ünlü ve önemli bir arap kadın şarkıcı olduğu ileri sürülüyor Sadeliği ve sesinin duruluğu ile de dikkat çeken Massi en etnik aktivist

Cezayir müziğinde kalal dendur gayda mizmar gibi değişik enstrümanlar var

Kalal sadece kadınlar tarafından çalınan vurmalı bir çalgı Şekil olarak darbukaya benziyor Kilden yapılan gövdesi alt kısma göre geniş Açık darlaşan alt kısmı diz üstüne geliyor sol elle tutuluyor vuruşlar da sağ elle yapılıyor Dendur (gengu) silindir şeklinde vurmalı bir saz Düz bir çubuk ile deri gerilmiş kısma vurularak çalınıyor Davuldaki gibi sağ elle vurulduğunda bas ses elde ediliyor Gayda obuaya benzeyen üflemeli bir saz Silindir şeklindeki kamışı huni şeklinde sivrisekiz deliği var Kiraz ağacından yapılıyor Türkiye'deki zurnaya da Cezayir'de mizmar deniyor Güçlü ciğerler isteyen zor bir çalgı Hünnap ağacından yapılıyor

Fransa etkisi

Cezayir'de sanatın diğer bir güçlü kolu ise edebiyat Bu dalda Fransız etkisinin oldukça fazla olduğu görülüyor Eserlerini Fransızca dilinde yazan bir çok edebiyatçı var Hatta çağdaş Cezayir edebiyatının önde gelen isimlerinden Assia Gjebaraynı zamanda ?Académie Française? üyesi

Cezayir edebiyatı bağımsızlık öncesi bağımsızlık dönemi ve 90 sonrası olmak üzere üç döneme ayrılıyor İlk dönemde Muhammed Dib Mouloud Feraoun Mouloud Mammeri ve Kateeb Yaseen öne çıkıyor İkinci dönemde Fransız işgaline karşı duran ve Cezayirlilik kimliğini öne çıkaran eserler üretilmiş Bağımsızlık sonrasında ise sos- yalist bakış açısının baskın olduğu görülüyor 90'lı yıllarla birlikte islamcı yazarlar öne çıkıyor Yaklaşık 100 000 kişinin hayatına mal olan çatışmalarşiddetin ve kaosun kökleri ve getirdikleri sorgulanıyor Yeni kuşak yazarlar arasında Rachid Boucera Rachid Mimoni ve Yasmina Khadra takma adıyla yazan Muhammed Moulessehoul'u görüyoruz

Yedinci sanat

Cezayir Sinema sanatı alanında da oldukça ileri bir ülke 1921 ve 1962 yılları arasında
ülkede 100'den fazla film çevrilmiş 1962'den 1970'e kadar ise Cezayir kurtuluş savaşı başlıca film konusu olmuş ve sayısız film yapılmış

1975'den sonra Cezayir sinemasının ulusal sınırları aştığı görülüyor Mohammed Lekhdar-Hamina'nın 1975 yılında ?Chronique des années de braise? adlı filminin Cannes'da ?Altın Palmiye? ödülünü kazanmasının ardından ?Al sinima al cedid? (Yeni Sinema) akımının ortaya çıkması üzerine Cezayir sinemasına estetik ve tematik ağırlıklı bir sinema anlayışının hakim olduğu söyleniyor

Resimler minyatürler

Cezayir'de resim sanatına ilk damga vuranlar Azouaou Mammeri Mohammed Zmir- li Ahmed Bensliman ve Milod Boukerche olarak biliniyor Bu ressamlar her ne kadar batı kültürü ile yetişmiş de olsalar oryantalist etkileri tuallerine taşımadan edemedikleri söyleniyor Aynı dönemde yaşamış olan Mohammed Racim ise tam bir minyatür sanatçısı 1896 yılında tahta oymacılığı yapan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Mohammed Racim 14 yaşına geldiğinde minyatür sanatını keşfediyor ve 18 yaşındayken Oryantalist Ressam Nasredine Dinet'in ?Muhammed'in Hayatı? isimli kitabının süslemelerini yapıyor Rasim 1975 yılında ölünceye kadar yaptığı eserlerle sayısız ödüller almış Cezayir Güzel Sanatlar Akademisinde Profesör olmuş ve İngiliz Kraliyet Ressam ve Minyatürcüleri Derneğine onur üyesi seçilmiş Mohammed Racim XX Yüzyılın en büyük minyatür ustası olarak biliniyor

Cezayir'in uluslararası üne sahip modern ressamları arasında Baya Mahieddine Abdallah Benanteur Rachid Koraichi ve Kamel Nezzar gibi sanatçıları saymak mümkün

Türkiye ile kültürel bağlar

Cezayir-Türkiye ilişkileri çok uzun bir ortak geçmiş nedeniyle yakın ve sıcak Zaman zaman durgunluklar yaşansa dabozulamayacak nitelikte derin bir bağ var iki halk arasında

Özellikle sanat alanında bu bağ daha net görülebiliyor İstanbul'da düzenlenen festivallere katılan Khaled Cheb MamiRachid Taha gibi müzisyenler Geçtiğimiz Ekim ayında İstanbul'da açılan video fotoğraf heykellerle islami örtünme ve laiklik konusunu karşılaştırmalı biçimde ele alan Cezayir'in de yer aldığı ?Mahrem? adlı sergi Mayıs 2007'de yine İstanbul'da ?Pierre Bourdieu Cezayir'de Köksüzleşmenin tanıklığı? isimli fotoğraf sergisindeki 1958-1961 yılları arasını yansıtan Cezayir fotoğrafları

Ya da Mayıs 2007'de Antakya Adana ve Gaziantep'te gerçekleştirilen 42 sanatçı yazar ve şairin katıldığı Uluslararası Çukurova Sanat Günleri (Cezayir'den dört katılım: Prof Dr El Arabi Ez Zubeyri Prof Dr Hasan Duvel Prof Dr İbrahim Sahvari Prof DrYusuf Waghlisi)

TRT sanatçılarının Cezayir'de verdiği konserler; TRT ve Cezayir Radyosu sanatçılarının birlikte Türk Sanat ve Endülüs Müziği eserlerini icra edişleri Ya da Cezayir Biim ve Teknoloji Üniversitesi'nde doçent olarak görev yapan profesyonel resim çalışmalarına 1980'de orada başlayan ve Cezayir Güzel Sanatlar Müzesinde eserleri
bulunan Türk ressam Necmettin Özlü

Birlikte yaşanan ortak geçmiş müziğe de yansımış; bu türküde olduğu gibi:

?Cezayir'in yüksek olur evleri
İçindedir ağaları beyleri
Türkçe de bilmez arapçadır dilleri
Sokakları mermer taşlı
Güzelleri hilal kaşlı
Hep bakışırlar bize karşı
Sultan Cezayir vay aman aman ?