Çoğrafi Keşifler Sonuçları

Coğrafi Keşifler Nedenleri

Coğrafi Keşifler Nedenleri Nedir?

Keşiflerin belli başlı nedenleri ve sonuçları

coğrafi keşifler sonuçları

15 yüzyıl ve 16 yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının bulunması amacıyla başlattıkları ve yeni okyanusların ve kıtaların bulunmasıyla gerçekleşmiş olan keşifleri ifade eder Bilimsel bir merak ve yeni ufukların keşfedilmesi duygusu sözkonusu olmakla birlikte temelde bu keşifler özellikle 15yüzyıldan itibaren açık bir şekilde ekonomik nedenlerden kaynaklanmıştırIlk keşif denemeleri, Atlantik Okyanusu ve Afrika kıyılarına doğru, 14 yüzyılın başlarında Fransız ve Cenevizli gemiciler tarafından yapılmıştır Kanarya Adaları ve Azor Adaları keşfedilmesi, bu girişimlerin sonucudur

Keşifler

Yeni kıyılarda KolombKristof Kolomb (1451-1506), 1492'de Amerika Kıtası'na ulaştığında, gerçekte Asya'ya ulaşma arayışı içindeydi Hem daha ucuz hem daha kısa yoldan asya'ya ulaşma arayışı içindeydiÇünkü buradan baharat ve benzeri maddeleri ucuz ve hızlı taşımak gibi bir sorun sözkonusuyduDünyanın Pek çok yerinin keşfedilmesinde buna benzer ekonomik sebepler belirleyici olmuştur çoğu kez Portekizli gemici Bartelmi Diyaz'ın Ümit Burnu'nu bulmasından sonra Vasko dö Gama, buradan dolaşarak Hint Okyanusu ve Hindistan'a ulaştı Portekizli Macellan ve Del Kano, dünyayı dolaşarak geçtiler ve bunun sonucunda dünyanın yuvarlaklığına dair kesinleştirici sonuclara ulaşmışlardır Venedikli gezgin Marko Polo( 1254-1324) Asya gezilerinin anlatımlarıyla Avrupa'nın Dogu uygarlıklarını tanımasını sağlamıştır

Keşiflerin belli başlı nedenleri

Avrupa'da cografya bilgilerinin artması ve gemicilik deneyiminin çogalması, pusulanın ögrenilmesi

Avrupanın kendinde olmayan ama Dogu uygarlıklarında olduğunu bildikleri zenginliklere (baharat, ipek ve diger maddi kaynaklara) ulaşmak için yeni, kısa ve ucuz yol arayışı

Özellikle İspanyol ve Portekiz krallıklarınca, değerli madenlere ulaşılması için gemicilerin desteklenmesi

Hiristiyanlık dininin ve Avrupa kültürünün yaymak istenilmesi

Artan bilgilerin de etkisiyle dünyanın tanınmak istenilmesi

Keşiflerin sonuçları

Coğrafi keşifler, Reform ve Rönesans hareketlerinin etkileriyle gelişmiş oldukları gibi kendileri de bu hareketlerin gelişimini etkilemişlerdir Bu keşifler sonucunda Avrupa yeni kıtalara yayılma ve onların zenginlik kaynaklarını ele geçirme olanağı elde etmiştir Avrupa düşüncesi ve kültürü, evrensel bir değer olarak bu süreçten itibaren yayılmaya ve egemen kılınmaya başlanmıştır Bunu yaparken Avrupalılar, yerli halkları ve yerel yaşamı dağıtmış ve hatta yok etmiş, avrupa kültürünü egemen kılma sürecini şekillendirmiştirHem doğal hem de kültürel farklılıkları yok eden bir süreç olmuştur bu Klasik Sömürgecilik olarak bilinen sömürgecilik süreci bu dönemle başlamıştır

COĞRAFÎ KEŞİFLER ve SONUÇLARI

Doğudan başlayan ticaret yolları yüzyıllarca Avrupa'nın çeşitli ihtiyaçlarını karşılamada can damarı olmuştur Özellikle bunlardan en önemlileri olan İpek ve Baharat yollarının Osmanlı Devleti'nin eline geçmesi, Avrupalıları yeni yollar aramaya sevk etti Orta Çağ'ın sonuna kadar dünyanın pek çok yeri bilinmiyordu İşte bu yeni yollar arama girişimleri sırasında pek çok yer ilk kez keşfedildi ve yeni ticaret yollan bulundu Yeni Çağ'ın başlarında meydana gelen bu keşif olaylarına "Coğrafî Keşifler" adı verilir

a Ticaret yollarının Müslümanların eline geçmesi: Çin'den başlayan İpek Yolu, Hazar Denizi'nde iki kola ayrılıyor, kuzey kolu Kırım limanlarında son bulurken güney kolu Karadeniz kıyılarından İstanbul'a ulaşıyordu

Diğer önemli bir yol olan Baharat Yolu ise Hindistan'dan başlıyor ve kuzeyde Suriye limanlarında, güneyde ise İskenderiye'de son buluyordu Özellikle denizci İtalyan devletleri bu limanlardan aldıkları malları Avrupa'ya satıyorlardı Bu yolların tamamının Osmanlı denetimine girmesi ve bir kaç el değiştiren malların pahalıya mal olması Avrupalıları yeni yollar aramaya sevketmiştir

b Coğrafya bilgisinin ilerlemesi: Orta Çağ'da Avrupalıların dünya hakkındaki bilgileri çok azdı Avrupalılar, dünyayı tepsi gibi düz zannediyorlardı Ortasında Kudüs'ün bulunduğuna inandıkları dünyanın kuzeyi buzlarla, güneyi ise kaynar sularla kaplıydı Batıda sonsuz bir deniz, doğuda da Kaf dağları (Kafkas dağları) nın bulunduğuna ve onun ötesinde cinlerin yaşadığına inanırlardı Özellikle Haçlı Seferleri ve daha sonraki ilişkiler ve seyyahların gezi notlarının incelenmesi sonrasında, Avrupalıların dünya hakkındaki bilgileri artmış, boş inançlar yıkılmıştır

Özellikle Venedikli seyyah Marco Polo doğu üzerine Çin'e kadar büyük bir seyehat yaptı (1271 - 1295) Bu seyahati sırasında yazdığı, doğu ülkelerinin hem zenginliklerini, hem de coğrafyasını anlattığı "Garibeler Kitabı" adlı eseri, Avrupalılar üzerinde büyük etkiler meydana getirmiştir

c Pusulanın geliştirilmesi: İlk kez Çinliler tarafından icat edilen pusula, Haçlı Seferleri sırasında Avrupa'ya geçmiştir Kristof Kolomb'un pusulanın sapma açısını düzeltmesiyle artık yönlerini kaybetme korkusundan kurtulan Avrupalılar, okyanuslara daha rahat ve korkusuzca açılmaya başladılar

d Gemicilik sanatındaki ilerlemeler: Eskiden kullanılan kadırgaların geliştirilerek 30 metre uzunluğunda, üç direkli beş yelkenli ve okyanuslara daha dayanıklı Karavel tipi gemilerin yapılması okyanuslara açılmada insanların cesaretini artırdı

e Efsane ve hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmesi: Orta Çağ'da Avrupalılar, Atlas okyanusunun içinde gemileri çeken çok büyük girdapların olduğu ve bu sularda dolaşan gemicilerin zenciye dönüşecekleri gibi hurafelere inanırlardı Ancak doğu ile olan ilişkiler ve coğrafya bilgisinin ilerlemesi bu gibi inançların yıkılmasına neden olmuştur

2 Keşifler

• Portekizli Bartelmi Dias Afrika'nın güney ucuna ulaşarak Ümit Burnu'nu buldu (1487)

• İspanyol asıllı Kristof Kolomb, İspanya'nın Palas limanından hareket edip Atlas Okyanusu'nu aşarak Amerika Kıtası'nı buldu (1492) Ancak burasını Hindistan zannettiğinden batısındaki Bahama takımadalarına Batı Hint Adaları, halkına da Hintliler adını verdi Daha sonraları Amerika Kıtası'na üç sefer daha yaparak kıtanın orta ve güney kesimlerini de keşfetti Ancak yeni bir kıta keşfettiğini anlayamadan öldü

• Portekizli Vasko do Gama Ümit Burnu'nu dolaşarak Hindistan'a vardı (1498)

• Bu tarihten itibaren Portekizliler Hint Okyanusu'na hâkim olmaya başladılar Böylece Hindistan'dan gelerek Süveyş'te sona eren Baharat Yolu yön değiştirerek Ümit Burnu Yolu hâline geldi ve Portekiz egemenliğine girdi Bu gelişme Hint sularında Osmanlı - Portekiz mücadelesini başlatmıştır

• Kristof Kolomb'un ölümünden kısa bir süre sonra İtalyan gemici Ameriko Vespuçi, Amerika'nın Hindistan değil yeni bir kıta olduğunu dünyaya ilân etti ve kıtaya onun adı verildi "Amerika" (1507)

• 1519'da Portekiz asıllı Macellan tarafından başlatılan batıya seyahat Del Kano tarafından tamamlanarak (1522) dünyanın yuvarlak olduğu ilk kez ispatlanmıştır

• Başlangıçta Portekizliler ve İspanyollar tarafından başlatılan Coğrafî Keşifler, özellikle İngilizler, Fransızlar ve Hollandalılar tarafından tamamlanmıştır

Coğrafi Keşifler'in sonuçları

• Hristiyanlık yayıldı Buna karşılık dünyanın düz olduğu gibi pek çok yanlış bilgi aktaran din adamlarına olan güven azaldı

• Keşfedilen yerlerde yetişen domates, vanilya, patates, tütün, kakao gibi bitki türleri ile Avrupalılar ilk kez tanıştı

• Avrupalıların, keşfettikleri yerleri sömürgeleştirmesiyle Sömürgecilik Dönemi başladı

• Keşifler, ticaret yollarının değişmesine neden oldu Hint Deniz Yolu'nun bulunmasından ve Amerika'nın keşfinden sonra Akdeniz limanları ile Baharat ve İpek Yolu eski önemini kaybederken Hint Okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazandı

• Yeni keşfedilen ülkelerde bol miktarda bulunan altın ve gümüş gibi değerli madenler Avrupa'ya getirildi Avrupa'da ticaretle uğraşan kişiler (Burjuva sınıfı) zenginleşti Tüccarların, soyluların ellerinde bulunan toprakları satın almalarıyla soylular eski güçlerini kaybettiler

• Keşfedilen yerlere, özellikle Amerika'ya Avrupa'dan pek çok insan göç etti Avrupa kültür ve uygarlığı yeni yayılma alanları buldu

• Amerika'nın eski bir medeniyet merkezi olduğu öğrenildi

• Zenginleşen Avrupalılar, kültür ve sanat hareketlerini desteklediler Böylece, Avrupa'da Rönesans'ın doğmasına ortam hazırlamış oldu

• Coğrafî Keşiflerle ticaret yollarının değişmesi sonucunda Osmanlı Devleti ekonomik yönden büyük gelir kaybına uğradı

SORU: COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARININ OSMANLI DEVLETİNE EKONOMİK VE SİYASİ YÖNDEN NE GİBİ ETKİLERİ OLMUŞTUR?

COĞRAFİ KEŞİFLER, SEBEPLERİ VE SONUÇLARI

a Keşiflerin Sebepleri:

Bilinmeyen şeylere ve yerlere merak duyulması, en eski çağlardan beri insanlığın tabii bir duygusu idi İlk çağlarda, dünyanın çok küçük bir bölümü tanınıyordu Uzak bölgelere gezi yapanları anlatıp yazdıkları daima heycan uyandırmaktaydı Orta çağda, Avrupa’dan Uzak doğu’ya giderek , çin’de kubilay kağa’nın yanında kalan Marko polo’nun verdiği bilgilere çok kimse inanmamıştı Ibn Batuta, ibn Fablan gibi islam gezginleri de, “bilinmeyen” ülkelere geziler yaparak, gördüklerini kaleme almışlardı Bunların doğruluğu anlaşıldıkça, “yeni” ülkelere duyulan merak daha arttı Keşiflerin birinci sebebi budur

Avrupa’nın islam ülkelerine karşı giriştiği Haçlı seferleri, görünüşte dini bir nitelik taşıyordu Hedef, kutsal kudüs şehrini, Müslümanların elinden kurtarmaktı Fakat, aslında Doğu’nun zenginlikleri, o çağda yoksul sayılacak Avrupa’nın gözlerini kamaştırıyordu İki yüz yıla yakın süren haçlı seferleri, İslam dünyasındaki bolluğu ve refahı, Avrupa’nın daha yakından tanımasına sağladı Bu varlıklı hayata duyulan özen, Avrupa’da yeni gelir kaynaklarının araştırılması çığrını açtı Bunu yolu ticaretten geçiyordu Özellikle hindistan’dan Avrupa arasındaki ticaret yolları, başta Türkler olma üzere, Müslümanların elindeydi Bu yüzden avrupalı tacirler, her uğrak yerinde yüksek vergiler ödemek zorunda kalıyorlardı Bu yüzden, birçok malın Avrupa’ya maliyet çok artıyordu Şu halde, yeni yollar aranması ve bulunması gerekli hale gelmiştir İkinci sebep de budur

Hemen tamamıyla Hıristiyan olan Avrupa, kilisesinin ağır baskı altındaydı Papalığın rızası alınmadıkça, yeni topraklara açılmak zordu Bu bakımdan, erişilecek yerlerde Hıristiyanlığın yayılması da göz önünde bulunduruluyordu Bu da, dini bir sebep oluşturuyordu

Barutun ve topun kullanılmasıyla ortaya çıkan güçlü krallıklar, ticari alanda birbirleriyle rekabete başlamışlardı Uzak doğu’ya yeni yollarla ulaşmak, Çin ve Hindistan gibi ülkelerin zengin mallarını kendileri taşımak için yeni yollara ihtiyaç duyuyorlardı Bu ise, ancak yeni keşiflerle sağlanabilirdi

Coğrafya keşiflerinin yapılabilmesi için, elverişli bir bilim ortamına da girilmişti Dünyanın düz değil, yuvarlak olduğu gerçeği Müslümanlardan öğrenilmişti Dünya yuvarlaksa, doğu’ya doğru değil, batıya doğru da gidilerek aynı yere (Hindistan’a) ulaşılabilirdi

Bunu yapabilmek için teknik imkanlar da elde edilmişti Pusula, rüzgar gülü gibi aletler bunlar arasındaydı Ayrıca, açık denizlerin fırtınalarına dayanıklı büyük ve sağlam gemilerde yapılabiliyordu

b) Başlıca Keşifler:

Daha XV Yüzyıl ortalarında Portekizliler Afrika’ya keşif heyetleri gönderiyorlardı Bu heyetlerden biri, Bartelemo Diyaz yönetiminde, Afrika’nın güneyinde dolaştı (1487) Buraya “Ümit Burnu” adı verilirdiböylece, Hindistan’a deniz yolu ile ulaşma imkanı elde ediyorlardı XV yüzyılın sonunda Vasko dö Gama, buyoldan Hindistan’a vardı (1498) Bundan sonra Portekizliler Hint okyanusu’na donanama gönderdiler ve Uzak Doğu’ya kadar olan bölgelerde ticareti elerine geçirerek sömürgeler kurdular

Amerika’nın Keşfi: Kristof Kolomb adında Cenevizli bir gemici, hep batıya gitmek suretiyle doğuya varılabileceğini ileri sürüyordu Düşüncesini gerçekleştirmek için, denizci devletlere başvurdu Uzun uğraşmalardan sonra, projesi İspanya kralı tarafından kabul edildi ve desteklendi İstediği gemileri ve denizcileri alan Kolomb, Atlas Okyanusu’na açıldı Zorlu bir yolculuktan sonra, Orta Amerika’da Bahama’ya vardı (1492) Ancak, yeni bir kıta keşfettiğini bilmiyor, Hindistan’a ulaştığını sanıyordu

Kısa bir süre sonra Amerigo Vespuçi adlı bir İtalyan denizcisi, Güney Amerika’da Brezilya Kıyılarına çıktı Buranın yeni bir kıta olduğunu anladı Bu sebeple, Amerika’ya Kristof Kolomb’un değil, onun adı verildi

Balboa ise, bugünkü Panama Kanalı’nın bulunduğu yerden geçerek ilk defa Büyük Okyanus’a çıktı (1513)

Macellen, Hindistan’a ulaşmak için, Güney Amerika’yı dolaşarak Büyük Okyanusa geçti Uzak Doğuya vardı Ancak buradaki bir çarpışmada öldürüldü Yanındaki denizciler, yollarına devam ederek İspanya’ya döndüler Böylece, dünyanın çevresi ilk defa dolaşılmış oldu (1521)

c Keşiflerin Sonuçları

Siyasi ve Ekonomik Sonuçlar

Keşfedilen topraklar, keşifleri düzenleyen devletlerin kendi malı oldu Bunların yeraltı ve yerüstü zenginlikleri adeta yağmalandı Bütün bu zenginlikler Avrupa’ya aktı İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa, Hollanda gibi ülkeler giderek zenginleşti Daha sonraki yüzyıllarda bunlara Belçika, Almanya, İtalya da katılacaktı Bu ülkeler, ele geçirdikleri geniş topraklarda çiftlikler, dokuma tesisleri kurdular, maden işlettiler Yerli halkları silah zoruyla, karın tokluğuna çalıştırdılar Elde ettiklerini kendi gemileriyle ülkelerine taşıdılar Kazanç oranları çok arttı Deniz seferlerini destekleyen kralların maddi varlıkları alabildiğine büyüdü Krallar, bu zenginliklerini, top gibi ağır ve pahalı savaş araçlarına harcadılar Bu silahlar karşısında, derebeyleri çaresiz kaldılar ve güçlerini hızla kaybettiler Buna karşılık, ticaretten zenginleşen yeni bir sınıf (burjuvazi) ortaya çıktı Burjuvaların kuvvetlenmesi, siyasi dengeleri değiştirdi Derebeylerini ortadan kaldıran krallara karşı, burjuvalar siyasi haklar kazanma savaşı vermeye başladı Böylece, Avrupa’da ihtilaller ve sarsıntılar meydana geldi

Sömürgeci devletler, değerlerine karşı ekonomik ve siyasi üstünlük sağladılar Durumu kötüye giden diğer Avrupa devletleri de, çareyi sömürge aramakta buldular Bunun sonucu olarak, sömürgecilik eğilimi daha da hızlandı

Büyük denizlere açılacak konumda olmayan Osman İmparatorluğu, siyasi üstünlüğünü, daha donanımlı ordu ve donanma hazırlayabilen Avrupa devletleri karşısında yavaş yavaş kaybetmeye başladı Akdeniz çevresinde yoğunlaşan ticari faaliyet önemini kaybetti

Sosyal Sonuçlar

Uzak sömürgelerden mal getirilmesi, hemen tamamen deniz yolu ile yapılıyordu Bu da, Avrupa’daki liman şehirlerinin önem kazanması sonucunu doğurdu Şehirleşme genişledi Şehirlerin nüfusu arttı XV Yüzyılda hiçbir İngiliz, İspanyol, Portekizli, Belçikalı ların nüfusu 100 bin i aşmıyordu (XVIyüzyılın sonlarında ise Londra 450 bin, Lizbon 200 bin nüfusu aşacaklardır) Dünyanın en büyük dokuz ülkesi arasında hiçbir Hıristiyan Avrupa ülkesi yoktu Bu dokuz devletten bir Çin, sekizi ise İslam ülkesiydi Bu tablo, yaklaşık 200-300 yıl içinde tamamen tersine dönecek ve Avrupa ülkeleri doğuya hakim olacaklardır Şehirleşme yeni sosyal grupların ortaya çıkışını sağladı Hayat seviyesi yükseldikçe yaşama şeklide değişti

Buna karşılık, keşfedilen yeni ülkelerin halkları tam bir soykırımla karşılaştılar Amerika’nın yerlileri, eski ve ileri medeniyetler kurmuşlardı Ancak, bazı alanlarda gelişmiş değillerdi Tarım yöntemleri, savaş araçları ilkeldi At’ı tanımıyorlardı Avrupa’nın zırhlı süvarilerini alt tarafı at, üst kısmı insan olan tek bir yaratık sanmışlardı İspanyollar ve Portekizliler, bunları kitle halinde öldürdüler Kalanları köle yaptılar Ancak, nüfusun az olması sebebiyle, Afrika’dan zenci köleler getirtmek zorunda kalmışlardır Böylece, Amerika’da bir “kamçılı medeniyet” kuruldu Köle ticareti zamanla çok kârlı hale geldi Sömürgeci devletler arasında, köle ticareti yüzünden savaşlar bile çıktı Amerika’nın çeşitli yerlerinde zenci nüfus çoğaldı Avrupa’dan Amerika’ya göç eden beyazlarla zenciler arasındaki sürtüşme XXyüzyıla kadar sürdü

Kültürel Sonuçlar

Kıtalararası ticaret ve taşımacılık sayesinde Avrupa’da zenginleşenler, yeni bir hayat tarzı benimsediler Bunlar, kültür ve sanat hareketlerine ilgi gösterip desteklediler Büyük servetlerin bir kısmı bu alanlara harcanınca, eser verenlerin sayısı ve gayreti arttı Böylece, Rönesanssın, İtalya dışındaki Avrupa devletlerinde yayılışı hızlandı

Buna karşılık, keşfedilen yerlerdeki eski kültürler büyük ölçüde mahvoldu Binlerce yıllık geçmişe sahip İnka, Aztek, Maya medeniyetlerine ait eserler yerle bir edildi Kendine özgü kültürleri bulunan insanlar ortadan kaldırıldığı veya köle durumuna getirildiği için, medeniyetleri yavaş yavaş silinip unutuldu

Keşiflerin sağladığı zenginlik, bilim ve sanat alanındaki gelişmelerin maddi kaynağı oldu Bu ilerlemeler, zamanla daha da hızlandı Osmanlı İmparatorluğu bu alandaki ilerlemeye ayak uyduramadı Sonraki yüzyıllarda Osmanlılar’ın, askeri ve siyasi alandaki gerileyişinde keşiflerin dolaylı etkisi oldu

Coğrafi Keşiflerin Osmanlı’ya Etkileri

Avrupa’nın Atlas Okyanusu’na kıyısı olan ülkelerinin denizcilikleri XVyüzyılda Hint ticaretinde söz sahibi olmak, Akdeniz ve Asya’daki diğer ticari aracıları ortadan kaldırmak için yeni yollar aradılar Sonuçta Portekiz ve İspanyol denizcileri Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a varmayı değer taraftan da Amerika’yı bulmayı başardılar Özellikle İspanyollar, Peru ve Meksika’nın altın ve gümüş kaynaklarına hakim olup, bu zenginlikleri Avrupa’ya taşıdılar XVIyüzyılda İngiltere İmparatorluğu İspanya üzerindeki siyasi kontrolü sayesinde Amerika’dan taşınan kıymetli madenlerle ekonomik yönden oldukça güçlendi

Osmanlıların elinde tuttuğu Baharat ve İpek yolu eski önemini kaybetti Yeni keşfedilen yerlerden getirilen yeni tür bitkiler (tütün, pamuk …) Avrupa’daki tarım kesimine yeni üretim kaynakları sağladı İspanya’dan başlayıp Akdeniz çevresinde görülmekte gecikmeyen enflasyon Osmanlı ülkesine de olumsuz biçimde sıçradı Bütün bunlar Osmanlı devletindeki ticari üstünlüğün Avrupa karşısında kaybedilmesine neden olacaktır

SORU: OSMANLI DEVLETİNDE DURAKLAMA DÖNEMİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?

OSMANLI DEVLETİNDE DURAKLAMANIN SEBEPLERİ

Osmanlı Devleti, kurulundan XVIyüzyılın sonlarına kadar sürekli bir ilerleme ve gelişme içinde olmuştur Üç kıtaya yayılan ülke, en geniş sınırlarına ulaşmıştır ancak, ülke XVIyy sonlarından itibaren duraklama sürecine girdi Duraklama, XVIIyy boyunca devam etti Bu dönemde de bazı başarılar kazanılmışsa da kalıcı olmamıştır

Osmanlı devletinin duraklama dönemine girmesinin bir takım sebepleri vardır

İç Sebepler

Yönetimdeki Bozukluklar

XVIIyüzyıldan itibaren başa geçen padişahların bir kısmı çocuk denecek yaştaydı Devlet işlerini sadrazama ve valide sultanlara bıraktılar Bu yüzden sık sık padişah değişti IAhmet zamanında veraset sisteminde değişiklik oldu Padişahın oğlunun başa geçmesi yerine, Osmanoğulları ailesinin en yaşlı ve en akıllısının padişah olması kabul edildi

Şehzadeler, sancaklara gönderilmeyip, sarayda tutuldular Bunun sonucu olarak, şehzadeler yönetim konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadılar Zaman zaman saray kadınlarının ve entrikacı devlet adamlarının etkisinde kalmışlardır

Duraklama döneminde iş başına getirilen sadrazam, vezirler ve diğer yöneticilerin de büyük bir kısmı yetenekli şahsiyetler değildi Padişaha ve saray kadınlarına yarananlar ön plana çıktılar Azınlıklardan olup da devlet içine sızan kimseler de bazı zararlı işlerde bulunmuşlardır Rüşvet ve iltimas başladı Halkın devlete olan güveni azaldı Devlet otoritesi sarsıldı ve çeşitli iç isyanlar çıktı

Ordu ve Donanmanın Bozulması

Ordu bir taraftan savaşırken diğer taraftan iç isyanları bastırmak için uğraşıyordu IIIMurat’tan itibaren Yeniçeri Ocağı’nın devşirme kanunu bozuldu Askerlikle ilgisi olmayanlar, iltimasla ocağa alındılar Yenilgiyle sonuçlanan bir çok savaşta, yeniçeriler eskisi kadar başarılı olamadılar Tımar sistemi bozulunca, tımarlı sipahiler de bozuldu Ordu ayaklanmalara karıştı Bazen padişahı bile tahttan indirdikleri görülmüştür Bazı devlet adamlarının kışkırtmaları da bu durumlara sebep olmuştur Donanma eski önemini ve gücünü kaybetmiştir

Ekonomik ve Sosyal Durumun Bozulması

Duraklama devrinde girişilen savaşların uzun sürmesi ve iyi neticeler alınması, ganimetlerin azalmasına neden oldu Bazı yöneticilerin ve saray kadınlarının israfı da maliyenin durumunu etkilemişti Sık sık padişah değiştiğinde cülûs bahşişi dağıtmak için hazinede para bulunamadı XVI yydan itibaren nüfus artmış, iş alanları eskiye oranla azalmıştır İç isyanlar çıkınca Anadolu’dan büyük şehirlere göç olduParanın değeri düşmüş, fiyatlar artmış bu durum ülkede kargaşalık yaratmıştır

Ayrıca, bozulan kurumlar arsında medreselerin de olmasının etkisi büyüktür İlmiye teşkilatının bozulması yüzünden, nitelikli din ve devlet adamı yetişmemiştir Özellikle İstanbul’da çıkan gereksiz dinî tartışmalar, toplum hayatını olumsuz yönden etkilemiştir

Dış sebepler

Osmanlı Devleti’nin doğal sınırlara kavuşması

XVI yüzyılda Osmanlı Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştı Doğuda Azerbaycan, İran dağları, Hazar Denizi’ne kadar genişlemiş, güneyde Umman Denizi’ne kadar uzanmıştı Kuzey Afrika tamamen alınmıştı Kuzeyde Karadeniz kıyıları ve Kırım Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştı Batıda Adriyatik ve Yunan Denizi’ne kadar genişlemiş, viyana önlerine kadar gidilmişti Bu geniş sınırların daha da genişlemesine imkân yoktu Kaldı ki bu sınırları korunması da zorlaşmıştı Dış saldırılar nedeniyle birçok cephe de savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusunun gücü bölünmek durumda kalmıştır Duraklama ile birlikte bazı yenilgiler başladı

Avrupa devletlerinin Osmanlara karşı tutumları

Bu devirde kuvvetli devletler hâline gelen Avrupa ülkeleri, Osmanlılara karşı birleştiler Osmanlıları Avrupa’dan atmak için aralarında kutsal ittifak kurdular

Osmanlıların Avrupa’daki ilerlemelere ayak uyduramaması

Coğrafî keşifler ve Rönesans sonunda Avrupa zenginleşti Bilim ve teknikte ilerlemeler oldu Osmanlı Devleti ise bu gelişmelere uzak kaldı

SORU: BUGÜNKÜ DÜNYANIN DURUMUNDA SANAYİ İNKİLABININ NE GİBİ ETKİLERİ OLMUŞTUR?

SANAYİ İNKÎLABI

Rönesans’la birlikte hatta daha önce Avrupa’da başlayan gelişmeler, XIXyüzyılla birlikte üretimle üretimde uygulanmaya başladı Bunun doğal sonucu olarak üretim arttı Avrupa’da üretim artması sermayenin askeri alana da kaydırılmasına sebep oldu Silah endüstrisi de bundan etkilendi Böylece Avrupa’nın bütün dünya üzerindeki hakimiyetinin kurulması sağlandı

XVIIIyüzyıla kadar, ekonomik yaşam tarım, küçük el sanatları ve ticarete dayanıyordu Topraklar büyük ölçüde soyluların ve kilisenin hakimiyeti altındaydı Siyasal güç ise aristokrasinin elindeydi Önce İngiltere’de ardı ardına olan devrim, daha sonra ise, kara Avrupa’sında Fransız İhtilali’yle gelen liberalizm ve milliyetçilik akımları, ekonomik yapıda değişmeleri başlattı Buhar gücüyle çalışan makinenin icat edilmesi, makineleşmiş endüstriyi doğurdu ve Avrupa’da sermayenin birikimine sebep oldu İngiltere’de ise sermaye birikimi merkantilizm hareketi ve Cromwell’in denizcilik kanunları büyük ölçüde sağladı

Aslında endüstrileşme iki aşamalı olarak gerçekleşen bir olgudur Birincisi 1870 yılına kadar olan makine devrimi, ikincisi ise bu tarihten itibaren başlayan teknoloji devrimdir

XIV ve XVyüzyıllarda Almanya’da maden yataklarında suyu pompalamak için dev araçların yapıldığı da bilinmektedir

Tekstil alanında Milano şehrinde bir çok yenilikler yapılmıştı İtalya’da Ham ipeği eğirmek ve dokumak için su ile çalışan bir araç yapmışlardı Ancak Leornado da Vinci’nin yaptığı buluşları göz önüne aldığımızda, İtalya’da sanayi devriminin niçin başladığını İtalyan şehirlerinin ulusal bir pazara sahip olması ile anlayabiliriz Ayrıca İtalya’da tarım gerilemiş ve sermaye büyük ölçüde azalmıştı Öyleyse endüstri devriminin olgunlaşması için gerekli şartlar nelerdir? Üretim yerlerinin limanlara yakın olması, maden, yakıt ve suyun bol olması gerekiyordu Ayrıca ulaşımda kolay olmalıydı XVI yüzyılda İngiltere’de sanayi bütün Avrupalı devletlerden geri idi Bir yüzyıl sonra ise, durum tersine dönecekti 1642 iç savaşı başladığında İngiltere, Avrupa’nın en sanayileşmiş devleti idi İngiltere bu konumunu yüzyıllar boyunca yitirmedi İngiltere’de bir çok atölyeler çalışıyordu Ustalar ve işçiler durmadan eritiyorlardı Fakat bu dönemde sanayi devrimi terimi kullanılmaktadır

Sanayi devriminde ustaların emeği yerine, üretim araçlarında nitelik ve nicelik alarak meydana gelen gelişmeler dolayısıyla maliyet yükseldi ve artık işçilerin bunlara tek başına sahip olamayacaklarını anlaşıldı Buharın kullanımını ister istemez makineleri bir araya getirmeyi zorladı Yani makineleri fabrikalara topladı İşte imalathaneden fabrikaya geçiş, sanayileşmenin dönüm noktası oldu Artık nüfus işçileri toplumdan fabrikalarda eşya üreten nüfusa doğru bir değişim gösterdi

Endüstri Devriminin Başlangıcı ve İlk Dönem, 1870 Yılına Kadar

Endüstri üretimi aile için üretimi büyük ölçüde etkiledi Makinaları basit el araçlarının yerini aldı El tezgahları ve eğirme makinaları gibi su veya buhar kol gücünün hayvan enerjisinin yerini aldı 1789’daki bu ani değişim birkaç iş kolunu etkiledi ancak bunlar temel iş kolları idi Madencilik, mühimmat, tekstil ve meteoroloji gibi

Demir cevherine olan ihtiyaç kömür madenciliğini XVIII yüzyılda büyük bir iş alanına getirildi Yüzyıllarca bu işletmede mangal kömürü kullanılmıştı Bu da İngiltere’de hızla ormanları tüketiyordu Bu yolda elde edilen demir maliyeti %80’ini oluşturuyordu Bu sebeple kömür kullanılmaya başladı XVIII yüzyılın başında 200,000 tondan çok kömür kullanıldı Artık İngiltere’de kömür ulusal zenginliğin bir simgesi haline geldi Taş kömürü cam, tuğla, şap, şeker, tuz, üretimini ve deniz suyunun buharlaştırılması gibi sahalarda da kullanılıyordu Yine endüstrinin ilk dönemlerinde ilk kez maden kömürü ve demiri İngilizler kullandılar Maden kömürünün fırınlarda kullanılması demir üretimini ve kömüre duyulan ihtiyaç artırdı

1784 yılında James Watt, bir fabrikada bütün tezgahların bağladığı buharlı bir makineyi yapmayı başardı 1807 yılında ilk defa buharlı gemi icat edildi 1814’te de ilk buharlı lokomotif yapıldıBöylece XVIII yüzyılda başlayan ve XIXyüzyılda hızlanan sanayi devrimi, bilimle tekniği birleşti Yeni sosyal ve ekonomik gelişmeleri beraberinde getirdi İngiltere’de ilk demir yolu 1830 yılında Manchester ile Liverpool şehirleri arasında açıldısanayide lokomotifin bulunması ve demir yolunun yapılması artık Avrupa ülkelerinin her tarafına demir yolları uzandı Kömür eskiden gidilmeyen yerlere kadar taşındı Böylece endüstrileşme kıyılardan içlere doğru taşınmış oldu

XIX yüzyılın ortalarına kadar süren bu endüstrileşme gelişmeleri, demir ve kömürün asıl enerji kaynağını ve hammaddesini oluşturduğu makineleşme çagıdır Bu dönem sanayi devriminin simgeleri fabrika ve tirendir

Endüstri Devriminin İkinci Aşaması

1870 yılından sonra endüstri devrimi nitelik değiştirdi Artık bilimsel buluşlar ve bunlar üretime uygulanması ve devletin desteği ve gerektiğinde örgütlediği büyük kuruluşların eline geçti

İkinci aşamada temel hammadde ve enerji kaynaklarında değişiklik ortaya çıktı Kömür ve demirin yanında çelik, elektrik, petrol ve kimyasal maddeler üretim sürecine sokulunca, endüstrileşme bugün çevremizde gördüğümüz şeklini aldı

İçten yanmalı motor, telefon, mikrofon, telsiz, lamba, araba lastiği, bisiklet, daktilo ve ucuz gazete kâğıdı gibi yenilikler ikinci dönem ürünleridir Radyo ve uçak bu dönemde icat edilse de, gelişmeleri 1914’ten sonra oldu

Demir birinci aşamada ne kadar önemli bir yer tutuyordu ise, ikinci aşamada onun yerini çelik alacaktı Özellikle demir yolu yapımında çeliğin yeri büyüktü 1880-1890 yılları arasında ABD mevcut demir yollarına 115000 km eklerken, İngiltere 1860-1913 döneminde demiryollarını 2 katına çıkardı Fransa 4, Almanya ise 6 katına çıkardı Rusya ise doğuya doğru Pasifik’e kadar varan ve batıda bütün ülkeyi kaplayan bir demiryolu ağını ülkeye döşedi

Demiryolları ülkelerin iç kısımlarını ulaşıma açtı ve demir madeni ve ağır ****llerin daha iç bölgelere taşınmasına imkan tanıdı

Bu devrimin ilk ve en açık yönü üretimde görüldü Daha fazla mekanik güç, daha fazla hammadde, daha fazla üretilmiş mal, daha fazla ulaşım sanayi ve ticaret hızını beraberinde, getirdi Bu ürünleri pazarlayacak kitleler oluştu ve daha büyük firmalar daha ucuz ve daha kaliteli mal üretimi için, ortaya çıktılar Sömürgecilik artık yeni bir anlam kazandı

En azından sanayi kadar bu dönemde ulaşımında önemli olduğunu göz önünde bulundurmamız gerekiyor

Büyük Britanya 1840 yılında posta sistemini kurmuştu 1875 yılında ise uluslar arası posta teşkilatı kuruldu 1837’de bulunan telgraf, hızla batı dünyasına yayıldı 1860’ta Atlantik’i boydan boya aşan ilk telgraf kablosu çekildi Radyo dalgaları ile telsiz telgraf da, 1895’te ilk döneminin ardından yayıldı Haberleşmede görülen bu gelişme, basın yoluyla iç politikayı ve diplomasiyi de etkiledi

Deniz ulaşımında meydana gelen gelişmeler de önemliydi 1870’de ilk buharlı gemi yapılmıştı Ama gelişme gösterememesi 1870 yılına kadar okyanusta yelkenlerin hakimiyetini kıramamıştı İlk buharlı gemilerin çok kömür harcaması gelişmemesinin çok önemli sebebi idi 1870’de daha iyi buhar kazanları ve çelikten teknelerin yapılması buharlı gemileri yük taşımada önemli kıldı Amerika’nın, Arjantin’in geniş ve verimli ovalarından daha büyük çoğunlukta tahıl Avrupa’ya taşındı 1869 Süveyş Kanalı’nın açılması ve 1914 Panama Kanalı’nın açılmasıyla deniz ulaşımı kolaylaştı Endüstri devrimi 1830’da Fransa ve Belçika’da, 1850’de Almanya ve daha da sonra ABD, Rusya ve Japonya’da gerçekleşti

Endüstri Devriminin Sonuçları ve Toplumsal Alanda Meydana Gelen gelişmeler

Sanayi devrimi batı dünyasının zenginliğinin büyük ölçüde arttırdı Temizlik, konfor, sağlık önemli gelişmeler sağladı Gıda maddelerinin çoğalması nüfus artışını da hızlandırdı

Sanayi devriminin başlangıç aşamasında fabrika işçilerinin yeni sanayi kentlerinde, kalabalık topluluklar oluşturması ve eski kentlerin hızla gelişmesi, geleneksel kurumların başa çıkamadıkları sorunları ortaya çıkardı Bu durum Karl Marx tarafından, onca bolluğa rağmen, işçi sınıflarının haklarını alamaması, bir devrimin yapılacağı ana kadar, yoksullaşacakları görüşünü ileri sürmesine sebep oldu Marx’ın bu görüşü 1848 yılı için akla yatkındı Gerçektende gücünü şehirli yoksullardan alan kitlelerin Fransız İhtilali’nde Bastille hapishanesine saldırmaları ile ihtilal meşalesini tutuşturdukları biliniyordu Ne var ki, 1848-1849 devrimi başarısızlıkla sunuçlandı

Bundan sonra çeşitli toplumsal buluşlar, sanayi toplumundaki erken dönemlerin güçlüklerini, denetlemeyi ve gidermeyi başardı Kentlerde düzenin sağlanmasında, kent polisinden yararlanma yoluna gidildi Kanalizasyon şebekelerinin, çöp toplama hizmetlerinin, parkların, hastanelerin, sağlık ve kaza sigortalarının etkileri görüldü Yeni okulların açılması, işçi sendikalarının kurulması, yoksul ve öksüzler için yurtların yapılması gibi önlemlerin de yararı büyük oldu Böylece sosyalistlerin savunduğu sosyal devlet anlayışı, bir devrim olmadan gerçekleşti

İşçilerin fabrikalara toplanması ve iş sahalarında daha karmaşık işlemler yapması, mesleklerde uzmanlaşmayı getirdiği gibi, nüfusun okuma yazmasını da hızlandırmıştır Yani kaliteli, bilgili, dünyanın genelini anlayacak global şartlara hazır nüfus olmaya başladı

Fakat sanayi devrimi aynı zamanda hammadde ve pazar aramaya sevk ettiği Avrupalı devletleri, gelecekte karşı karşıya getirerek, I ve II Dünya Savaşlarının çıkmasına sebep olacaktır