Nefis Terbiyesi Ne Demektir? Çeşitleri Nelerdir

Nefis nedir ?

Bir tarladan iyi mahsul almanın yolu, tarlanın iyi işlenmesinden geçer Eğer tarlaya iyi bir bakım yapılmazsa, yabani otlar ve dikenler her tarafı istila eder İşte, insanın nefsi de tarla gibidir Eğer terbiye edilmezse, kötü kabiliyetler boy gösterir Eğer iyi bir terbiyeden geçse, ondan çok istifade edilir


Ham petrolün arıtılması gibi, nefsin de tezkiyesi (kötü sıfatlardan arındırılması) söz konusudur Bir kısım tasavvuf ehli, nefsin yedi mertebesinden bahsederler Bunlar:


1 Nefs–i emmare

2- Nefs-i levvame

3 Nefs-i mutmainne

4 Nefs-i radiyye

5 Nefs-i mardıye

6 Nefs-i mülheme

7 Nefs-i zekiyyedir (1)


Nefsin, terbiyeden geçmemiş hali, nefs-i emmaredir (2) Bu haldeki nefis, şiddetle kötülüğü emreder Günahlara dalmak ister


Kendini kınayan nefse ise, nefs-i levvame denir (3) Bu mertebedeki nefis, günahlardan dolayı kendini kınamaya başlar, pişmanlık duyar


Terbiyenin ilerlemesiyle, nefis mutmainne mertebesine çıkar; Allah’dan gelen her şeyi rıza ile karşılar Allah’ın razı olduğu bir vaziyet kazanır İlahi ilhamlara mazhar olur Arınmış bir nefis haline gelir İlk hali, terbiye edilmemiş vahşi bir ata, son hali ise terbiye edilmiş ve sahibine çok faydalı uysal bir ata benzetilebilir


Bilindiği gibi, sirklerde gösteride kullanılan aslanlar daha küçükten terbiye edilirler Gösteri sırasında, ara sıra ağızlarına yatıştırıcı hap verilir Ta ki, ormandaki günlerini hatırlamasınlar, sahiplerini parçalamasınlar Onun gibi, nefsin terbiyesine de küçük yaşlardan başlamak; ayrıca her gün, nefse hitap eden ve onu yatıştıran hakikatlerden okumak gerekir Yoksa, yıllarca terbiyeden geçmiş bir nefis, fırsatını bulduğunda tekrar eski haline dönmeye müsaittir Nasıl ki, bir yaya bastığımızda, onu yere kadar eğeriz Fakat, ayağımızı gevşettiğimiz ölçüde, o başını kaldıracaktır Nefis de böyledir İyi bir terbiyeyle sesini keser Uygun bir ortam bulduğunda, tekrar hükmünü icra eder


Bazı zatlar, “nefs-i öldürmek” tabirini kullanırlar Bunun da bir nefis terbiyesi olduğunu kabulle beraber, nefsin mahiyetinde yer alan duyguların, kabiliyetlerin hayra yönlendirilmesinin daha isabetli olacağı kanaatindeyiz Mesela, herkeste şiddetli bir hırs var Hırsın sesini tamamen kesmek yerine, bu hırsın hayırlı işlere yönlendirilmesi daha faydalı olacaktır O zaman, yaptığı ibadeti, hizmeti yeterli görmeyecek, daha ilerisini elde etmeye çalışacaktır (4)


Nefis, terbiyeyi kabule müsaittir Mesela, herkesin fıtratında cimrilik vardır İslami bir terbiyeyle, cimri bir insanın çok cömert bir insan haline gelmesi mümkündür


Nefsin fıtri hali, deli dolu akan bir nehre benzer Terbiye edilmiş hali ise, bu nehrin önüne bir baraj yapılıp, çevrenin hem aydınlatılması, hem de sulanması gibidir


Kaynaklar:

1 Yazır, VIII, 5817

2 Yusuf, 53

3 Kıyame, 2

4 Bu konuda bkz Nursi, Mektubat, s 33-34