Celâl Ve Cemal Aynasında

İsm-i Celâl ve Cemal üzerine


Celâl ve cemal aynasında

İşaratü’l-i’caz’ın 33 sayfasında Allah’ın esması celâli ve cemali boyutta ele alınmış Ve, “her bir âlemde emir ve nehiy, sevap ve azap; terğib ve terhib, tesbih ve tahmid, havf ve reca gibi pek çok füruat, celâl ve cemalin tecellisiyle teselsül ede gelmektedir” denmiştir Keza, sayfa 108’de bu cümle biraz daha açılarak izah edilmiştir


Bu izahta geçen sıfat-ı ezeliye âlemi, sıfat-ı ef’al âlemi, ef’al âlemi ve diğer âlemlerin neler olduğunu ve aralarındaki farkları açıklayarak, bu âlemlerdeki celâl ve cemal tecellilerini açar mısınız?”

Bediüzzaman Hazretlerinin, “Bismillahirrahmanirrahim” âyetinin tefsirinde Allah’ın isimlerini iki ana başlık altında ele aldığını önceki günkü yazımızda işaret etmiştik Bunlar: 1- Celalî isimler 2- Cemalî isimler

İslâm’daki İlâhî emirler, emirleri yapanlara vaad edilen sevaplar, İslâm’ı sevdirerek ve müjdeleyerek tebliğ etme, Allah’a hamd etme ve şükretme ve bütün bu fiillerden sonra Allah’ın rahmetini ümid etme cemal tecellilerindendir

Keza İslâm’da bulunan nehiyler, bu nehiyleri çiğneyenlere verilen azaplar, İslâm’ı yerine göre korkutarak ve uyararak tebliğ etme, Allah’ı tespih etme ve Allah korkusunu dem ve damarlarında yaşama ise celâl tecellilerindendir1

Sıfat-ı ezeliye âleminden maksat, Allah’ın zatıyla beraber ezelden beri var olan sıfatlarıdır Allah’ın sıfatları ezelidirler ve ebedidirler Hiçbir İlâhî sıfat sonradan olmuş değildir, hadis değildir ve geçici değildir

Sıfat-ı ef’âl âleminden maksat, Allah’ın ezeli olan fiil sıfatlarıdır

Bilindiği gibi, klâsik kelâmda da Allah’ın sübuti sıfatları, zati sıfatları ve haberi sıfatları bulunduğu gibi, Maturidilerin “tekvin” dedikleri fiili sıfatlar da vardır Rızık verme, hayat verme, öldürme, yaratma, zengin kılma, merhamet etme, lütfetme, iyi yapma, kahretme, korkutma, cezalandırma… vb gibi sıfatlar birer fiil ihtiva ettikleri için fiili sıfatlar diye adlandırılırlar Bunlardan hayat verme, rızık verme, yaratma, zengin kılma, merhamet etme, lütfetme, iyi yapma gibi fiiller cemali tecellilerdir Öldürme, fakir kılma, kahretme, korkutma, cezalandırma gibi fiiller ise celâli tecellilerdir

Fiiller âleminden maksat, içinde yaşadığımız kâinatta tecelli eden İlâhî fiillerdir Deprem, âfet, sel, ölüm, rüzgâr, yağmur, bahar, hayat bunlardan sadece bir kaçıdır Malûmdur ki, saymaya güç yetiremediğimiz fiiller deryasında yüzüyoruz Bu fiillerin her birisinde ya celâli tecelli hâkim, ya da celâli tecelli hâkim durumdadır

Meselâ, deprem, âfet, sel, ölüm, hortum fiilleri, keza âhiretin cehennemi ve nâr’ı birer celâli tecellidir Rüzgâr, yağmur, bahar, hayat fiilleri, keza âhiretin cenneti ve nuru birer cemali tecellidir Allah’ın, yarattığını güzel yaratması, yarattığı ile insanı sevindirmesi ve mesut etmesi cemali tecellidir; yarattığı ile insanı korkutması, cezalandırması, ağlatması, üzmesi ve insana heybet vermesi celâli tecellidir

Âlem-i zikirden maksat, Allah’ı zikredenlerin zikir üslûpları, zikir lâfızları ve zikir tarzlarıdır Zikir lâfızlarından “elhamdülillah”, “eşşükrülillah” gibi hamdler ve şükürler birer cemali tecellidir Allah’a cemal tecellilerine karşı şükredilir ve hamd edilir

Keza, “Allahü ekber”, “Sübhanallah” gibi tespihler birer celâli tecellidir Veya celâl tecellilerine karşı Allah’a tespih edilir

Âlem-i kelâmdan maksat, Kelâm sıfatının kuşattığı tecellilerdir Din olarak İslâmiyet ve kitap olarak Kur’ân, Kelâm sıfatının tecellilerindendir Kur’ân’a bu sebeple “Kelâm-ı Kadim” denmiştir Netice itibariyle İslâmiyet’in emirleri cemali, nehiyleri ise celâli tecellilerdendir

Âlem-i irşaddan maksat, insanları Allah’ın dinine yönlendirme, sevdirme ve teşvik etme çerçevesinde yapılan gayretlerdir Bu gayretler de iki şekilde yapılmaktadır: 1- Allah’ın vaad ettiği mükâfatları zikrederek benimsetme ve sevdirme gayretleri 2- Allah’ın ceza âlemi olarak yarattığı cehennemden korkutma, ateşle uyarma ve günahtan sakındırma çabaları Bunlardan birincisi cemali tecellilerdendir İkincisi celâli tecellilerdendir

Celalî ve cemalî sıfatlar vicdana tecelli edince, cemalî sıfatlar umut doğuruyor; celâlî sıfatlar korku meydana getiriyor

Umut ile korkunun vicdanda dengeli bir biçimde korunması irşad için önemlidir Kişi umut ile Allah’ın rahmetinden umudunu kesmez ve hakka girer, doğru yola dâhil olur Korku ile de, Allah’ın azabından emin olmaz ve kötü yollardan sakınır2

Dipnotlar:

1- İşaratü’l-İ’caz, (yeni tanzim), s 33

2- İşaratü’l-İ’caz, (yeni tanzim) s 108