Zamirler Ve Çeşitleri

Zamirler ve Çeşitleri
Zamir: İsmin yerini geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere zamir denir

Ahmet’ten öğrendim › ondan öğrendim
Kitabı gördün mü? › bunu gördün mü?
Öğrenciler dışarı çıktı› hepsi/herkes dışarı çıktı

Zamirlerin Özellikleri
1 İsim soyludur
2 Bir ya da birden fazla ismin yerini tutarlar Onları öğrenmek için de kullanılırlar
3 Anlamdan çok görev yönü ağır basar
4 İsimlerin yerini geçici olarak tutarlar
5 İsim çekim eklerini (hâl, iyelik, çoğul ekleri) –genellikle– alabilirler
6 Tekil ve çoğul şekilleri vardır
7 Dolayısıyla cümlede isim gibi kullanılabilirler
8 Cümlede tek başlarına görev üstlenebilirler
9 Birçok sıfat, zamir olarak da kullanılabilir

Zamir Çeşitleri
Zamirler, isimlerin yerini tutma şekillerine ve yerini tuttukları isimlere göre çeşitlere ayrılırlar:
1 Şahıs zamirleri
2 Dönüşlülük zamiri
3 İşaret zamirleri
4 Belgisiz zamirler
5 Soru zamirleri
6 İlgi zamiri
7 İyelik zamiri

1Şahıs Zamirleri
Şahıs isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir: “ben, sen, o, biz, siz, onlar, bizler, sizler”

-Tamlayan eki (ilgi hâl eki)ni alabilirler; iyelik eklerini almazlar
Bu durumda şahıs zamirleri tamlamalarda ancak tamlayan olarak kullanılabilirler
Bu tamlamalarda sonradan tamlayan düşebilir Çünkü tamlanandaki iyelik ekleri zaten şahıs anlamı taşımaktadır:

Benim kalemim, senin defterin, onun çantası, bizim okulumuz, sizin sınıfınız, onların bahçeleri, bizlerin kaygısı, sizlerin iyiliği
kalemim, defterini al, çantası, okulumuz, sınıfınız, bahçelerine bak

*Bu tür tamlamalarda tamlayan vurgulanmak istenirse düşürülmez:
Çocuklar yalnız sizin sözünüze inanırlar (Başkasının değil, senin Burada “sizin” kelimesi atılırsa cümle başka türlü anlaşılır)

Biz bugün senin misafiriniz (Başkasının değil, senin)

*Tamlayan atıldığında yanlış anlaşılma olacaksa atılmaz:
Çocuklar yalnız sizin sözünüze inanırlar (Burada “sizin” kelimesi atılırsa cümle başka türlü anlaşılır)
Onun eşyalarını bize getir › Eşyalarını bize getir
Senin doğum tarihini bilen yok mu? ›Doğum tarihini bilen yok mu
Onun yarışmada birinci olduğuna sevindim

“ben” ve “sen” zamirleri yönelme hâl eki aldıklarında ses değişikliği meydana gelir:
Ben › bana
Sen › sana

“sen” yerine saygı ve incelik olsun diye “siz” de kullanılır Tabi bu durumda yüklem de çoğul olmalıdır

Siz bu olayı görmediniz mi?

Böbürlenmek amacıyla “ben” yerine “biz” kullanılabilir:

Böylelerinin hakkından gelmesini biliriz biz

2 Dönüşlülük zamiri
Şahısları pekiştirerek bildiren ve fiildeki işin, özne tarafından bizzat yapıldığını ya da yapana dönüşünü bildiren zamirdir Şahıs zamiri olarak da bilinir:
Dönüşlülük zamiri “kendi”dir

Bu zamir diğer zamirlerden farklı olarak bütün iyelik eklerini alabilir İyelik eklerini üzerine hâl ekleri getirilebilir

Kendi-m-de
Kendi-n-den
Kendi-si-n-i
Kendi-miz-in
Kendi-niz-le

Kendi-leri-n-ce
İyelik eki almadan tamlayan olabilir Bu durumda belirtili isim tamlaması sayılır:

Kendi elim
Kendi arkadaşın

Kendi babası

Kendi evimiz
Kendi okulunuz
Kendi fikirleri

Özneyle (isim veya zamir) birlikte, pekiştirme görevinde (bizzat anlamında) kullanılır:
“Saide Hanım, bir kitap okuyordu Başını kaldırdı, kocasını süzdükten sonra:
-Siz kendiniz de inanmıyorsunuz ya! dedi
-Ama, inanılır şeyler mi? (Memduh Şevket Esendal; Saide)
Ben kendim de yaparım
Vali Bey, kendisi emir vermiş
O kendisi okusun
Evi siz, kendiniz görmelisiniz

Fiilin özneye dönüşünü bildirir: Çocuk kendisi yıkanmış

Tamlama hâlinde ve tek başına yapılan bir işi anlatmak için kullanılabilir:
“Yüzlerce defa kendi kendime sorduğum bu suale içimizdeki yanık, hicranlı sesten ayni cevabı alıyordum”
“Tabiatın pek nafile yere bana verdiği bu gençlik hazinesinin kendi kendine tükenip gittiğine sızladım”

3 İşaret zamirleri
İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir

İyelik eki almazlar; diğer isim hâl eklerini alabilirler Dolayısıyla isim tamlamalarında ancak tamlayan olabilirler
bundaki, burada, onlarla, şundan, ötekiler
bunun rengi, buranın havası, onların evi, ötekinin bahçesi

Başlıca işaret zamirleri şunlardır:“bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, burası, şurası, orası, böylesi, şöylesi, öylesi”

Bunu kim yaptı?
Şunda ne var?
Benim kitabım o değil
Bunlar size ait
Şunlar da sizin olsun
Onlar kime kaldı?
Ötekini bana ver
Beriki sende kalsın
Bura bana pek yabancı gelmedi
Şura nasıl?
Ora daha iyi
Burası da fena değil
Şurası yakın sayılır
Orası çok uzak
Böylesi, insanı rahatsız eder
Şöylesi de doğru olmaz ki
Öylelerinden her zaman kaçarım

“bu, şu, o, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi” kelimeleri çeşitli görevlerde kullanılır:
bu: işaret zamiri › Bunu biliyor musun?
işaret sıfatı › Bu bilgiyi nereden aldın?
şu: işaret zamiri › Şunu görmüştüm
işaret sıfatı › Şu eşyaları taşıyalım
o: şahıs zamiri › O bu akşam geç gelecek
işaret zamiri › O benim elmam
işaret sıfatı › O elma benim

Aşağıdaki kelimeler de hem işaret zamiri hem de sıfat olarak kullanılabilir
Öteki Ötekini bana ver Öteki kitabı ver
Beriki Beriki sende kalsın Beriki kaset sende kalsın
Böylesi Böylesi, insanı rahatsız eder Böylesi davranışlar
Şöylesi Şöylesi de doğru olmaz ki Şöylesi bir tarzla yapmak
Öylesi Öylesinden her zaman kaçarım Öylesi insanlardan

Bu kelimelerin sıfat mı zamir mi olduklarını anlamak için şu soruları sorarız:
¦İsmin yerini mi tutuyorlar, yoksa ismi niteliyor ya da belirtiyorlar mı?
¦Zamirler ismin yerini tutar; sıfatlar isimle birlikte kullanılır
¦Tekilleri ve çoğulları var mı?
¦Sıfatların çoğulları yoktur; zamirlerinse vardır
¦Hâl eklerini alıyorlar mı?
¦Sıfatlar hâl ekleri almaz, zamirler alır

4 Belgisiz zamirler
Birden fazla simin yerini tutan ya da hangi ismin yerini tuttuğu açıkça belli olmayan zamirlerdir Bunların çoğu, belgisiz sıfatlara çekim eki (3 şahıs iyelik ekleri) getirilerek yapılır Sıfatla ilgisi olmayanlar da vardır

“biri, birisi, hepsi, kimi, kimisi, hepsi, tamamı, herkes, kimse, hiç kimse, çoğu, bazısı, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, her biri, öteberi, şey”

Belgisiz sıfattan yapılanlar: “birkaç-ı, bazı-ları, bir-i, pek çoğ-u, pek az-ı, bazı-sı, tüm-ü, bütün-ü, bir kısm-ı, her bir-i, başka-sı, hiçbir-i”

“filân” kelimesi de olduğu gibi hem sıfat hem zamir olarak kullanılır

Hepsini tekrar çağırdılar
Kimi de gelmeyi hiç düşünmedi
Buraya hepsinin gelmesi gerekiyordu
Tamamından sen sorumlusun
Herkes böyle düşünmez
Kimse senin gibi olamaz zaten
Çarşıdan ne kadar öteberi aldın?
Birkaçı dün de gelmişti
Bazıları bu sabah gelmeyi düşündüler
Biri yer biri bakar; kıyamet ondan kopar
İnsanların pek çoğu bu konuda bilinçsizdir
Çalışanların pek azı hak ettiğini alır
Bazısı da hep mağdurdur
Elindekilerin tümünü yere bırak
Bütününü görmeden bir şey diyemem
Bir kısmını görmekle karar verilmez
Her biri ayrı özellikler taşır
Başkasının yerine konuşamam
Hiçbiri bunu uygun görmez
Falanın filânın ne dediği önemli değil
Kendisine bir şey söyleyecektim

Bazı ikilemelerde ikinci ve anlamsız olan kelime zamirdir
Para mara istemem
Kalem malem alacağım

Belgisiz zamirlerin de sıfatlardan ayırt edilme yolu bütün zamirlerde (özellikle işaret zamirlerinde) olduğu gibidir Zaten belgisiz zamirler ek almış oldukları hâlde sıfat olarak kullanılamazlar

Belgisiz zamirler isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:
Öğrencilerin pek çoğu
Pek çoğunun velisi
Adamın kimsesi yoktu
Kimsenin işine karışmam

5 Soru zamirleri
Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir Cümledeki soru anlamı soru zamirleriyle de sağlanır
“ne, kim, hangisi, nere, kaçı”

Yanında ne getirdin?
Bunları sana kim anlattı

Özellikleri ve Örnekler
Soru zamirleri cümleye soru anlamı katar, ama bazı durumlarda soru cümlesi yapmaz
Kimin geldiğini bilemem
Hangisini istediğini anlamadım

“hangi ve kaç” sıfatları iyelik eki alarak zamir olular
Hangisi sizinle geldi?
Soruların kaçı cevaplandı?

Soru zamirleri hâl eklerini alabilir
Buraya nereden geldiniz?
Nereden gelip nereye gidiyoruz?
Burada kimi bekliyorsun?
Bu masa neden yapılmış? (¦tahtadan)

Soru zamirleri isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da olabilir
Kimin yanında bozuk para var?
Bu da neyin nesi?
Bizim neyimiz eksik?

6 İlgi zamiri
-Belirtili isim tamlamasında tamlananın yerine kullanılır
-Tamlayan eklerinin üzerine gelir
-Ek hâlindeki tek zamirdir “-ki”
-Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar
-Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece –ki şekli vardır:

benim kalemim›benimki
onun eli›onunki
Orhan’ın puanına nazaran Hakan’ınki daha yüksek
Cemal’in defteri seninkinden daha düzenli

Türkçede üç tane “ki” vardır:

a “ki” Bağlacı
Sadece “ki” biçimi vardır
Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır
Türkçe değil, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır
“ki” ile başlayan bir ara cümle asıl cümlenin içinde kısa çizgiler arasında verilebilir:

Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-
Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın
Bir şey biliyor ki konuşuyor

b “-ki” İlgi Zamiri
Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar
Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece –ki şekli vardır:

senin kalemin›seninki, Ali’nin eli›Ali’ninki, onun düşüncesi›onunki

c “-ki” Yapım Eki
İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir
Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken “-dE” hâl ekiyle birlikte kullanılırforumsinsinet
Sadece –ki ve az da olsa –kü şekilleri vardır:

bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım
masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap

7 İyelik zamiri
İyelik ekinin ta kendisidir Her dil bilgisi kitabı bunu zamir olarak almaz İsim tamlamasında tamlayan kullanılmadığı takdirde tamlanandaki bu eklere iyelik zamirleri denir

kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri

YAPI BAKIMINDAN ZAMİRLER
Yapı bakımından zamirler dörde ayrılır:

1 Basit Zamirler
Kök hâlindeki zamirlerdir:
Ben, sen, o, biz, siz, onlar, bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, hepsi, çoğu, birisi, hangisi, kaçı, bazısı

2 Birleşik Zamirler
Birden fazla kelimeden oluşan zamirlerdir
Hiçbiri, birtakımı, öbürü

3 Öbekleşmiş Zamirler
Birden fazla kelimenin değişik yollarla öbekleşerek oluşturdukları zamirlerdir
Öteki beriki, falan filân, şundan bundan, herhangi biri, ne kadarı

4 Ek Hâlindeki Zamirler
İlgi ve iyelik zamirleri ek hâlindedir
Benimki, kalemimiz