Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-01-2012

Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler
Basit, türemiş, bileşik sözcüklerinin ortaya çıkmasının nedeni anlatma endişesidir

BASİT (YALIN) (KÖK)
Yapım eki almamış olan sözcükler

Uyarı: çekim ekleri yeni sözcükler yapmadıkları için basit sözcükler çekim eki alsalar da kök durumundadırlar

Örn:
Ses , ses – i – miz - i
a (kök) a ç

e ç

e

ç

e
yer, gök, su v

b

(basit ad)
güzel, sert v

b

(basit sıfat)
dal-,gör- v

b

(yalın eylem)

Uyarı: “ikili kök / ortak kök”, hem ad kökü hem de eylem kökü olarak kullanılabilen köklerdir:
Örn:
“boya” ad kökü olduğu gibi “boya-” eylem köküdür

“acı” ad kökü olduğu gibi “acı-” eylem köküdür

Sabahtan beri dolaşmaktan ayaklarım ağrıdı

Gençler köy meydanında neşeyle güreşti

Açıkta kalan süt ekşimişti

Koca evi, bir günde boyadılar

Ancak, hem isim hem de fiil olarak kullanılan “yaz, yüz, yol” gibi sözcükler ikili kök değil “sesteş” tir

TÜREMİŞ (GÖVDE)
Yapım eki almış sözcük
Yapım eki olarak yeni anlam kazanmış sözcük
Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır

Örn:
Uyku,boşluk, kalemlik, yolcu …(türemiş ad)
Olgunlaş-, oyna-, gülüş- … (türemiş eylem)
Yaylı, sulu, … (türemiş sıfat)

BİRLEŞİK
Birden çok sözcüğün aralarına bir ek veya sözcük germeyecek biçimde birleşmesi
Anlamca değişikliğe uğrarlar

Örn:
Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, cumartesi, Yeşilırmak, (birleşik ad)

Açıkgöz, vurdumduymaz, uzun boylu adam, geniş bahçeli ev, boyu uzun adam (birleşik sıfat)

Konuşabilir, gelivermiş, bakakaldı, öleyazdım, yardım edelim, hasta olursun, gözden geçir, baş vurmuş (birleşik eylem)

09-01-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler Basit, Türemiş, Birleşik Sözcükler Basit, türemiş, bileşik sözcüklerinin ortaya çıkmasının nedeni anlatma endişesidir BASİT (YALIN) (KÖK) Yapım eki almamış olan sözcükler Uyarı: çekim ekleri yeni sözcükler yapmadıkları için basit sözcükler çekim eki alsalar da kök durumundadırlar Örn: Ses , ses – i – miz - i a (kök) a çe çe çe yer, gök, su vb (basit ad) güzel, sert vb (basit sıfat) dal-,gör- vb (yalın eylem) Uyarı: “ikili kök / ortak kök”, hem ad kökü hem de eylem kökü olarak kullanılabilen köklerdir: Örn: “boya” ad kökü olduğu gibi “boya-” eylem köküdür “acı” ad kökü olduğu gibi “acı-” eylem köküdür Sabahtan beri dolaşmaktan ayaklarım ağrıdı Gençler köy meydanında neşeyle güreşti Açıkta kalan süt ekşimişti Koca evi, bir günde boyadılar Ancak, hem isim hem de fiil olarak kullanılan “yaz, yüz, yol” gibi sözcükler ikili kök değil “sesteş” tir TÜREMİŞ (GÖVDE) Yapım eki almış sözcük Yapım eki olarak yeni anlam kazanmış sözcük Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır Örn: Uyku,boşluk, kalemlik, yolcu …(türemiş ad) Olgunlaş-, oyna-, gülüş- … (türemiş eylem) Yaylı, sulu, … (türemiş sıfat) BİRLEŞİK Birden çok sözcüğün aralarına bir ek veya sözcük germeyecek biçimde birleşmesi Anlamca değişikliğe uğrarlar Örn: Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, cumartesi, Yeşilırmak, (birleşik ad) Açıkgöz, vurdumduymaz, uzun boylu adam, geniş bahçeli ev, boyu uzun adam (birleşik sıfat) Konuşabilir, gelivermiş, bakakaldı, öleyazdım, yardım edelim, hasta olursun, gözden geçir, baş vurmuş (birleşik eylem)