Sözcükte Anlam Konu Anlatımı

Sözcükte Anlam
1) GERÇEK (TEMEL) ANLAM: Bir sözcüğün ilk ve asıl anl***** denirYani bir sözcüğün söylendiği anda zihnimizde uyandırdığı ilk çağrışım gerçek anlamdır

2) YAN ANLAM:Bir sözcüğün gerçek anlamı yanında kullanımına bağlı olarak yeni anlamdır

3) MECAZ ANLAM: Bir sözcüğün gerçek anlamı dışında yepyeni bir anlamda kullanılmasıdır

* Adamın tarladaki bütün ekinleri yandı (gerçek)
* Partide çektiğimiz bütün resimler yanmış (yan)
* Bu sınavı kazanamazsan yandın (mecaz)
* Balkona astığım çamaşırlar kurumamış(gerçek)
* Hazan mevsiminde kurumuş yapraklar gibi(yan)
* Senin aşkın da beni kuruttu be güzelim (mecaz)
* Caminin minaresi çok inceydi (Gerçek)
* Duvarın sıvası için ince bir kum getirmişlerdi (yan)
* Bana hediye alman çok ince bir davranıştı (mecaz)
* Sarayın aydınlık bir odasından karanlık bir odasına
geçmiştik (gerçek anlam)
* Yaşadığımız bunca karanlık günlerden sonra aydınlık
günler bizi bekliyor (mecaz)
* Arkadaş, bu kız seninle oynuyor (mecaz)
* Bu masanın ayağı oynuyor (yan)
* Çocuk kumsalda oynuyor (gerçek)

4) TERİMSEL ANLAM (TERİM): Bilim sanat, spor, ya da çeşitli meslek dallarıyla ilgili özel kavramları karşılayan sözcüklerdir

* Nota müziğin anahtarı gibidir
* Rakip takım birazdan penaltı atışı yapacak
* Marmara fay hattı tehlikeli sinyaller veriyor
* Güreşçimiz, finalde rakibini tuşla yendi
* Matematik öğretmenimiz tahtaya bir doğru çizmemizi
istedi
* Şiirde aynı eklerin ya da sözcüklerin tekrarlanmasına
redif denir

NOT 1: Bazen bir sözcük gerçekte terim değilken terim olarak kullanılabileceği gibi, gerçekte terim olan bir sözcük de terimlikten çıkabilir

* Polis bir hücre daha ortaya çıkardı (terimlikten çıkma)
* Sinop burnu Türkiye’nin en kuzey noktasıdır
(terimleşme)

NOT 2: Bir sözcük birçok dalda terim olabilir

* Bitkiyi toprağa bağlayan kökleridir
* Dört, kök dışına iki olarak çıkar
* Hiçbir ek almamış sözcüğe kök denir

5) YANSIMA SÖZCÜKLER: Doğadaki seslerin insanlar tarafından taklit edilmesine denir

* Bu köpek neden havlıyor?
* Bir patlama sesiyle irkilmiştik
* Bu aylarda kediler çokça miyavlar
* Bu sözlerim üzerine sınıfta homurtular başladı
* Köyde sabahleyin koyunların meleyişleriyle uyandık

6) EŞ ANLAMLI ( ANLAMDAŞ) SÖZCÜKLER:Yazılışları farklı ancak anlamları aynı olan sözcüklere denir

* siyah ---- kara , * beyaz----- ak, * zengin----varlıklı,
* zengin--- varlıklı, * fakir----yoksul , * rüzgar---- yel,
* üzüntü-----keder, * öykü---hikaye, * eser--- yapıt,
* edebiyat--- yazın, * cümle---- tümce * kelime--- sözcük

7 ZIT (KARŞIT) ANLAMLI SÖZCÜKLER:Anlam bakımından birbirinin tersi olan sözcüklerdir

* Sana çirkin dediler düşmanı oldum güzelin
* Ağlarım harta geldikçe gülüştüklerimiz
* Kışın soğuğunu yaşadıkça yazın sıcağını arar oldum
* Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık
* Yaşlı insanları görünce gençliğimin kıymetini
anlıyorum

NOT: Zıt anlamlılık ile olumsuzluk birbiriyle karıştırılmamalıdır
* Tanzimat romanında iyiler hep iyi kötülerse hep kötüdür (zıt)
* Bugünlerde hiç iyi değilim (olumsuz)

8) SESTEŞ (EŞSESLİ) SÖZCÜKLER:
Yazılışları ve okunuşları aynı ancak anlamları farklı olan sözcüklere denir

* Yılanı gören at birden şaha kalktı
* Mutfaktaki pislikleri çöpe at
* Al bayrağıma sarılı cansız bedenimi al
* Gül: “Gül” dedi, bülbüle
* Kalem böyle çalınmıştır yazıma
Yazım kışıma uymaz, kışım yazıma
* Kırda yaptığımız piknikte yanımıza kır saçlı bir ihtiyar
geldi

UYARI: Bir sözcüğün mecaz ya da yan anlamıyla sesteş anlamlılık karıştırılmamalıdır

* Bu sözler bazılarına çok dokunacak (mecaz anlam)
* Omzuma bir el dokundu (gerçek anlam)
* Bu yaz, bir mektup yaz (sesteş)

NOT: Sesteş sözcükler genellikle halk edebiyatında cinaslı manilerde kullanılır

9 SOMUT VE SOYUT ANLAMLI SÖZCÜKLER:Varlığını beş duyu beş duyu organıyla algılayabildiğimiz kavramlar somut; beş duyu organımızdan hiçbiriyle algılayamadığımız, varlığını sadece akıl ve mantık yürütme yoluyla kabul ettiğimiz kavramlar soyuttur

* çiçek, ağaç, ses, koku, hava, göl, ev, rüzgar, ışık(somut)
* ruh, akıl, vicdan, akıl, acıma, üzüntü, aşk, inanç( soyut )

ÖZELLİK 1: Somut anlamlı bir sözcük, ek alarak soyut anlam kazanabilir

* anne - lik , insan - lık
somut soyu yaptı somut soyut yaptı

ÖZELLİK 2 :Somut anlamlı bir sözcük kullanıldığı cümleye göre soyut anlam kazanabilir Buna soyutlaştırma denir Soyutlaştırma kelimeye mecaz anlam kazandırma suretiyle olur

* Ne kadar sıcak bakıyor değil mi? ( soyutlaştırma)
* Kara haber tez duyulur (soyutlaştırma)
* Titreyen yapraklar, cilvedir, nazdır ( soyutlaştırma)
* Bu adam kafasızın biridir ( soyutlaştırma)(forumsinsinet)
* Kızın gittiği bu yolu hiç iyi görmüyorum (soyutlaştırma)
* Sanatta özgün olmak biraz da yürek ister (soyutlaştırma)
* Nedense bugün hiç havamda değilim (soyutlaştırma)

ÖZELLİK 3 : Soyut anlamlı bir sözcük çoğunlukla benzetme yoluyla somut hale getirilebilirBuna somutlaştırma denir

* Hüzün, sonbaharda dökülen yapraktır
* Yalnızlık , bir çiçektir
* Sevgi, gökyüzünde kanat çırpan bir güvercindir
* Arkadaşlık, kişiler arasında kurulan bir köprüdür
* Bu düşünceler, zamanla çürüyecektir
* Vişne dallarında arzularımız, alnımıza konan bir
öpücüktür

ÖZELLİK 4 : Gözlemleyebildiğimiz eylemler somut, gözlemleyemediğimiz eylemler ise soyuttur
* Annesi, bebeğini kucağına almış seviyordu ( somut )
* Ferhat, Şirin’i dağları delecek kadar seviyordu( soyut )
* Çocuk, masadaki vazoyu kırmıştı ( somut )
* Bu sözlerinle arkadaşını çok kırdın ( soyut )

10) NİTELİK VE NİCELİK ANLAMLI SÖZCÜKLER:Bir şeyin nasıl olduğunu , ne gibi özellikler taşıdığını anlatan sözcüklere nitelik anlamlı sözcükler denir Bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen ya da azalıp çoğalabilen durumunu bildiren sözcüklere nicelik anlamlı sözcükler denir

* Az ileride birkaç kişi seni bekliyor (nicel)
* Bugün oldukça kötü bir zaman geçirdim (nitel)
* Çok konuştuğu için arkadaşları pek sevmedi (nicel)
* İki damla yaş olur düşersin yüreğime gizlice (nitel, nicel)
* Kör karanlıkta açardık paslı gözlerimizi (nitelik)

UYARI: Bazı sözcükler cümlede kazandığı anlama göre nicel de olabilir nitel de

* Yaptığı işte iyi para kazanıyordu (nicel)
* O iyi bir insandı (nitel
* Bu soğuk havada bir de senin soğuk esprilerini çekemem (nicel, nitel)
* Bu şehrin havası sıcak olduğu gibi insanları da sıcaktır (nicel, nitel)

Görüldüğü gibi nitelik anlamlı sözcükler, genellikle niteleme sıfatı ve durum zarfı görevindedir Nicelik anlamlı sözcükler ise ölçü - miktar zarfı , belgisiz sıfat veya sayı sıfatı görevindedir

10 GENEL VE ÖZEL ANLAMLI SÖZCÜKLER: Karşıladıkları varlığın tamamını belirten sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir Tek bir varlığı karşılayan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir Varlıkların genelden özele doğru sıralanışı : Varlık- canlı- hayvan- keçi- Ankara keçisi

* Çocuk, geleceğin teminatı olduğundan ben çocuğumun iyi yetişmesini istiyorum ( 2 si 1 sine göre daha özel)
* Kitap, insanın en iyi dostudur (genel)
* Bu kitabı arkadaşıma ödünç verdim (özel)
* Eğitim- öğretim sadece okulda yapılmaz (genel)
* Okulumuz, şehrin en eski binasıdır (özel)