Diyalektik , Yunanca Dialektikos"tartışma"

DİYALEKTİK

Diyalektik ,(Yunanca dialektikos"tartışma" )felsefede,kavramlar arasındaki karşıtlık ilişkisinden yola çıkarak bunu doğruya varan süreçlerin açığa çıkarılmasında bir ilke olarak kullanan düşünme ve araştırma yoluÖnceleri " karşılıklı konuşma sanatı" anlamına gelen sözcük,konuşma sanatı anlamına gelen retorik ile karşılıklı konuşma anlamına gelen diyaloglardan farklıdır

Diyalektik düşüncenin başlangıcı,doğayı ve evreni oluşturduğu düşünülen ateş,hava,su,toprak gibi ilk öğelerin ( arkhe) aralarındaki karşılıklı çatışma-dönüşme ilişkileri biçiminde ,Sokrates-öncesi fizikçilerde ( Thales,Anaksimenes,Anaksimandros,Demokritos) görülürDaha sonra şeylerin karşıtlarından çıkarak var olmaları ve gene karşıtları içinde yok olmalarını ele alan Herakleitos,diyalektiği evrenin etkin bir ilkesi olarak düşünmenin öncüsü olduDiyaklektiği ilk kez inceleme konusu yapan Aristoteles"e göre,bazı kabullerden yola çıkıp usavurma yoluyla bunları saçmaya indirgeyerek karşıtlarını kanıtlama tekniği anlamında diyalektiğin kurucusu Elealı Zenon"du

Diyalektiğin bir yöntem olarak kullanan ilk filozof ise Sokrates"tirSokrates için diyalektik,karşılıklı soru-yanıt yoluyla kavramlara açıklık getirme yöntemidirKarşı tarafın yanıtından yola çıkarak bunun gene onun düşünceleri açısından tutarsız ve çelişik olduğunu göstermek,yöntemin ilk aşamasıdırBundan sonra karşılıklı soru-yanıtlarla,tartışma konusu kavram çeşitli açılardan ele alınır,açımlanır

Sokrates"in açımlama yöntemini belirli varlık görüşüne bağlayan Platon,diyalektiği bilgi görüşüne dayalı bir eğitim yöntemi olarak geliştirdiOna göre diyalektik,bir varlık sıralaması içinde en alt düzeyden başlayıp gittikçe yükselerek sonunda idea"lara varmak için izlenen bir öğretme ve öğrenme sürecidirBuna karşılık Aristoteles için diyalektik,bir mantıksal yöntemler bütünüdürÇeşitli usavurma ve sonuç çıkarma yada çürütme yolları arasında yer alırAristotales"in mantıksal tekniklerinin geliştirildiği ortaçağda ve sktolastik felsefe içinde diyalektik dinsel öğretilere,özellikle de Kitabı Mukaddes"e uygulandıYeniçağ felsefesinde ise diyalektik terimini ilk kullanan filozof İmmanuel Kant"tır

Kant"a göre diyalektik yanılgının mantığıdırkendi halindeki us,bazı usavurma işlemlerini mantıksal sınırlarına kadar götürüp sonunda kendisiyle çatışma içine düşerOrtaya çıkan antinomileri gidermek içinse Kant"ın " transandantal diyalektik" adını verdiği yöntem uygulanıriki karşıt sav arasındaki çatışma,hem tezin,hem de antitezin karşıtının olanaksızlığı kanıtlanarak giderilirBöylece Kant için diyalektik,hem usun içine düştüğü doğal bir yanılgı biçimi,hem de bunu düzeltmek için kullanılacak bir eleştiri ve yanlış gösterme yöntemi haline gelir

Diyalaktik anlayaşının temelinde yatan üçlü ( triad) düşüncesini Kant"tan alan GWFHegel,buna bambaşka bir anlam yüklediHegel"e göre ,gerçekleri oluşturan kavramların her biri karşıtını kendi içinde taşırDüşünce,bir kavramdan ( tez) onun içindeki karşıtına ( antitez) ,bundan da yeniden karşıtına ( yani ilk kavrama ) dönmekle,diyalektik hareket içinde ,iki kavramın birliğini oluşturan üçüncü kavrama ( sentez) ulaşırBu süreç,düşüncenin kendisini kavramasını sağlayan bilinç içeriğini artırırHegel"e göre diyalektik,varlığı belirleyen düşüncenin kendi süreci olduğu gibi dünya tarihinin de oluşum ilkesidir

Diyalektik usavurmayı Hegel"den ve Sokrates-öncesi filozoflardan alan Karl Marx"a göre diyalektik tarihsel bir süreçtirekonomik temelli bazı toplumsal oluşumların zaman içinde karşıtlarını üretmeleri,karşıtlığın giderek çatışmaya dönüşmesiyle de yeni oluşumun eskisini ortadan kaldırması biçiminde yürürDiyalektiği ekonomi bilimine uygulayan Marx,Batı toplumlarının yapısı üzerine önemli açıklamalar getirmiştirFriedrich Engels ise diyalektiğin genel ilkelerini araştırmış ve bu yöntemi doğa olaylarına uygulamaya çalışmıştır


Kaynak;AnaBritannica cilt 10 frmsinsinet için derlenmiştir

Diyalektik Nedir?

Kavramlar arasındaki karşıtlık ilişkisinden yola çıkarak bunu doğruya varan süreçlerin açığa çıkarılmasında bir ilke olarak kullanan düşünme ve araştırma yolu

Diyalektik düşüncenin başlangıcı, doğayı ve evreni oluşturduğu düşünülen ateş, hava, su, toprak gibi ilk öğelerin (arkhe) aralarındaki karşılıklı çatışma-dönüşme ilişkileri biçiminde, Sokrates öncesi fizikçilerde görülür Daha sonra şeylerin karşıtlarından yola çıkarak var olmaları ve gene karşıtları içinde yok olmalarını ele alan Herakleitos, diyalektiği evrenin etkin bir ilkesi olarak düşünmenin öncüsü oldu Aristoteles'e göre, bazı kabullerden yola çıkarak usavurma yoluyla bunları saçmaya indirgeyerek karşıtlarını kanıtlama tekniği anlamında diyalektiğin kurucusu Elealı Zenon'du

Diyalektiği bir yöntem olarak ilk kullanan ise Sokrates'tir Sokrates için diyalektik, karşılıklı, karşılıklı soru-yanıt yoluyla kavramlara açıklık getirme yöntemidir Karşı tarafın yanıtından yola çıkarak bunun gene onun düşünceleri açısından tutarsız ve çelişik olduğunu göstermek, yöntemin ilk aşamasıdır Bundan sonra karşılıklı soru- yanıtlarla, tartışma konusu kavram çeşitli açılardan ele alınır, açımlanır

Sokrates'in açıklama yöntemini belirli bir varlık görüşüne bağlayan Platon, diyalektiği bilgi görüşüne dayalı bir eğitim yöntemi olarak geliştirdi Ona göre diyalektik, bir varlık sıralaması içinde en alt düzeyden gittikçe yükselerek sonunda idea'lara varmak için izlenen bir öğretme ve öğrenme sürecidir

Yeniçağ felsefesinde diyalektik terimini ilk kullanan Kant'tır Kant'a göre diyalektik yanılgını mantığıdır;; kendi halindeki us, bazı usavurma işlemlerini mantıksal sınırlarına kadar götürüp sonunda kendisiyle çatışma içine düşer Ortaya çıkan antinomileri (çatışkıları) gidermek içinse Kant'ın “transandantal diyalektik” adını verdiği yöntem uygulanır; iki karşıt sav arasındaki çatışma, hem tezin, hem de antitezin karşıtının olanaksızlığı kanıtlanarak giderilir Böylece Kant için diyalektik, hem usun içine düştüğü doğal bir yanılgı biçimi, hem de bunu düzeltmek için kullanılacak bir eleştiri ve yanlış gösterme yöntemi haline gelir

Diyalektik anlayışının temelinde yatan üçlü düşüncesini Kant'tan alan Hegel, buna bambaşka bir anlam yükledi Hegel'e göre, gerçekleri oluşturan kavramların her biri karşıtını kendi içinde taşır Düşünce, bir kavramdan (tez) onun içindeki karşıtına(antitez) bundan da yeniden karşıtına (yani ilk kavrama) dönmekle, diyalektik hareket içinde, iki kavramın birliğini oluşturan üçüncü kavrama (sentez) ulaşır Bu süreç, düşüncenin kendisini kavramasını sağlayan bilinç içeriğini artırır Hegel'e göre diyalektik, varlığı belirleyen düşüncenin kendi süreci olduğu gibi dünya tarihinin de oluşum ilkesidir

Diyalektik usavurmayı Hegel'den ve Sokrates öncesi filozoflardan alan Karl Marx'a göre diyalektik tarihsel bir süreçtir; ekonomik temelli bazı toplumsal oluşumların zaman içinde karşıtlarını üretmeleri, karşıtların giderek çatışmaya dönüşmesiyle de yeni oluşumun etkisini ortadan kaldırması biçiminde yürür

Diyalektik kavramı günümüzde, metafizik teriminin tam karşıtı olarak yeni ve bilimsel bir dünya görüşünü dile getirir