Dinler Tarihi: Manicilik

Manicilik (Manihæism Manihaism) III yüz yılın son yarısında Mani tarafından kurulmuş bir dindir O güne dek bilinen tüm dinsel sistemlerin gerçek sentezi olduğu ileri sürülmüştür Manicilik aslında Zerdüşt Düalizmi Babilonya folkloru Buddhist ahlâk ilkeleri ve Hıristiyan unsurların bir karışımından oluşmaktadır Bu bileşimde önde gelen anlayış iki ezelî ilkenin iyi ve kötünün çatışmasıdır Bu bakımdan din tarihi araştırmaları Maniciliği bir tür dinsel Düalizm (ikicilik) olarak sınıflandırmışlardır Bu din hem Doğu´ya hem de Batı´ya doğru olağanüstü bir hızla yayılmış; Kuzey Afrika İspanya Fransa Kuzey İtalya ve Balkanlar´da bin yıl süre ile dağınık ve süreksiz biçimde varlığını devam ettirmiştir Oysa asıl gelişimini doğduğu topraklar olan Mezopotamya Babilonya ve İran´da gerçekleştirmiş ve Doğu´da etkisini X yüz yıldan sonralara kadar sürdürdüğü Türkistan Kuzey Hindistan Batı Çin ve Tibet´e kadar yayılmayı başarmıştır

Mani´nin Yaşamı

Mani (Manys Manytos Manentos Manou Manichios Manes Manetis Manichæus) özel bir isim değil bir saygı ifadesi ya da bir unvandır Mani sözcüğünün Aramîce kökeni olan "Mânâ" ışık anlamına gelmektedir Mandeen (Sâbiîlik) inancında bir cin olan "Mânâ Rabba" ise "Işık Kralı" demektir Bu bakımdan Mani sözcüğünün tam anlamının "aydınlatan" olduğu genelde kabul edilmiştir

Mani´nin gerçek adinin bilinmemesine karşın babası ve ailesi hakkında kesin bilgiler mevcuttur Babasının adi Fâtâk Bâbâk (Patekios Patticius Paftig Arapça Futtűk) idi ve eski Med başkenti olan Ecbatana (Hamadan) kökenli bir aileden geliyordu Karısı yani Mani´nin annesi ise soylu Arsakî hanedanı ile akraba olan Marmarjam´dı

Mani 14 Nisan 216 tarihinde Babilonya´ya bağlı Mardinu kentinde (Mardin) dünyaya geldi Fâtâk güçlü dinsel eğilimlere sahip bir kişi olmalıydı zira bir süre sonra Ecbatana´yi terk ederek Güney Babilonya´da bulunan "Menakkede" (Arapça Mugtasıla) adli bir Mandeen tarikatına katıldı ve küçük oğlunu bu inançlara göre yetiştirdi Mani´nin babası da din reformu taraftarı olarak önemli etkinliklerde bulunmuş ve adeta oğluna öncülük etmiştir Mani dinsel eğitiminin yanı sıra gençlik yıllarını nakkaşlık öğrenerek geçirmiştir Mani´nin içinde büyüdüğü bu tarîkat hakkında pek ayrıntılı bir bilgi mevcut değildir Bir tür su ile arınma yani "vaftiz" uygulamasına sadık oldukları biliniyor Tarîkat üyeleri günahlarından arınmak için her gün abdest alıyorlar ve yiyeceklerini de su ile temizliyorlardı Ayrıca et yemiyorlar ve şarap içmiyorlardı Her üye kendine ayrılmış bulunan tarlada çalışmak zorundaydı Tarîkat´ın yerleşik ve tarımsal görünümü bir Yahudi tarîkatı olan Esseneler´i andırıyor Bu benzeşimi güçlendiren diğer bir öğe de kendi dinsel inançlarını tıpkı Esseneler gibi "Yasa" (Nomos) olarak adlandırmalarıdır diğer önemli bir unsur da bu tarîkatın bir Yahudi uygulaması olan "Sabbat" gününe riayet etmesidir

Mani 20 Mart 242 günü Gundesapûr kentinde I Şahpur´un tahta geçme törenleri için ülkenin her yanından toplanmış bulunan kalabalığa öğretisini ilk kez ilân etti "Nasıl Buddha Hindistan´a Zerdüşt İran ´a ve Isa Batı topraklarına geldiyse iste simdi ben Mani Babilonya topraklarında Gerçek Tanrı´nın habercisi olarak peygamberliğimi duyuruyorum" Mani´nin bir süre sonra ülkeyi terk etmek zorunda kalmış olması önceleri pek basarili olamadığını kanıtlıyor
Mani uzun yıllar süresince çeşitli ülkeleri gezerek öğretisini yaydı Türkistan ve Kuzey Hindistan´da Manici topluluklar kurdu Nihayet İran ´a geri döndüğüce Sah I Şahpur´un kardeşi Perviz´i kendi inancına çekmeyi basardı Mani en önemli yapıtlarından biri olan "Şahpurikan"ı Perviz´e ithaf etti Perviz Mani´nin Şahın huzuruna kabul edilmesini sağladı ve böylece Mani I Şahpur´a dinsel mesajını aktarma fırsatını buldu

Ancak bir süre sonra Mani tekrar bir kaçak olarak yollara düştü Farklı yörelerde kendi inancını yayma çabasını sürdürdü Bu geziler sırasında öğretisini yayan ve güçlendiren uzun mektuplar kaleme aldı Bu dönemin sonunda yakalanarak hapse atıldı ve ancak 274 yılında I Şahpur´un ölümü üzerine özgürlüğe kavuşabildi

I Şahpur´un yerine geçen oğlu I Hürmüz Mani´ye destek oldu Ne var ki I Hürmüz´ün saltanatı yalnızca bir yıl sürebildi 274 yılında Şahpur´un diğer oğlu Behram tahtı ele geçirdi Bu saltanat değişimi Mani´nin sonunu hazırladı zira Mazdeizm´e bağlı olan yeni Sah her türlü yabancı inancın koyu bir düşmanıydı Yeni Sah I Behram Mani´yi çarmıha gerdirdi Mani yandaşlarını yıldırmak amacıyla cesedi parçalandı derisi yüzüldü içine saman doldurularak kent kapısına asıldı Mani´nin ölüm tarihi 276-277 yılları olarak biliniyor

Mani Öğretisi

O dönemden günümüze kalabilen resmî belgeler Mani´yi bir din sapkını ve bir şarlatan olarak tanıtıyorlar Ancak XVIII yüz yıldan başlayarak yapılan araştırmalar Mani hakkında tüm bilinenleri değiştirdi Artık Mani kimilerine göre yeni bir din kuran bir bilge kimilerine göre de çeşitli dinsel öğretilerin Zerdüşt inancının Buddha´cı ahlâkin Mithra kültünün ve Hıristiyan öğretisinin bileşimini gerçekleştirmiş bir dehâdır

Özellikle XX yüz yılda gerçekleştirilen bazı buluşlar Mani´nin yasam öyküsünün tümüyle gözden geçirilmesini gerektirdi Ortaya çıkarılan ve Mani tarafından bizzat yazılmış olduğu savunulan bu yeni belgeler Mani´yi insanlığın kurtuluşunu müjdeleyen bir peygamber olarak göstermektedir Mani insanlığın dinsel kurtuluşunun tarihsel bir akis içinde en önemli aşamalarını sıralarken kendi öncülleri arasında Enoch´u Nuh´un oğlu Sam´ı Buddha´yı Zerdüşt´ü ve İsa ´yı saymıştır Mani bu yazılarda İsa ´nın yaşamının belli baslı olaylarını özetlemiş Havariler´in çabalarını Paul´un misyonunu Hıristiyan Kilisesi´nin yaşadığı krizi ve dünyayı düzeltmek için uğraş vermiş olan Marcion ve Bardanes gibi gnostikleri anlatmıştır Nihayet İsa ´nın müjdelemiş olduğu "Paracletos"un yani bizzat Mani´nin döneminin geldiğini ilân etmiştir
"Paracletos" sözcüğü Ruhulkudüs´e verilen bir isim olarak Yuhanna İncili´nde geçmektedir "Paracletos"un din dişi anlamı "şefaat eden aracı arabulucu" biçimindedir Özellikle İsa ´nın veda konuşmalarında "Avutucu Gerçek Ruh ve Kutsal Ruh" adi altında sıkça yer almaktadır (Yuhanna XIV/1626 - XV/26 - XVI/7)

Manicilik´te gerçek gizem köktenci ve evrensel Düalizmdir Manici inanca göre bu gizem Mani´nin ruhsal ikizi olan Paracletos tarafından Mani´ye aktarılmış ve Mani de bu gizemi öğretmekle görevlendirilmiştir Mani on iki yaşındayken ilk kez göksel bir ziyarete tanık olduğunu ve ilk ilâhi açıklamaları aldığını ileri sürer Arap tarihçisi en-Nedîm´e göre bu ziyareti yapan "et-Taum" (ikiz anlamına gelen Nebatîce bir sözcük) adli bir melektir Bu melek Mani´nin ikizi ya da ruhsal esi olup onu eğitip görevine hazırlayacak olan Paracletos´tur

Mani´ye göre Zerdüşt Buddha ve hatta İsa ´nın başarılı olamamalarının nedeni kendi öğretilerini yazıya geçirmemiş olmalarında aranmalıdır Bu düşünce ile Mani herkesçe anlaşılabilen basit bir dil kullanarak kendi öğretisini yazıya dökmüştür Manici yazıların halktan gördüğü yoğun ilgi Maniciliğin karşısında olanların ve özellikle Hıristiyan Kilisesi´nin neden bu yazıları yok etmeye çalıştıklarını açıklamaktadır 279 Yılında Roma İmparatoru Diocletianus İskenderiye kentinde tüm Manici yazıların yakılmasını buyurmuştur Buna benzer yok etme çabaları yüz yıllarca sürdürülmüştür Halbuki İsa ´dan sonra II yüz yılın ortalarında İran ´da doğan Manicilik inancı henüz ilk yüz yılını tamamlamadan Doğu ve Batı´ya yayılmayı başarmıştı ve doğal olarak karşısındaki en büyük rakip Hıristiyanlıktı

Manicilik ile Hıristiyanlık arasında uzun ve sert bir kavga cereyan etti Hıristiyanlık bu kez karşısında akilci yöntemleri ve basarili diyalektik çözümlemeleri olan Hıristiyan Kilisesi modeline uygun örgütlenen ciddi bir hasım bulmuştu Her geçen gün Manicilik karşıtı kilise kuralları devlet buyrukları ve düalist öğretileri kötüleyen yapıtlar çoğalıyordu Hıristiyan Kilisesi Manicilik karşısında geçirdiği korkuyu bir daha asla unutamayacak yüz yıllar boyunca karşılaştığı her düalist hareketi Maniciliğin bir devamı ya da hortlaması olarak kabul edecekti Aradan uzun yıllar geçmiş olmasına karşın Vaudois´lar Kathar´lar Tampliye´ler Manicilik ile suçlanacaktı Artık Hıristiyan Kilisesi´nin gözünde her sapkın inanç Manicilik olarak yaftalanacaktır Bu suçlamadan ne Luther ne de Calvin kendini kurtaramayacaktır Oysa Luther kendi yandaşları tarafından Kilise´nin Maniciliğe karşı son savunucusu olarak gösterilmiştir

Batı´daki Reformasyon hareketinden sonra her ne kadar Kilise´nin dogmatik tutumunda önemli bir değişim olmadıysa da Maniciliğin araştırılması ve daha iyi anlaşılması çabaları başladı Manici belgelerinin incelenmesi Doğu ile Batı´yı Zerdüşt ile İsa ´yı birleştirmeye uğraşmış bir bilgenin varlığını gösteriyordu Zamanla eski Iran ve Hind inançlarının daha iyi anlaşılmasıyla Maniciliğin kaynaklarına dair yeni açıklamalar elde edildi Maniciliğin temel öğretisi olan gnostik düalizmin eski Zerdüşt inançlarının yanı sıra Hind öğretilerinde kök bulduğu ortaya çıkarıldı Böylece Manicilik; köktenci düalizm Doğu pagan inançları ve doğacı dinlerden kaynaklanan Zerdüşt´ten yola çıkarak düzenlenmiş ve İncil kalıbına dökülmüş bir gnostik Asya inancı olarak tanımlandı

Asyrioloji´nin gelişimi Manicilikte yeni nitelikler bulunmasını sağladı Böylece Maniciliğin en eski köklerinin Kalde ve Babilonya´nin eski inançlarında yer aldığı anlaşıldı Sonuçta Mani dininin Mezopotamya -Iran düalizmi üzerine temellenen ve evrensel bir din niteliğine ulaşabilmek amacıyla Buddhizm ve Hıristiyanlık´tan aktarmalar yapan bir "syncretist" (bağdaştırmacı) inanç olarak Doğu´ya ve Batı´ya doğru genişlediği belirlendi Bu genişleme Hıristiyanlığın ilk yüz yıllarında tam anlamıyla etkindi ve ancak İslâm tarafından kesin olarak durdurulacaktı Kısacası Mani Zerdüşt inancının da kaynağı olan Kalde-Babilonya potasında Buddhist ahlâk ilkelerini ve Hıristiyan öğretisini harmanlayan bir bilgeydi

Ortaya çıkarılan son bulguların ışığında Manicilik bir büyük din olarak değerlendirilebilir Üstelik "kitaplı" bir din bir misyoner dini örgütlenmiş bir din tüm büyük dinleri kendinde eritmek isteyen evrensel ve nihaî bir din Ancak tüm bu niteliklerden daha önemlisi her şeyin başına iki ezelî ve karşıt iki ilkeyi Işık ve Karanlığı yerleştirmiş olan ve İsa ´nın gelişini müjdelediği "Paracletos" tarafından gizemleri açıklanan köktenci bir "gnosis"tir Manicilik Tüm yaşamı ve tüm bilgileri içerdiğini ileri süren bir toptancı gizem dinidir Isa basarisiz olmuş Aziz Paul ile Marcion´ un çabaları boşa gitmiştir Gerçek Kilise´yi yeniden düzenlemekle görevlendirilmiş olan Paracletos-Mani zuhur etmiştir

Örgüt ve Ritüel

Maniciliğin örgütlenmesinde de Marcion örnek olarak alınmıştır Maniciler iki sınıfa ayrılmışlardır: gizeme ulaşmış olanlar ile sıradan inananlar ya da Mani´nin adlandırdığı gibi "Seçkinler" (ya da Yetkinler) ile "Dinleyenler" Manicilik´te kadınlar da seçkinlerin arasına kabul edilirdi Bir tür ruhban sınıfı olan seçkinler çok zorlu hazırlık dönemlerinden ve çetin inisiyasyon törenlerinden geçirilirlerdi "Consolamentum" (Teselli) adi verilen inisiyasyon törenine pek önem verilirdi Bu asamadan sonra seçkinler "Tanrısal Işık" ile dolarlar ve artık bu ışığı dünyevî nesnelerle kirletecek eylemlerden kaçınırlardı Evlenmezler mülk sahibi olamazlar et yemezler şarap içmezlerdi Tarım islerinde çalışmamalı hatta ekmeği bile doğramamalıydılar Günlük yiyecekleri ve yalın giysileri ile gezgin bir yasam sürmeliydi seçkinler

Seçkinlerin ilkeleri Buddhist keşişlerin disiplinine şaşırtıcı ölçüde yakındı Arada bulunan tek fark Manici seçkinlere yerleşik yaşamın yasak olmasıydı Seçkinlerin yasamı oldukça zordu Yaşamları üç mühürle bağlıydı: ağız el ve gönül mühürleriİlk mühür tüm kötü yiyecekleri ve kötü sözleri yasaklardı İkinci mühür canlı varlıkların içinde saklı bulunan ışığa verilebilecek her türlü zararı engellemek içindi; adam öldürmek hayvan öldürmek hatta meyve koparmak bile yasaktı Üçüncü mühür Manicilik inancına ve temizliğine karşı çıkan her türlü düşünceyi yasaklamaktaydı

Doğal olarak seçkinlerin sayısı pek azdı Tarihte ün kazanmış seçkinlerin son derece az sayıda olması da garipsenebilir Maniciliğe bağlı olanların büyük çoğunluğu "Dinleyiciler"den oluşuyordu Bunlar yalnızca Mani´nin "On Emri" ile bağlıydılar Bu On Emir kısaca ;

1- Geçirilmiş olan zamana (tarihe) inanmak
2- Çok Tanrılı döneme inanmak
3- Yalandan kendini koruma
4- Kötü insan olmamak
5- Et yenilmesinin yasaklanması
6- Başkasının namusuna kötü gözle bakmamak
7- Hırsızlık yapmamak
8- Okumaksihirle hakikati tanıyarakbunları birbirinden ayırmak
9- Toplum içerisinde inançlı olmak
10- İşinde gevşek ve ihmalkar olmamak

Bu on emir sırasıyla puta tapmayı namussuzluğu cimriliği her türlü öldürme eylemini zina yapmayı hırsızlığı yalancılığı büyücülüğü ikiyüzlülüğü ve Maniciliğe ihaneti yasaklıyordu Sıradan inananların ilk görevi seçkinlere neredeyse tapınma derecesine varan bir saygı beslemekti Dinleyiciler sık sık seçkinlerin önünde diz çökerek kutsanma talep ederler buna karşılık sebze ve meyve verirlerdi Herkes için geçerli olan diğer dinsel görevler dua ve oruçtu

Dua öğle akşamüstü gün batımında ve güneş battıktan üç saat sonra olmak üzere günde dört kez zorunluydu Gündüz duaları güneşe dönerek yapılır geceleri ise aya bakarak dua edilirdi Ne günesin ne de ayin görünmediği günlerde dua yönü kuzeydi Dua etmeden önce uygulanması kesin koşul olan bir arınma riti vardı Arınma isleme su ile ya da su bulunmazsa toprak ile yapılırdı Oruç zamanlaması da tıpkı dua gibi doğrudan astronomik olgulara bağlıydı Haftanın ilk günü günesin onuruna (Sunday) herkes oruç tutardı Seçkinler haftanın ikinci günü de (Monday ) ay onuruna oruç tutmakla sorumluydular Ayrıca her yeni ayda herkes iki gün oruç tutardı

Maniciliğin diğer rit ve törenleri hakkında bilinenler pek az Mani´nin ölüm yıl dönümünde gerçekleştirilen "Bema" töreni Maniciliğin en büyük kutlaması olarak biliniyor Bu törende sürekli dua edilir ve kutsal yazılar okunurdu Beş basamakla çıkılan bir platformun üzerine bos bir taht yerleştirilirdi "Bema" töreninin diğer ayrıntıları ne yazık ki bilinmiyor Ayrıca Manicilikte vaftiz uygulamasının olduğu da kesin fakat bu konuyu içeren kutsal yazılar kayıp olduğundan Manici vaftiz töreninin hiçbir ayrıntısı bugün bilinmiyor

Maniheizm ´in (Manicilik) Kutsal Kitapları

Mani dininin kutsal kitapları altı tanedir Bu kitaplar Mani tarafından yazılmış ve Mani öğretilerinin toplandığı kutsal metinlerdirBu kitaplar

1Sahberden
Mani bu kitapta kötü insanları tanıtırAhriman ´ın bu kötü insanların arasına girip onları aldattığını anlatır

2Sendokojine
Mani Sendokojine ´de iyi insanları ve iyilikleri anlatırAydın ve aydınlıkla onların mutluluğunu anlatır

3Riya Rast
Doğru yolu ve doğru olanları anlatır

4Olperesti
Mani Olperesti ´de inanç düşünce ve kalp temizliğini anlatır

5Veşarti
O dönemdeki dinleri ve geçmiş din ve peygamberleri anlatır

6Nivista Gernasa
Mani bu kitabında tanınmış insanlarıpehlivanlarıülkeleri için mücadele edip ölüme kadar savaşmış olan kahramanları tanıtır

Doğu´daki Etkileri

Hem Roma İmparatorluğu ´nun hem de İran ´da Sasanîler´in baskısına karşın Manicilik hızla yayıldı İran ´ın Doğusunda bulunan ülkelerde çok basarili oldu X Yüz yılın baslarında Arap tarihçi El-Birunî "Doğu Türklerinin büyük çoğunluğu Çin ve Tibet´te yasayanlar ve Hindistan ´ın bir bölümü Mani dinine bağlıdırlar" diye yazmıştı Son zamanlarda Turfan kazılarında ortaya çıkarılan Manici resim ve edebiyat bulguları bu açıklamayı kanıtlamıştırMani´nin ölümünden bir yüz yıl sonra Manicilik Malabar kıyılarına kadar yerleşti Kara Balgasun´da bulunan ve bir zamanlar Nesturîler´e ait olduğu zannedilen Çince yazıtların aslında Manici oldukları kuşku duyulmayacak biçimde belirlenmiştir

Doğu´da Manicilik IV yüz yılın sonlarından başlayarak Doğu İran ´da sağlam bir sıçrama tahtası edinmiş ve buradan hareketle İpek Yolu boyunca Afganistan´dan Tarım Havzasına kadar yayılabilmişti Manicilik 762 yılında Uygurlar´da devlet dini olarak kabul edilmiş ve böylelikle Çin´e doğru genişleme olanağına da kavuşmuştu IX Yüzyılda Uygur devletinin yok olmasından sonra Cengiz Han´a kadar Tarım havzasında varlığını sürdürmüştü Çin içinde ise Güney kıyılarına kadar inerek buralarda varlığını gizli bir din olarak devam ettirmeyi başarmıştı Çin´in Fukien eyaletinde XVI yüz yılda bile Maniciliğe rastlanmıştı

Manicilik Iran ve Babilonya´da hiç bir zaman egemen din düzeyine yükselemedi ancak Emevîlerin yönetimi altında geniş bir hoşgörü ve refaha ulaşabildi Maniciler kimi Emevî halifelerinden müsamaha gördüler başkent Bağdat ´ta az sayıda olmalarına karşın Irak ´ın bir çok köyüne yayıldılar Ancak Emevîlere oranla çok daha az dinsel hoşgörü sahibi olan Abbasîler döneminde Maniciler "zındık" olarak değerlendirilip baskı görmüşler çeşitli suçlamalar nedeniyle cezalandırılmışlardır Bu suçlamalar arasında Düalizm zina akraba arası cinsel ilişki ve homoseksüellik önde geliyordu Uygulanan baskılara karşın özellikle Irak´ta bulunan Manici topluluk etkinliğini IX yüz yıla kadar sürdürmüştü Ancak devam eden Abbasî zulmü Maniciler´in toplu halde önce Horasan´a ve daha sonra Maniciliğin bir devlet dini olduğu Uygur ülkesine göç etmelerine yol açmıştı

Maniciliğin "Thomas İncili" "Addas Öğretileri" ve "Hermas´ın Çobanı" gibi Hıristiyan "apocrypha"larını (Kilise tarafından kabul görmeyen İncil metinleri) benimsemesinden dolayı Thomas Addas ve Hermas´in Mani dininin ilk büyük havarileri oldukları söylentisi doğdu Addas´ın Doğu´da Thomas´in Suriye´de ve Hermas´in da Mısır ´da havarilik ettikleri varsayıldı

Manicilik Mani´nin ölümünden önce bile Filistin´de biliniyordu St Ephrem 378 yılında hiç bir başka ülkenin Mezopotamya kadar Manicilik´ten etkilenmediğinden yakınmaktaydı Edessa´da (Urfa) 450 yılında güçlü bir Manici cemaat mevcuttu Emesus´lu Eusebius´un Laodicea´li George´un Tarsus´lu Diodorus´un Antakya´lı Chrysostomus´un Salamis´li Epiphanus´un ve Bostra´li Titus´un Maniciliğe karşı mücadele ettikleri biliniyor Tüm bunlar Maniciliğin Batı Asya´da Hıristiyanlık için ne denli büyük bir tehlike olduğunu göstermektedir Ancak Maniciliğin Hıristiyanlığa en fazla zarar verdiği ülke Mısır oldu İmparator Konstantin zamanında Maniciliği benimsemiş olan İskenderiye valisi tüm Hıristiyan rahiplere görülmemiş bir sertlikle davrandı

Doğu Roma toprakları üzerinde Manicilik en etkin olduğu düzeye 375-400 yılları arasında ulaştı ve sonra hızla geriledi VI yüz yılda bir süre için yeniden önem kazandı ve toplumun yüksek sınıfları arasında kabul gördü Bu dönemde İmparator Justinianus Manicilikle ciddi bir mücadeleye girdi ve kısa sürede Maniciliğin bu canlanma çabası da bastırıldı Ancak bu çabalar Maniciliği tümüyle yok edemedi Bir süre sonra Manicilik yeniden canlanarak Paulician´lar ve Bogomil´ler adi altında Bizans İmparatorluğu ´nu istilâ etti

Batı´daki Etkileri

Batı´da Maniciliğin esas yurdu Kuzey Afrika ´ydı Mani´den sonra gelen ve ikinci Paracletos olarak adlandırılan Adimantus da Afrika´da etkin olmuştu Maniliğin Afrika´daki en büyük önderlerinden biri de IV yüz yılın sonlarında yasayan Mileve´li Faustus´tur Mileve´de yoksul bir ailenin oğlu olarak doğan Faustus gençliğinde Roma´ya yerleşmiş ve orada Maniciliğe girmişti Derin bilgi sahibi değildi ama etkileyici bir konuşmacıydı Manici çevrelerde ünü çok yaygındı 383 Yılında Kartaca´ya göç ettikten kısa süre sonra Hıristiyanlar tarafından tutuklandı fakat herhangi bir ceza görmeden salıverildi 400 Yılında Maniciliği öven ve Hıristiyanlığı özellikle Eski Ahid´i yeren bir kitap yazdı Hıristiyan Pederlerinden ve Maniciliğin en önemli düşmanı olan St Augustinus bu kitaba tam otuz üç ciltlik bir yapıtla yanıt verdi Faustus´un daha sonraki yaşamı hakkında bilgi mevcut değil Ancak St Augustinus´un yirmi yıl boyunca kaleme aldığı sonraki yapıtlarında Manicilik´ten hiç söz etmemesi bu süre içinde Maniciliğin etkisini giderek yitirdiğini gösteren bir kanıttır Vandallar´in Afrika ´yı ele geçirmesi üzerine Maniciler son bir girişimle Arius mezhebine bağlı Vandallar´i Maniciliğe çekmeye çalıştılar 477-484 Yılları arasında hüküm süren Vandal Kralı Huneric´in bu girişime karşı tepkisi çok sert oldu ve Kuzey Afrika´daki tüm Maniciler ya sürgüne gönderildiler ya da yakıldılar

Maniciliğin Batı´daki merkezlerinden biri de Roma kentiydi 311-314 Yılları arasında Papalık yapan Miltiades "Liber Pontificalis" isimli eserinde Roma´daki Manicilerden söz etmekteydi İmparator Valentianus´un 372 yılında çıkardığı bir ferman Roma´daki Manicilerin kovuşturulmasını buyurmaktaydı 384-388 Yılları arasında daRoma´da "Martari" adında yeni bir Manici tarîkat ortaya çıktı Bu tarîkat özgün Mani öğretisini değiştirmeyi amaçlayarak seçkinlerin gezgin yaşamı terk etmesini ve bir tür manastır düzenine girmesini öngörmekteydi Martari´ler en büyük direnci Maniciler´den gördüler

VI Yüz yıldan bağlayarak Manicilik Batı´da neredeyse tümüyle yok oldu Her ne kadar sağda solda kimi gizli topluluklar ve düalist tarîkatlar varlığını sürdürdüyse de bunların Babilonya´li peygamber Mani ile doğrudan ya da bilinçli bir ilintisi mevcut değildi Ancak tam beş yüz yıl sonra XI yüz yılda Doğu´dan Bizans ve Bulgaristan yolu ile gelen Paulician´lar ve Bogomil´ler Batı´yı etkilediler Bunların düalist öğretileri Kuzey İtalya ve Güney Fransa´da tohumlanabilecek verimli alanlar buldular ve böylece tarihte ilk kez Hıristiyan topraklarına yönelik Haçlı Seferlerine yol açmış olan Kathar hareketinin temellerini attılar


Sonuç ve Maniciliğin Yokoluşunun Nedenleri

Bu denli sıra dışı bir teoloji ve insanin yazgısından çok "Işık" için ilgi besleyen bir dinsel inancın böylesine hızla yayılıp itibar görmesi oldukça yadırgatıcı bulunabilir Ancak gnostik efsanelerin bolluğu ne denli akıldışı olursa olsun bu tür yaratılış öykülerine inanmaya hazır geniş halk kitlelerinin varlığını göstermektedir Ayrıca III yüz yılda Roma ´nın baskıcı ve mutsuz dünyasında tıpkı Hıristiyanlık gibi herkese kurtuluş vadeden bir inancın yayılma olasılığının ne ölçüde yüksek olduğu Manicilik örneğinden açıkça anlaşılmaktadır

Maniciliğin kısa sürede yayılması ne ondan önceki ne de sonraki dinsel inançların yayılmasına benzemez Zira Manicilik diğer dinlerin aksine kabul edildiği ülke ve topluluklarda hiç bir temel politik ve sosyal değişim yaratmayı öngörmemiştir Bu durum Manici misyonerlerin görevlerini zorlaştırmış zaten bir bileşim olarak doğan dinlerini diğer ulusların kültürel ve toplumsal koşullarına adaptasyon gereğini yaratmıştır

Maniciliğin tümüyle entellektüel düzeyde kalması ve toplumsal-politik değişimler yaratmakta iddiasız olması en zayıf özelliğiydi Kısacası Manicilik anti-sosyal olması yüzünden başarısızlığa uğradı Bu sert ve savaşçı çağlarda uygarlıklarını barbar saldırılarına karşı koruma endişesindeki yöneticiler bu denli edilgen bir inancı onaylayamazlardı Toplumsal kuralları hiçe sayan yandaşlarına başıboş dolaşıp çalışmayı reddetmelerini ve sadaka ile geçinmelerini buyuran hayvanların öldürülmesine bile karşı çıkan barışçı bir inancın baskı ve zulüm görmesi kaçınılmazdı Örgütsel yapıları da ağır baskılardan sonra yaşamını sürdüremeyecek kadar dayanıksız ve edilgendi



Alıntı