Atatürk Dönemi Dış Politika Nasıldı?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Atatürk Dönemi Dış Politika Nasıldı?

IRAK SINIRI VE MUSUL MESELESİ

Lozan Barış Antlaşması’yla Musul sorunu çö*züme kavuşturulamamıştır Türk Hükümeti Musul halkının çoğunun Türk olmasından dolayı Musul’un kendisine bırakılmasını istiyordu
İngiltere ise bölgenin zengin petrol yataklarına I sahip olması ve ekonomik çıkarları dolayısıyla Musul« topraklarını bırakmak istemiyordu
Lozan’da Musul sorununun iki taraf arasında yapılacak karşılıklı görüşmelerle halledilmesine karar verilmişti
İkili görüşmeler sırasında bir çözüm sağlana*mamış ve durum Milletler Cemiyetine götürülmüştü
İngiltere’nin uzlaşmaz tutumu üzerine Türkiye bölgeye müdahale kararı almış fakat bu sırada Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması müdahalenin gerçekleşmesini engellemişti
Sonuç olarak 5 Haziran 1926′da iki ülke arasın*da Ankara Antlaşması imzalanmış ve Musul sorunu çözülmüştürTürkiye Şeyh Said isyanıyla uğraştığı için gerekli askeri mü*dahalede bulunamadı

Ankara Antlaşması (1926)

Türkiye ile İngiltere arasında yapıldı
Musul İngiliz mandasındaki Irak’a verildi
Musul’un petrol gelirlerinin % 10′u yirmi beş yıllığına Türki*ye’ye verildi
Türkiye beş yüz bin İngiliz sterlini karşılığı bu hakkından vaz*geçti

Önemi
Türk—İngiliz anlaşmazlığı sona erdi

Musul’un kaybıyla Misak-ı Milli‘den taviz verildi

Musul’daki Türkleri koruyucu kararlar alınmadı

DIŞ BORÇLAR SORUNU

Fransa ile aramızda sorun oldu

Türkiye’den alacağı en fazla devlet olan Fransa

borçların al*tın olarak ödenmesini istedi

Türkiye ise borçların kağıt para olarak ve Fransız frangı şek*linde ödenmesini kabul ettirdi

Türkiye borçların ana parasını 1954′e

faizlerini ise 1984′e kadar ödedi

1929′da başlayan dünya ekonomik bunalımı Türkiye’nin borçlarını geç ödemesinde etkili oldu

YABANCI OKULLAR SORUNU
Avrupalı devletler kapitülasyonlar aracılığıyla Osmanlı Devleti’nde pek çok farklı okullar açmışlar ve çeşitli haklara sahip olmuşlardır

Bu okullar

zamanla Osmanlı Devleti’ne karşı bazı zararlı faaliyetlerde bulunmaya başlamışlardır

Lozan Barış Antlaşması’yla; bu okullarla ilgili tek yetkili kurumun TBMM olmasına karar verilmiş ve bu okulların eğitim sistemini düzenleme yetkisi TBMM’ye verilmiştir

3 Mart 1924 tarihinde Tevhidi-Tedrisat Kanunu’nun çıkarılmasıyla tüm okullar Millî Eğitim Bakan*lığına bağlanmıştır

Lozan’da yabancı okulların Türk milli eğitim sistemine bağ*lanması kararlaştırılmış

Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile de bu durum pekiştirilmiştir

Fransa ile papalık yabancı okullarda Türk öğretmenlerin gö*rev yapmasına ve bazı derslerin Türkçe okutulmasına karşı çıktılar

Türkiye

bu sorunun kendi iç meselesi olduğunu bildirdi

Bu okullarda tarih

coğrafya

Türkçe derslerinin Türk öğretmen*lerce okutulması

Türk müfettişlerince denetim yapılması ka*rarlaştırıldı

NÜFUS MÜBADELESİ (NÜFUS DEĞİŞİMİ) SORUNU

Nüfus mübadelesi Yunanistan’la aramızda sorun olmuştur

Lozan Antlaşması’na göre İstanbul Rumlarıyla Batı Trakya Türkleri hariç diğer Türk ve Rumların yer değiştirmesi kararlaştırılmıştı

Yunanistan

özellikle İstanbul’da daha çok Rum bulundurmak istiyordu

Sorun

Milletler Cemiyeti ve Lahey Adalet Divanı’nda da çö*zümlenemedi
Türk-Yunan ilişkilerini bu durum gerginleştirdi

Türkiye ile Yunanistan 10 Haziran 1930′da antlaşma yaptı

İstanbul Rumlarının ve Batı Trakya Türklerinin yerleşme tarihlerine bakılmaksızın yerlerinde kalmaları kabul edildi

Atatürk’ün sağlığında Türkiye ile Yunanistan arasında yakınlaşma doğdu

Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye’yi ziyaret etti

Türk – Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar sürecek iyi ilişkiler dönemine girdi

1954 yılında ortaya çıkan Kıbrıs sorunu

Türk-Yunan ilişkilerinin yeniden bozulmasına neden olmuştur

1930-1939 DÖNEMİ
1929′da başlayan dünya ekonomik bunalımı liberal eğilimle*re karşı tepkilere neden olmuş

otoriter rejimler güçlenmiştir

(Komünizm

Faşizm

Nazizm gibi)
Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları Türkiye’nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yönelt*miştir

TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE GİRMESİ
18 Temmuz 1932

Cemiyet I Dünya Savaşı’ndan sonra uluslar arası sorunları barışçı yollarla çözümlenmesi için itilaf devletleri tarafından kurulmuştur
Türkiye dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti’ne üye oldu

BALKAN ANTANTI - 9 Şubat 1934

Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştır
Avrupa’da devam etmekte olan silahlanma yarışı ve Almanya ile İtalya’nın yayılmacı politikaları Balkanları ve Orta Doğu’yu tehdit etmekteydi
Bu gelişmeler karşısında Milletler Cemiyeti kuruluş amacına uygun olarak devletler arası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalmıştır
Bu gelişmeler üzerine Türkiye YunanistanYugoslavya ve Romanya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır
Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı olarak sınırlarını güvence altına almayı ve çıkabilecek tehlike-leri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır
Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dolayı ittifaka katıl*mamıştır
Arnavutluk ise İtalya’dan çekindiği için tarafsız kalmıştır
Türkiye Balkan Antantı’nı imzalayarak batı sınırını güvence altına almıştır
Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine ittifak dağılmıştır

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ – 20 Temmuz 1936
Lozan’da Boğazlar sorunu Türkiye’nin aleyhine çözümlen*miş

tam egemenlik hakkı verilmemişti

Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların yönetiminin Türkiye’nin başkanlığını yapacağı uluslararası
komisyona verilmesi ve Boğazların her iki yakasında asker bulundurmaması Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı

1930′lu yıllarda Almanya’nın hızla silahlanması

İtalya’nın Habeşistan’ı işgali

Japonya’nın Mançurya’ya saldırması kar*şısında Milletler Cemiyeti hiçbir şey yapamadı

Türkiye’nin isteği ile İsviçre’nin Montrö şehrinde bir konferans toplandı

Konferansa katılanlar;
Türkiye – Yunanistan – İngiltere – Fransa – Sovyet Rusya -Yugoslavya – Japonya
İtalya 1938′de bu sözleşmeyi imzalamıştır

Rusya’nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere ve Fransa’nın desteğiyle Türkiye’nin boğazlardaki hakimiyeti kabul edildi

Boğazlar komisyonu kaldırılarak yetkileri Türkiye’ye devredildi

Ticaret gemileri serbest geçebilecekti

Boğazların iki yakasındaki askersiz yerlere asker yerleştirile*bilecekti

Barış zamanında ticaret gemilerinin geçişine izin verilecek

Savaş gemilerinin geçişine sınırlandırmalar getirilecek

Savaş durumunda Türkiye isterse Boğazları kapatabilecektir

Önemi:
Boğazlar kesin olarak Türkiye’nin kontrolüne girdi

Türkiye’nin Akdeniz’deki güvenliği artmıştır

Boğazlar Sorunu

Misakı Millî’ye uygun bir şe*kilde çözüme kavuşturulmuştur

SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937)

1935 yılında İtalya’nın Habeşistan’a saldırması

Akdeniz ve Ortadoğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden olmuştur

Bu yüzden Balkan Antantı’na benzer bir ant*laşmanın Orta Doğu’da da gerçekleştirilmesi için faa*liyetlere başlanmıştır

Türkiye

İran

Irak ve Afganistan arasında Sa*dabat Paktı imzalanmıştır

Bu antlaşmaya göre üye ülkeler;
Karşılıklı olarak birbirlerinin sınırlarına saygılı olmayı

İç işlerine karışmamayı

Ortak çıkarlar doğrultusunda dostluk ve iş bir*liklerini geliştirmeyi kabul etmiştir

Bu antlaşma ile Türkiye

doğu sınırlarının gü*venliğini sağlamış oldu

HATAY SORUNU VE SONUCU - 1939

1921 yılında TBMM ile Fransa arasında imza*lanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay

Fransa mandası durumundaki Suriye sınırlarında kalmıştır

Ayrıca burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştır

Hatay’ın Türk toprakları dışında kalması Misakı Millî’den taviz verildiği anlamına gelmekteydi

Mustafa Kemal bu yüzden Hatay’ın anavatana katılması gerektiğini savunmuş ve çeşitli girişimlerde bulunmuştur

M

Kemal Adana’da yaptığı bir konuşmada

“Kırk asırlık Türk yurdu

düşman elinde esir kalamaz

” diyerek ileride Hatay’ın ana vatana katılacağının müj*desini vermiştir

1936 yılında Fransa

Suriye’deki manda yöne*timine son verdi ve buralardan çekildi

Ancak Hatay’ın durumu belirsizliğini korudu

Bunun üzerine Türkiye

Milletler Cemiyetine başvurarak sorunun çözülmesini istemiştir

Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüş*melerden sonra Türkiye’nin önerdiği

“Hatay’ın gele*ceğini buradaki halkın belirlemesi” ilkesi kabul edildi

Hatay’da bağımsız bir Türk devletinin kurulması kararlaştırıldı

Bir anayasa hazırlandı ve seçimler yapıldı

Ardından Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu

(2 Eylül 1938)

Misak-ı Milli’ye son katılan toprak Hatay’dır

Bağımsız Hatay Cumhuriyeti’nin devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yapmıştır

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Atatürk Dönemi Dış Politika Nasıldı? Atatürk Dönemi Dış Politika Nasıldı? *IRAK SINIRI VE MUSUL MESELESİ Lozan Barış Antlaşması’yla Musul sorunu çözüme kavuşturulamamıştır Türk Hükümeti Musul halkının çoğunun Türk olmasından dolayı Musul’un kendisine bırakılmasını istiyordu İngiltere ise bölgenin zengin petrol yataklarına I sahip olması ve ekonomik çıkarları dolayısıyla Musul« topraklarını bırakmak istemiyordu Lozan’da Musul sorununun iki taraf arasında yapılacak karşılıklı görüşmelerle halledilmesine karar verilmişti İkili görüşmeler sırasında bir çözüm sağlanamamış ve durum Milletler Cemiyetine götürülmüştü İngiltere’nin uzlaşmaz tutumu üzerine Türkiye bölgeye müdahale kararı almış fakat bu sırada Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması müdahalenin gerçekleşmesini engellemişti Sonuç olarak 5 Haziran 1926′da iki ülke arasında Ankara Antlaşması imzalanmış ve Musul sorunu çözülmüştürTürkiye Şeyh Said isyanıyla uğraştığı için gerekli askeri müdahalede bulunamadı Ankara Antlaşması (1926)* Türkiye ile İngiltere arasında yapıldı Musul İngiliz mandasındaki Irak’a verildi Musul’un petrol gelirlerinin % 10′u yirmi beş yıllığına Türkiye’ye verildi Türkiye beş yüz bin İngiliz sterlini karşılığı bu hakkından vazgeçti Önemi Türk—İngiliz anlaşmazlığı sona erdi Musul’un kaybıyla Misak-ı Milli‘den taviz verildi Musul’daki Türkleri koruyucu kararlar alınmadı DIŞ BORÇLAR SORUNU Fransa ile aramızda sorun oldu Türkiye’den alacağı en fazla devlet olan Fransa borçların altın olarak ödenmesini istedi Türkiye ise borçların kağıt para olarak ve Fransız frangı şeklinde ödenmesini kabul ettirdi Türkiye borçların ana parasını 1954′e faizlerini ise 1984′e kadar ödedi 1929′da başlayan dünya ekonomik bunalımı Türkiye’nin borçlarını geç ödemesinde etkili oldu YABANCI OKULLAR SORUNU Avrupalı devletler kapitülasyonlar aracılığıyla Osmanlı Devleti’nde pek çok farklı okullar açmışlar ve çeşitli haklara sahip olmuşlardır Bu okullar zamanla Osmanlı Devleti’ne karşı bazı zararlı faaliyetlerde bulunmaya başlamışlardır Lozan Barış Antlaşması’yla; bu okullarla ilgili tek yetkili kurumun TBMM olmasına karar verilmiş ve bu okulların eğitim sistemini düzenleme yetkisi TBMM’ye verilmiştir 3 Mart 1924 tarihinde Tevhidi-Tedrisat Kanunu’nun çıkarılmasıyla tüm okullar Millî Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır Lozan’da yabancı okulların Türk milli eğitim sistemine bağlanması kararlaştırılmış Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile de bu durum pekiştirilmiştir Fransa ile papalık yabancı okullarda Türk öğretmenlerin görev yapmasına ve bazı derslerin Türkçe okutulmasına karşı çıktılar Türkiye bu sorunun kendi iç meselesi olduğunu bildirdi Bu okullarda tarih coğrafya Türkçe derslerinin Türk öğretmenlerce okutulması Türk müfettişlerince denetim yapılması kararlaştırıldı NÜFUS MÜBADELESİ (NÜFUS* DEĞİŞ*İMİ) SORUNU* Nüfus mübadelesi Yunanistan’la aramızda sorun olmuştur Lozan Antlaşması’na göre İstanbul Rumlarıyla Batı Trakya Türkleri hariç diğer Türk ve Rumların yer değiştirmesi kararlaştırılmıştı Yunanistan özellikle İstanbul’da daha çok Rum bulundurmak istiyordu Sorun Milletler Cemiyeti ve Lahey Adalet Divanı’nda da çözümlenemedi Türk-Yunan ilişkilerini bu durum gerginleştirdi Türkiye ile Yunanistan 10 Haziran 1930′da antlaşma yaptı İstanbul Rumlarının ve Batı Trakya Türklerinin yerleşme tarihlerine bakılmaksızın yerlerinde kalmaları kabul edildi Atatürk’ün sağlığında Türkiye ile Yunanistan arasında yakınlaşma doğdu Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye’yi ziyaret etti Türk – Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar sürecek iyi ilişkiler dönemine girdi 1954 yılında ortaya çıkan Kıbrıs sorunu Türk-Yunan ilişkilerinin yeniden bozulmasına neden olmuştur 1930-1939 DÖNEMİ* 1929′da başlayan dünya ekonomik bunalımı liberal eğilimlere karşı tepkilere neden olmuş otoriter rejimler güçlenmiştir (Komünizm Faşizm Nazizm gibi) Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları Türkiye’nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yöneltmiştir TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE GİRMESİ 18 Temmuz 1932 Cemiyet I Dünya Savaşı’ndan sonra uluslar arası sorunları barışçı yollarla çözümlenmesi için itilaf devletleri tarafından kurulmuştur Türkiye dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti’ne üye oldu BALKAN ANTANTI - 9 Şubat 1934 Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştır Avrupa’da devam etmekte olan silahlanma yarışı ve Almanya ile İtalya’nın yayılmacı politikaları Balkanları ve Orta Doğu’yu tehdit etmekteydi Bu gelişmeler karşısında Milletler Cemiyeti kuruluş amacına uygun olarak devletler arası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalmıştır Bu gelişmeler üzerine Tü*rkiye YunanistanYugoslavya ve Romanya* arasında Balkan Antantı imzalanmıştır Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı olarak sınırlarını güvence altına almayı ve çıkabilecek tehlike-leri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dolayı ittifaka katılmamıştır Arnavutluk ise İtalya’dan çekindiği için tarafsız kalmıştır Türkiye Balkan Antantı’nı imzalayarak batı sınırını güvence altına almıştır Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine ittifak dağılmıştır MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ – 20 Temmuz 1936* Lozan’da Boğazlar sorunu Türkiye’nin aleyhine çözümlenmiş tam egemenlik hakkı verilmemişti Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların yönetiminin Türkiye’nin başkanlığını yapacağı uluslararası komisyona verilmesi ve Boğazların her iki yakasında asker bulundurmaması Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı 1930′lu yıllarda Almanya’nın hızla silahlanması İtalya’nın Habeşistan’ı işgali Japonya’nın Mançurya’ya saldırması karşısında Milletler Cemiyeti hiçbir şey yapamadı Türkiye’nin isteği ile İsviçre’nin Montrö şehrinde bir konferans toplandı Konferansa katılanlar; Türkiye – Yunanistan – İngiltere – Fransa – Sovyet Rusya -Yugoslavya – Japonya İtalya 1938′de bu sözleşmeyi imzalamıştır Rusya’nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere ve Fransa’nın desteğiyle Türkiye’nin boğazlardaki hakimiyeti kabul edildi Boğazlar komisyonu kaldırılarak yetkileri Türkiye’ye devredildi Ticaret gemileri serbest geçebilecekti Boğazların iki yakasındaki askersiz yerlere asker yerleştirilebilecekti Barış zamanında ticaret gemilerinin geçişine izin verilecek Savaş gemilerinin geçişine sınırlandırmalar getirilecek Savaş durumunda Türkiye isterse Boğazları kapatabilecektir Önemi:* Boğazlar kesin olarak Türkiye’nin kontrolüne girdi Türkiye’nin Akdeniz’deki güvenliği artmıştır Boğazlar Sorunu Misakı Millî’ye uygun bir şekilde çözüme kavuşturulmuştur SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937)* 1935 yılında İtalya’nın Habeşistan’a saldırması Akdeniz ve Ortadoğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden olmuştur Bu yüzden Balkan Antantı’na benzer bir antlaşmanın Orta Doğu’da da gerçekleştirilmesi için faaliyetlere başlanmıştır Türkiye İran Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalanmıştır Bu antlaşmaya göre üye ülkeler;* Karşılıklı olarak birbirlerinin sınırlarına saygılı olmayı İç işlerine karışmamayı Ortak çıkarlar doğrultusunda dostluk ve iş birliklerini geliştirmeyi kabul etmiştir Bu antlaşma ile Türkiye doğu sınırlarının güvenliğini sağlamış oldu *HATAY* *SORUNU VE SONUCU - 1939* 1921 yılında TBMM ile Fransa arasında imzalanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay Fransa mandası durumundaki Suriye sınırlarında kalmıştır Ayrıca burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştır Hatay’ın Türk toprakları dışında kalması Misakı Millî’den taviz verildiği anlamına gelmekteydi Mustafa Kemal bu yüzden Hatay’ın anavatana katılması gerektiğini savunmuş ve çeşitli girişimlerde bulunmuştur M Kemal Adana’da yaptığı bir konuşmada “Kırk asırlık Türk yurdu düşman elinde esir kalamaz” diyerek ileride Hatay’ın ana vatana katılacağının müjdesini vermiştir 1936 yılında Fransa Suriye’deki manda yönetimine son verdi ve buralardan çekildi Ancak Hatay’ın durumu belirsizliğini korudu Bunun üzerine Türkiye Milletler Cemiyetine başvurarak sorunun çözülmesini istemiştir Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüşmelerden sonra Türkiye’nin önerdiği “Hatay’ın gele*ceğini buradaki halkın belirlemesi” ilkesi kabul edildi Hatay’da bağımsız bir Türk devletinin kurulması kararlaştırıldı Bir anayasa hazırlandı ve seçimler yapıldı Ardından Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu (2 Eylül 1938) Misak-ı Milli’ye son katılan toprak Hatay’dır Bağımsız Hatay Cumhuriyeti’nin devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yapmıştır