Saruhanoğulları (Saruhanoğlu, Saruhanlı, Saruhan) Beyliği Hakkında

Saruhanoğulları (Saruhanoğlu Saruhanlı Saruhan) Beyliği Hakkında

On dördüncü yüzyılın başlarında Manisa ve çevresinde kurulan Türk beyliği Aslen Harezmli olup Türkiye Selçuklularının hizmetine giren Saruhan Bey tarafından kurulmuştur
Anadolu’nun Moğol istilâsına uğradığı ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin zayıflamaya maruz kaldığı yıllarda sayısız Türkmen grupları Batı Anadolu bölgesine gelerek bu bölgelerdeki Bizans şehir ve kasabalarını ele geçirmeye başladılar Türkiye Selçuklu sultanı İkinci Mesud’un ümerasından olan Saruhan Bey’in de 1302’den itibaren uçta faaliyetlere giriştiği görülmektedir Saruhan Bey’in 1305’te Manisa şehrini abluka altına alması ve kıyı ucunda faaliyetlerini arttırması üzerine Bizans İmparatoru İkinci Andronikos Batı Anadolu’ya oğlu IX Mihail’i gönderdi Bu prens Katalan kuvvetlerinin desteğiyle Manisa’ya kadar geldiyse de Saruhan Bey kuvvetlerine karşı duramayacağını anlayınca kaleyi sağlamlaştırıp sahile çekildi Katalanların bölgeyi terk etmelerinden sonra Manisa’ya karşı hücumlarını arttıran Saruhan Bey 1308 yılına kadar civar kasaba ve köyleri ele geçirdikten sonra nihayet 1313’te Türklerin Leşkeriş ili dedikleri Manisa’yı fethetti Manisa’nın fethine kardeşi Çuğa Bey ile Ali Paşa da katılmıştır Manisa’nın fethiyle burasını kendisine merkez yapan Saruhan Bey kardeşi Çuğa Beye Demirci ve yöresini diğer kardeşi Ali Paşaya ise Nif’in (Mustafakemalpaşa) idaresini vermiştir Bundan sonra hudutlarını Ege Denizi sahiline kadar genişleten Saruhan Bey denizciliğe de başladı Donanma kurdu (Bkz Türklerde Denizcilik) Manisa dâhil Adalar Akhisar Gördes Göndük Ilıca/Turgutlu Kayacık Marmara/Zarhaniyet Menemen Güzelhisar ve Mendehorya’ya hâkim oldu Saruhanlı kuvvetleri Foça’daki Rum ve Lâtinleri baskı altında tuttular Foçalılar antlaşma istediler Saruhan Bey yıllık on beş bin gümüş akçe haraç vergi karşılığı antlaşma yaptı
Saruhanoğulları doğuda Germiyan kuzeyde Karesi güneyde Aydınoğulları beylikleriyle çevrildiğinden fetihleri sahil yönündeydi Ege adaları ve Balkanlara sefer yapmayı plânladılar Donanmayı kuvvetlendirip harp filosu kurdular Saruhan Bey 1334’te Aydınoğlu Umur Bey’le ittifak edip iki yüz yetmiş gemiden meydana gelen müttefik Türk donanmasıyla Yunanistan’a çıkarma yaptı Bu seferde Saruhan donanmasına Saruhan Beyin oğlu Süleyman Bey kumanda etti Bu sırada Bizans’ın Foça Valisi Dominik isyan edip Midilli’yi işgal etti Dominik Saruhanoğlu Şehzade Süleyman ve bazı adamlarını hileyle esir etti Süleyman Bey Bizans İmparatoru III Andronikos Paleologos’un vasıtası ve Saruhanlı kuvvetlerinin Rum ve Lâtinlere baskısıyla kurtarıldı
Saruhan Bey Bizans İparatoru III Andronikos’un 1341’de ölümü üzerine Gelibolu’ya çıkartma yaptı Gelibolu’dan çok ganimet aldı Bizans’ta taht mücadelesi başlayınca Kolonici Lâtinler İzmir’i aldılar Saruhan Beyin müttefiki Aydınoğlu Umur Bey Bizans devlet adamı Kantakuzenos’un imparatorluk mücadelesinde yardım isteğine karşılık vermek üzere Saruhanlı topraklarından geçiş hakkı istedi Saruhan Bey Umur Beye iki beylik arasındaki hudut ihtilaflı toprakları vermesi şartıyla geçiş hakkı verdi Saruhanlı donanmasından bir filo da Süleyman Bey kumandasında Aydınoğlu Umur Beyin donanmasına katıldı Umur Bey Rumeli’ye geçip Kantakuzenos ile birleştiyse de Süleyman Bey 1345’te Küçükçekmece civarında hummaya tutularak vefat etti
Aynı sene Saruhan Beyin de vefatı üzerine beyliğin başına oğlu Fahreddin İlyas Bey geçti Bizans İmparatoriçesi Anna 1345’te Kantakuzenos’a karşı İlyas Beyle bir ittifak antlaşması yaptı İlyas Beyin vefat tarihi tespit edilemediğinden kaç yıl beylik yaptığı bilinmemektedir
Saruhanoğullarının üçüncü beyi Muzafferüddin İshak Beydir İshak Bey imar faaliyetlerinde bulunup 1380’de medrese Koyunköprüsü-Çapraslar mahallelerinde birer çeşme ve iki hamam yaptırdı 1388’de vefat edince yerine oğlu Hızırşah geçti
Hızırşah Haçlılarla devamlı mücadele eden Osmanlı Devleti’yle iyi münasebetler kurdu 1389 Kosova Meydan Muharebesi’nde Osmanlılara yardımcı kuvvet gönderdi Hızırşah’ın beyliğini kardeşi Orhan Bey kabul etmeyerek saltanat mücadelesine girişti Orhan Bey Osmanlıların Anadolu birliğine de karşı çıktı Osmanlı Sultanı Birinci Bayezid Han 1390’da Manisa’yı alıp şehzade sancağı yaptı Saruhanoğlu Orhan Bey 1402 Ankara Savaşı’nda Timur Han’ın safında yer aldı Saruhan askerleri Osmanlı ordusundan ayrılıp Orhan Beyin yanına gittiler Saruhan Beyliği Ankara Harbinden sonra 1402’de tekrar kuruldu Timur Han Orhan Beyi Saruhan Beyliğine getirdiyse de Hızırşah Saruhan Beyliğine tekrar hakim oldu Hızırşah Osmanlıların Fetret devrinde Emir Süleyman’ın safını tuttu Çelebi Mehmed 1410’da kardeşini ve müttefiklerini yendi Hızırşah Manisa’da yakalanıp cezalandırıldı Saruhanoğulları toprakları Osmanlı hâkimiyetine geçip 1410’da beylik yıkıldı
Saruhanoğulları hüküm sürdükleri topraklar üzerinde birçok imar faaliyetlerinde bulundular Camiler medreseler köprüler yaptırdılar Bunlar arasında bilhassa Saruhan Beyin Gediz üzerinde yaptırdığı köprüyle Manisa’da bir mescit ve çeşmesi Hızır Beye ait Manisa’da Ulu Cami Mevlevîhâne ve medresesi dikkati çekmektedir
Saruhanoğulları Lâtinlerle ticarî münasebet kurduklarından jigliati denilen Lâtin harfli resimli gümüş sikke kestirmişlerdir İshak Hızırşah ve Orhan Beylerin İslamî sikkeleri de ele geçmiştir Saruhanoğulları donanmalarıyla faaliyette bulunarak pek çok ganimet malı elde ettikleri gibi batı devletleriyle ticarî münasebetlerde de bulunmuşlardır Saruhanoğulları devirlerinde yazı> eserlerle de Türkçe’ye büyük hizmet etmişlerdir Yakub bin Devlethan’ın emriyle Nâsırüddin Tûsî tarafından on sekiz bâb üzerine tertip edilmiş olan Bâhnâme Türkçe’ye çevrilmiştir