Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında

Boğumlama Nedir?-Boğumlama Hakkında

Boğumlama konuşma örgenlerinin akciğerden gelen soluğa biçim vermesidir Bu sesi anlaşılır kılar Boğumlama konuşmanın temel ögesidir İnsanların başlangıçta boğumlamayıöğrenmeden önce hayvanlar gibi sesler çıkardıklarıvarsayılır Süreç içinde boğumlamayı öğrendikleri zaman konuşmaya başlamışlardır
Topluluk karşısında konuşan bir kişinin söylediği bütün sözcüklerin anlaşılması gerekir Bunun için bağırmak gerekmez seslerin doğru boğumlandırılmasıgerekir Bazı insanlar konuşurken dudaklarını dilerini çenelerini iyice hareket ettirmezler Böyle tembellikleri olan kişilerin söylediklerini dinleyicilerin bir çoğu anlamaz Bu-
nun için de sözlerini birkaç kez tekrarlamak zorunda kalırlar Bu nedenle seslerin nasıl doğru boğumlandırılacağıöğrenilmelidir; çünkü ses şiddeti yetersiz birçok kişi sesleri iyi boğumlandırabildiği için sözlerini rahatlıkla karşısındakilere iletebilmektedir

Diyaframın göğüs kaslarının kaburgaların yardımıyla akciğerden gelen basınçlı hava sestellerindeki titreşimle sesyarığında yani gırtlak içinde sesi oluşturur (ancak kimi seslerin oluşumunda sestelleri hareketsizdir) Bu durumda titreşimin üretimi gırtlakta gerçekleşir denilebilir Tınlama ise sesyarığından yukarıda yutak ağız
ve burun boşluklarında sağlanır (Aksan 1995) Bu örgenlerle birlikte daha önce belirtilen soluğun dışarı çıkarken çarptığı örgenler çeşitli kapanma engelleme ve hareketlerle sesin değişik biçimlerde oluşmasını sağlar İşte bu süreç boğumlama olarak adlandırılmaktadır
Herhangi bir sözcüğün söylenmesi için genel olarak o sözcüğü oluşturan sesbirimlerin her biri için belirli ve kimi zaman birbirinden çok değişik hareketlerin yapılması gerekir (Aksan 1995) Türkiye Türkçesinde bulunan seslerin nasıl oluştuğunu hep birlikte inceleyelim
211 Türkiye Türkçesi Seslerinin Boğumlanması

1928 yılında kabul edilen Yeni Türk Alfabesi Latin Alfabesinden alınan 29 Latin harfiyle düzenlenmiştir Türk Abecesi her ses için ayrıbir harf ve her harf için yalnız bir ses esasıüzerine düzenlenmiştir Oysa Türkçede 36 ses vardır Ortak kullanılan söylenen sesler temel olarak alındığı için abece 29 harften oluşturulmuştur Türkçe
sesçil bir dil olduğu için de yazıda gösterilmeyen sesler kültür dilinde söylenmemektedir Türkiye Türkçesinde kültür dili İstanbul ağzı olarak kabul edilmektedir
1911 yılında Selanik'te Ömer Seyfettin Ziya Gökalp'in de içinde bulunduğu bir grup Genç Kalemler adlıbir dergi çıkartır Bu dergiyle dilin sadeleştirilmesi gerektiği düşüncesini yaymaya çalışırlar Dilin nasıl sadeleştirileceği ile ilgili yazılar yayımlarlar Bu düşüncenin savunucularından olan Ziya Gökalp bunlara ek olarak Türkçülüğün Esaslarıadlıkitabında İstanbul Türkçesinin en güzel Türkçe olduğunu belirtir İstanbul'un o dönemde başkent olması aydınların okur-yazar çoğunluğunun yazılı basının orada bulunması gibi nedenler de İstanbul ağzının kültür dili olarak kabul edilmesini sağlamıştır Yazıda gösterilmeyen kültür dilinde kullanıl-
mayan yedi ses Türkiye Türkçesinin yerel ağızlarında görülmektedir Türkçedeki ünlü ve ünsüzler boğumlanma açısından zorlayıcı hiçbir nitelik taşımaz Bunlar oldukça kolay ve rahat çıkışlı seslerdir
Abecede 8 ünlü vardır Ünlüler ses yolunda engellenmeden çıkarlar Ünlüler dilin çenenin ve dudağın aldığıbiçimlere göre üç bölüme ayrılabilir Bir ünlünün üç özelliği vardır Dile görekalın - ince dudağa göre düz - yuvarlak çeneye göre geniş- dardır
Dilin ön ve arkada bulunmasına göre ünlüler kalın - incediye ikiye ayrılır Buna önarka ünlüler de denebilir Dil önde iken oluşan seslere ince (ön) arkada iken oluşan seslere kalın (arka) ünlü denir
Kalın : a
ı
o
u
İnce : e
i
ö
ü
Dudağın aldığışekle göre ünlüleredüzveyayuvarlak ünlüadıverilir Dudak birbirine paralel bir durumda iken oluşan seslere düz yuvarlak veya öne doğru büzülerek oluşan seslere yuvarlak ünlüler denir
Düz
: a
e
ı
i
Yuvarlak : o
ö
u ü
Çenenin aldığıbiçime göre ise ünlüleregenişveya dar ünlüadıverilir Sesler oluşurken alt çene ile üst çene arasındaki uzaklık fazla ise geniş daha az ise dar ünlüler oluşur
Geniş
: a
e
o ö
Dar
: ı
i
u ü
Ünsüzler ses yolunda çeşitli engellere uğrarlar Ünsüzler bu engellere çarparak onlarıaşarak biçimlenir Bazen ses yolu kapanır; bazen de az ya da çok darlaşarak sesi sızdırır Bu durumda ünsüzler şöyle bölümlenebilir: Çıkışyerlerine göre sürekli söylenip söylenmediğine göre ötümlü - ötümsüz olmalarına göre
Çıkışlarına göre
Dudak ünsüzleri:
İki dudağın birbirine değmesi sonucunda çıkar
: b m p
Alt dudağın üst dişlere değmesi sonucunda çıkar : f v
Diş ünsüzleri:
Dilin diş veya dişetlerine değmesi sonucu çıkar
: d l n r s t z
Dilin damak ve dişetine değmesi sonucunda çıkar : c ç j l ş
Damak ünsüzleri:
Dilin kubbemsi bir biçim alarak damağa değmesi sonucunda çıkar : g ğ k y
Gırtlak ünsüzü: h
Sürekli söylenip söylenmediğine göre
Sürekli ünsüzlerde ses yolu daralır; sesler ses yolundan sızarak çıkarlar Süreksizlerde ise ses yolu büsbütün kapanır; sesler patlayarak çıkar Bir ünsüzün sürekli mi süreksiz mi olduğunu anlamak için ünsüzün başına bir ünlü getirilerek söylenmeye çalışılır Eğer ses uzuyorsa sürekli uzamıyor kesiliyorsa süreksizdir Örneğin "f" sesinin başına bir ünlü getirildiğinde "efffff" gibi sesin uzayıp gittiği; "b" sesinde ise "eb" gibi sesin uzamadığı görülür
Sürekli ünsüzler : f ğ h j l m n r s ş v y z
Süreksiz ünsüzler : b c ç d g k p t
Ötümlü (yumuşak)- ötümsüz (sert) olmalarına göre
Kimi ünsüzler oluşurken ses kirişlerini titretirler Burada titremeden dolayı bir ses oluşur Bu ses boğumlanma yerinde çıkan sesle birlikte işitilirse böyle oluşan ünsüzlere ötümlü ünsüzler denir Ses kirişlerini titretmeden yalnız boğumlanma yerinde çıkan ses işitilirse böyle oluşan ünsüzlere de ötümsüz ünsüz denir
Ötümsüz (sert) ünsüzler
: ç f h k p s ş t
Ötümlü (yumuşak) ünsüzler : b c d g ğ j l m n r v y z