Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır?

Cinas Nedir?-Cinas Nasıl Yapılır?

Mısra sonlarında sesteş sözcüklerle yapılan uyaklara cinas sanatı denir

Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Arşa çıksan da bu akıbet yer yer seni

Bu ne güzel bir gül

Hiç ağlama hep gül

Anlamları ayrı olduğu halde söyleniş ve yazılış bakımından birbirine benzeyen kelimeleri bir arada kullanma

Eski edebiyatçılar bir kelime oyunu olan cinas sanatını çok severlerdi Kelimeler arasındaki benzerliğin tam ve eksik olmasından dolayı cinas tam cinas (cinas-ı tam) ve eksik cinas (cinas-ı gayr-ı tam) diye ikiye ayrılırdı Tam cinas anlamları ayrı olan iki kelimenin harflerinin sayısı tertibi ve başka yönleri bakımından birbirine tamamıyla uymasından ileri gelir Tam cinas basit ve mürekkep olmak üzere iki türlüdür Tam cinasa örnek Fuzuli'nin

Gerçi ey dil yar için yüz verdi yüz mihnet sana Zerrece kat'-ı muhabbet etmedin rahmet sana

beyti olabilir Burada birinci yüz kelimesi çehre ikinci yüz kelimesi sayı anlamına gelir Anlam ayrı olmakla birlikte şekil benzerliği tamdır Sünbülüzade Vehbi'nin şu mısraındaki yaz kelimesi de cinaslı olarak kullanılmıştır:

Eyleme vaktini zayi deme kış yaz oku yaz

Hece sayısı fazla olan kelimeler arasında cinasa mürekkep tam cinas (cinas-ı tam-ı mürekkeb) denir İsmail Safa'nın

Söylerken o sözleri kızardı Hem hazzeder ah hem kızardı

beytinde olduğu gibi Mürekkep cinasta kelimeler yazılış bakımından aynı şekilde olursa benzeşmeli cinas (cinas-ı müteşebbih); yazılışları ayrı olursa farklı cinas (cinas-ı metruk) denilir Böylece mürekkep cinas da ikiye ayrılmış olur Farklı cinasa örnek: Naci'nin

Dediler oldu bir iken ikişer Çıktılar harice birer ikişer

beyti gösterilebilir Bunlardan birincisinde kötülük anlamına gelen şer ayrı yazılır İkişer'de ise kelime bitişiktir Aşağıdaki örnekte de yazılış bakımından farklı cinas vardır:

Ruhsarını ey dilber âyineye benzettim Vah vah ne hata ettim ayı neye benzettim

Başı ve sonu birbirine benzeyen kelimeler arasında da cinas yapılabilir Aynı kelimenin harfleri değişik bir sıraya konularak yapılan cinasa devrik cinas (cinas-ı kalb) adı verilir Muallim Naci'nin aşağıdaki mısraında Naci kelimesi ile cani kelimesi arasında devrik cinas vardır:

Caniler içinde kaldı Naci

Cinas sanatı sadece divan edebiyatına mahsus değildir Halk edebiyatında da vardır Özellikle mânilerde sık görülür:

Gümüş kollar gül eller Sünbül okşar gül eller Bak sineme gözler var İsterim yare gitmek Dört yanımda gözler var

Modern şairlerden bazıları da cinasa bas vurmuşlardır Yahya Kemal'in aşağıdaki mısraında da Tekbir kelimesiyle tek bir kelimesi arasında cinas vardır:

Nice bin dalgalı Tekbir oluyor tek bir ses

Behçet Necatigil'in aşağıdaki dört mısraında ise yaş kelimeleri anlam bakımından farklıdır:

Yastıklarda gözyaşları mı var yaş Sağlam duvar tepserir güherçile yaş Nice şiirler yıllar yılı açmaz Parlar birden magnezyum yaş Farklı bir kaynaktan cinas:

CİNAS

Yazılışları aynıanlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır
—Niçin kondun a bülbül kapımdaki asmaya
Ben yarimden ayrılmam götürseler asmaya
—Göl kıyısındaki sazların arasında bir saz sesi geliyordu
— Kara gözler
Sürmeli kara gözler
Gemim deryada kaldı
Gözlerim kara gözler
—Kalem böyle çalınmıştır yazıma
Yazım kışıma uymazkışım yazıma
—Böyle bağlar
Yar başın böyle bağlar
Gül açmazbülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar