Parantez Nedir?-Parantezin Kullanılış Yeri

Parantez Nedir?-Parantezin Kullanılış Yeri

• Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan yazının ve sözün aslında olmayıp sonradan eklenmiş olan açıklayıcı kelimeleri ve söz gruplarını göstermek için kullanılır:

O tarihte (1980) henüz sen yoktun
Türk edebiyatının üç kolu da (halk edebiyatı divan edebiyatı yeni Türk edebiyatı) büyük farklılıklar gösterir
Sanatçının bu eseri hatıra (Anı demek daha doğru olur) türünün en iyi örneklerindendir
Türkçede bazı ekler (-yor -ken -leyin -mtırak -ki) büyük ünlü uyumu kuralına aykırıdır
Hakkında açıklama yapılan söze ait ek ayraç kapatıldıklarn sonra yazılır:
Yunus Emre (1240?-1320)’nin

*“yani” ile yapılan açıklamalar yay ayraç içine alınmaz
Babasından yani okumasında büyük emeği geçen insandan daha ne isteyebilirdi ki?

• Sözün söylendiği anda olup biteni konuşanın hareketlerini ve durumunu belirtmek için kullanılır Özellikle tiyatro eserlerinde çokça kullanılır:

İhtiyar __ (Yerinden doğrulur) Şimdi ne olacak?
Kaymakam__(hiddetle) Ne olacak babaOğlunun katili ecnebi tebaasıymış

• Alıntıların yapıldığı eser ve yazar adı yay ayraç içinde verilir:

Asıl konuşan Hasan'dı altı aydan beri susan Hasan Durmadan dinlenmeden nefes almadan yanakları sevincinden pembe pembe dudakları titreyerek taze gevrek billûr sesiyle biteviye konuşuyordu Aklına ne gelirse söylüyordu Eskici hem çalışıyor hem de ara sıra "Ha! Ya? Öyle mi?" gibi dinlediğini bildiren sözlerle onu söyletiyordu; artık erişemeyeceği yurdunun bir deresini bir rüzgârını bir türküsünü dinliyormuş gibi hem zevkli hem yaslı dinliyordu; geçmiş günleri kaybettiği yerleri düşünerek benliği sarsıla sarsıla dinliyordu
(Refik Halit Kara Eskici)

• Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası olduğunu aralarda da alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek için üç noktayla birlikte kullanılabilir

“() Annelerinin esvaplarını kızlar giyer büyükannelerinin mücevherlerini torunlar takardı Sırmalı çedik pabuçlar kırmızı feraceler Ah hele kırmızı feraceler Baharın yeşil çimenleri üzerinde seyir yerlerinde kadınlar tıpkı birer gelincik çiçeği gibi parlarlardı ()” (Bahar ve Kelebekler; Ömer Seyfettin)

• Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işaretiyle birlikte yay ayraç kullanılır:

Ankara’dan Konya’ya 15 (?) saatte gitmiş
1496 (?) yılında doğan Fuzuli

• Söze alay etme hafife alma küçümseme inanmama kinaye anlamları katmak için Ünlem işaretiyle birlikte kullanılır:

İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş
Adam akıllı (!) olduğunu söylüyor
Enflasyonun nasıl düşeceğini bilmeyen ekonomi bilginlerimiz (!) var
Gençliğinde 100 metreyi 10 saniyede koşarmış (!)

• Yabancı kelimelerin okunuşları parantez içinde verilir:

Rousseau (Ruso) Fransız edebiyatında romantizmin önemli temsilcilerinden biridir
İngiltere'de Lord Byron (Lord Bayron) Shelley (Şelli) ve Shakespeare (Şekspir) romantizmin kaynağı sayılırlar