Kıyas Nedir?

Kıyas sözlükte; takdir, eşitlik, bir şeyi diğer bir şey ile ölçmek mânasına gelir Buna "mukayese" de denir

Terim anlamı, muhtelif suretlerde tarif edilmişlerdir Bu tariflerin ikisini takdim ediyorum: Kıyas: Bir şer'i meselenin hükmünü esas alarak o meseleye misil ve benzer diğer bir mesele hakkında hüküm ortaya koymaktır

Kıyas; şer'i hükmü malûm olmayan bir hâdiseyi; şer’î hükmü bilinen başka bir hâdiseye benzetmekle hüküm vermektir Şöyleki; iki hâdiseden birinin sebebi gibi bir sebep, diğerinde de bulunursa, onun hükmü gibi bir hüküm bu ikinci hâdise için de verilebilir Fıkıh kitaplarımız, kıyas ile tespit edilen hükümler ile doludur Şunu da ifade edelim ki, kıyas yapmak zannedildiği gibi kolay bir iş değildir Şöyle ki, bir hükmün çeşitli illetlerinin bulunması halinde bunların hangisinin fetvada esas tutulacağına karar vermek ancak konusunda uzman din bilginlerinin işidir

Fahr-i Kainat Efendimiz, ashabın fakih ve alimlerinden Muaz İbn-i Cebel Hz'lerini Yemen'e kadı olarak gönderdiğinde kendisini imtihana tabi tutarak şu soruları sordular:

-Ya Muaz ne ile hükmedeceksin?

-Kur’an ile hükmederim Yâ Resûl

-Ya Onda bulamaz isen ne ile hükmedeceksin?"

-Sünnet-i seniyye ile hükmederim

-Onda da bulamazsan?

-Artık o zaman kendi görüşüm ile karar veririm ya Resûl, dedi

Hazret-i Peygamber (asm) Hazret-i Muaz'ın bu cevaplarından çok memnun oldular ve "Cenâb-ı Hakka hamd ederim ki, Resulünün elçisini, Resulünün razı olacağı şeye muvaffak buyurmuştur" dediler

Sahabe-i kiram ve selef-i salibin bir çok meselede kıyas ile amel ettiler Diğer sahabe ve müçtehitler de bunu gördükleri halde reddetmediler Böylece kıyas hakkında bir icma gerçekleşmiş oldu Şu halde kıyasın hüccet olması icma ile de sabit oldu

Fakat "asıl mes'ele" ile "kıyas edilecek mesele"yi birbirinden ayırmak, aralarındaki münasebet ve benzerlikleri tespit etmek kolay bir iş değildir Bunu tayin için bir çok kayıt ve şartlara ihtiyaç vardır Bu şartlar, usul-ü fıkıh kitaplarında sayfalar dolusu bahsedilmiştir