Osmanlı Ünvanları

A


ADLİ
"Adil" II Bayezid, III Mehmed ve II Mahmud'a verilmiştir

AĞA
"Komutan" Ordudaki kıdemli görevlilere, Yeniçeri ağası ve Kızlar ağası gibi saray korumalarına verilmiştir

AHRETLİK
"Manevi evlat" Dürrüşehvar'a verilmiştir

AK BAŞLI
"Ak başlıklı" Aktimur'a verilmiştir

ALP
"Kahraman asker" Daha çok ilk dönemde kullanılmakla beraber kabilevi yapılanma sona erdiği dönemde de kullanılmaya devam edilmiştir

AMCAZADE
Amca çocuğu

ARSLAN
"Arslan veya Arslan yürekli"

AVCI
IV Mehmed'e verilmiştir Hayatındaki en önde gelen uğraşısı idi Edirne civarında kendisini bu iptilaya kaptırmıştı


B

BAHİR
"Denizci"

BAHTİ
"Talihli" I Ahmed'e verilmiş ve onun tarafından şiirlerinde maslah olarak kullanılmıştır

BAŞ
"Lider", "Başkan" Baş-Çuhadar" veya "Kapıcı-başı" gibi genellikle diğer ünvanlarla beraber kullanılmıştır

BEDROS
"Kurnaz" Genel bir Ermeni adıdır ve güya II Abdülhamid'in yüz hatları itibariyle Ermeniler'e benzediğini ima için ona verilmiştir Wittlin'in anlattığı bir hikayeye göre, Abdülhamid'in babası I Abdülmecid değil, Abdülhamid'in annesiyle gizli aşk hayatı yaşamayı başaran bir Ermeni'dir Abdülhamid'in annesi Trimüjgan'ın muhtemelen Ermeni olması daha kolay anlaşılır bir açıklamadır

BEY
"Efendi", "Şehzade" Zamanla bu ünvan değerini kaybetti ve daha ziyade İngilizce'deki esquire gibi nezaket ünvanı haline geldi

BEYCEĞİZ
"Küçük Şehzade"

BEYLERBEYİ
"Bölge Valisi" Büyük eyaletlerin idarecisine verilmiştir

BEYZADE
"Şehzade oğlu" Padişahların kızlarının oğullarına verilen ünvandır İlk dönemlerdeki "Sultanzade" ünvanının yerini almıştır

BIYIKLI
"Sakallı"

BOŞNAK
"Bosnalı"


C-Ç

CEDDÜ'L OSMAN
"Osmanlıların Babası"Süleyman Şah'a verilmiştir

CEMCA
"Cemşid gibi güçlü" Sultan için Doğu dillerinde kullanılan bir ünvan

CİHANDAR
"Dünyanın Efendisi" III Selim'e verilmiştir

CİVAN
"Genç" 2138/ Mehmed'e verilmiştir

ÇAKIRCI
"Şahinci"

ÇAVUŞ
"Rütbeli Er", "Haberci"

ÇELEBİ
"Beyefendi" "Kibar Efendi", "Genç Efendi" II Mehmed dönemine kadar padişah oğullarına verilen ünvandır Ayrıca I Mehmed'e de özellikle verilmiştir

ÇELEBİ SULTAN
"Kibar-Şehzade" 1594 yılına kadar sancak valisi olan padişah oğullarına verilmiş olan ünvandır

ÇUHADAR
"Kahya"


D

DAMAD-I ŞEHRİYARI
"Padişah Damadı" Padişahların kızlarıyla evlenenlere verilen ünvandır Ancak bu sadece babasının saltanatı döneminde evlenen kızların kocalarına uygulanmıştır Ayrıca aynı isimlerdeki birkaç veziri seçmek için de bu ünvan kullanılmıştır

DAYE
"Süt Anne"

DEFTERDAR
"Hazineci"

DELİ
I Mustafa ve İbrahim'e verilmiştir

DİVİTDAR
"Yazma kutusunu taşıyan"

DOĞANCI
"Doğan yakalayıcısı"

DÜZME(CE)
"Sahte" Kendi adına çıkan isyan döneminde ve aslı konusundaki şüpheye ifade etmek üzere Mustafa'ya verilmiş ünvandır


E

EBU'L FETH
"Fethin babası" II Mehmed'e verilmiştir

EFENDİ
I Abdülmecid döneminden itibaren padişah oğullarına verilen ünvandır Ayrıca tarikat üyeleri arasında da bir dereceyi gösteren tabirdir

EĞRİ
"Eğri-büğrü" Topal olan Cihangir'e verilmiştir

EĞRİ FATİHİ
III Mehmed'e verilmiştir

EMİR
"İdareci", "Şehzade" Yarı bağımsız idareciler için kullanılmıştır Ayrıca Selçıklulara bağımlı olduğu süre zarfında I Osman için kullanılmıştır 1402-1413 arasındaki Fetret Devri esnasında I Bayezid'in oğullarından birinin açık şekilde üstün idareci olmadığını göstermek için yeniden kullanılmıştır

EMİRÜ'L MÜ'MİNİN
"Müslümanların İdarecisi" Halifeye verilen isimlerden biri olup I Selim'in Mısır seferinden sonra Osmanlı padişahlarına da verilmiştir

ENİŞTE
"Kızkardeşin kocası"


FAHREDDİN
"Dinin öğüncü" I Osman'a verilmiştir

FATİH
İstanbul'u fethinden dolayı II Mehmed'e verilmiştir

FATİH-İ BAĞDAT
"Bağdat'ı fetheden" IV Murad'a verilmiştir

FRENK
Frank Başlangıçta Fransa'dan gelenler için kullanılmışken oldukça genişletilerek herhangi bir Avrupa ülkesi için de kullanılmıştır



G

GAZİ
Daru'l Harbde savaşan kişilere ve Hristiyanlara karşı alınmış zaferlerdeki askerlere verilen ünvandır Özellikle de O Osman, Orhan, I Murad, I Bayezid, II Mehmet ve IV Murad için kullanılmıştır

GENÇ
II Osman'a verilen isimdir

GÖZDE
Padişahın cariyeleri için kullanılmıştır

GÜREŞÇİ
Güçlü olduğu için I Mehmed'e verilmiştir "Güreşçi" mi "Kürüşçü" mü olduğu şeklinde bir şüphe var ise de, doğru şekli "Güreşçi" şeklindeki Padişah için kullanımıdır

GÜVEY
"Damad"

GÜZELCE
"Yakışıklı"


H

HACE, HACİ
"Hacı" Hace kadınlar için, Hacı erkekler için kullanılna formudur Mekke'de Hac görevini tamamlayan kişiye verilen ünvandır

HADİMU'L HARAMEYNİ'Ş ŞERİFEYN
"İki mübarek şehir olan Mekke ve Medine'nin koruyucusu" I Selim'e 1517'de Mekke Şerifi tarafından bu şehirlerin anahtarı gönderilmek suretiyle verilmiş bir ünvandır

HAFIZ
"Koruyucu" Genişletilmek suretiyle Kur'an'ı ezbere bilen kişiye denilmiştir

HAKANÜ'L BERREYN
VE'L BAHREYN
"Karaların ve Denizlerin Hakanı" Padişahın gücünün ihtişamını ifade eden ünvanlardan biridir

HALİFE
Son Abbasi Halifesinin 1538'de ölümüne kadar halifeliği elinde tuttuğu şeklindeki birtakım düşüncelere rağmen, 1517 yılında Halifeliğin I Selim'e ve onun mirasçılarına geçmesi, İslam'da önemli ölçüde sert tartışmalara neden olmamıştır Cam Mod Hist, 91'de: "Hilafet İslam'ın temel prensiplerinden biridir ve bütün Müslümanlar tek bir imam tarafından idare edileceklerdir Ayrıca İmam'da Hz Peygamber'in kabilesi olan Kureyş'ten olacaktır 1517 yılında İmamlık, Haşimoğullarından Mehmed Ebu Cafer'in güçsüz ellerindeydi ve halifeliği Kahire Sarayı'nda sembolik olarak devam ettiriyordu Abbasilerin en son halifesi olarak Sultan Selim lehine halifelikten feragat etti Bu biçimsel geçiş, Kureyş kabilesine mensup olmamakla birlikte Türk sultanlarının Müslümanların idarecisi veya İmamı olmalarının temeli oldu Halifeliğin Osmanlılara geçişi, Mekke Şerifi'nin Kabe'nin anahtarlarını Selim'e göndermesi, böylece Selim'in Mukaddes Beldeler'in koruyucusu olmasıyla halifeliğin tanınması onaylanmış oldu" der S Lane Po

HAN
Kırım idarecileri için kullanılmıştır II Selim tarafından torunu İbrahim'e verilmiştir

HANÇERLİ
"Hançer taşıyan"

HANIM SULTAN
"Prenses Hanım" Padişahların kadın tarafından kız torunlarına verilen ünvan

HANTAL
"Beceriksiz"

HASEKİ SULTAN
"Gözde Prenses" Erkek evlat doğurmuş olan padişah gözdelerine verilen ünvan Genellikle ilk dört veya altı anne ile sınırlanmıştır

HASEKİ KADIN
"Gözde Kadın" Padişah kızlarının annelerine verilmiştir

HATUN
"Hanım" İlk dönemlerde, son dönemlerdeki Valide Sultan yerine padişahın nikahlı eşlerine verilen ünvandır

HEZARPARE
"Bin parça" Ölümünden sonra kendisine yapılan suikasde işaret etmek için Ahmed'e verilen ünvandır

HÜMAYUN
"Padişaha ait" -Devlet kuşu, saadet anlamına gelen- "Hümay"dan alınmıştır

HÜNKAR
"Hükümdar" I Murad ve II Mehmed'e verilen ünvan

HÜDAVENDİGAR
"Hükümdar", "Bey" I Murad'a verilmiş ve daha sonra da Bursa Sancağı içinde kullanılmıştır Yine Orhan ve II Murad için de kullanılmıştır

İ

İKBAL
"Talih" Haremde il rütbe ilerlemesi

İLHAMİ
"İlham alan" III Selim'e verilen ünvandır


K-L

KALAYLIKÖZ
"Beyaz Fındık"

KANBUR
I Mahmud'a verilmiştir

KANLI
Politikasını ima için II Abdülhamid'e verilmiştir

KANUNUİ
"Adil" II Mehmed'e ve özellikle de I Süleyman'a verilmiştir

KAPUDAN PAŞA
"Amiral" Osmanlı donanmasının başındaki kimseye verilmiştir

KARA
I Osman ve birçok kişiye verilmiştir

KEHLE-İ İKBAL
"Talih bitti"

KETHÜDA
"Kahya"

KIZIL
"Kırmızı"

KOCA
"Büyük"

KOZHEYCİ
"Fındık satıcısı"

KÖSE
"Sakalsız"

KRAL
Sırp ünvanı

KUL
"Köle"

KULOĞLU
"Köleoğlu"

KÜRÜŞÇÜ
"Yay gerdiren" Bir sanatta pir kabul edildiği için I Mehmed'e verilmiştir

LALA
"Terbiyeci" Özellikle hem sarayda, hem de tayin edildikleri sancak valiliklerinde genç şehzadeleri yetiştirenlere verilen ünvandır


M

MAKBUL
"Gözde"

MEHD-İ ULYA-YI
SALTANAT
"Büyük saltanat beşiği" Diğer bir ismi de Valide Sultan'dır

MEKRİ
"Kurnaz"

MEST
"Sarhoş" II Selim'e verilmiştir

MEYVEİ
"Meyve satan"

MIRAHOR
"Ahırların muhafızı" "Emir-i Ahur"dan gelmedir

MİRZA
"Şehzade" İran ünvanıdır

MUHASSIL
"Vergi tahsildarı"

MUHSİN
"Bağışlayıcı"

MUHTEŞEM
Avrupalılar tarafından I Süleyman'a verilen ünvandır Türkler kullanmazlar

MUID
"Okulda düzeni sağlayan"

MUSAHİP
"(Padişah'a hususi işlerinde) Yardım eden" ve daha geniş ifadesiyle "Gözde"

MÜVERRİH
"Tarihçi"



N

NEBİL / NEBİLE
"Prens/Prenses" Mısır ünvanıdır

NAİB
"Vekil"

NAKKAŞ
"Dekoratör"

NAMZET
"Aday" Henüz tam olarak evlenmemiş, nişanlı olan padişah kızlarına verilen ünvandır

NİŞANCI
"Saltanat mührünün muhafızı"


O

OĞUZ
"Temiz" veya "Genç erkek"

OSMANCIK
"Küçük Osman" I Osman için kullanılmıştır


P

PADİŞAH
"Hükümdar" İran kaynaklı bir ünvandır Sultanların çok fazla arzu ettikleri en yüksek makamdır Herhangi bir kimse tarafından sultanla eş anlamlı olarak da kullanılabilir Son döenmlerde Fransız Kralları için de kullanılmıştır

PEHLİVAN
"Şampiyon", "Güreşçi" I Mehmed'e verilmiştir


R

REİSÜ'L-KÜTTAB
"Katiplerin Reisi"

RUM
"Rumeli" Temelde Roma ve Roma İmparatorluğu içinde kalan yerleri ifade eder Böylece Anadolu Selçukluları, İran Selçuklularından ayrılmışlardır Ayrıca "Rum Beylerbeyi" altında Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa eyaletlerini de temsil eder



S

SAHİB-KIRAN
"Her zaman başarılı Hükümdar" I Süleyman ve IV Murad'a verilen ünvandır

SAİBÜ'L-AŞERETİ'L - KAMİLET
"On numarayı tamamlayan" Onuncu sultan olduğu için I Süleyman'a verilmiştir

SANCAK
"Büyük Bayrak" "Eyalet"

SANCAK BEYİ
"Eyalet İdarecisi"

SARHOŞ
II Selim'e verilmiştir

SARI
"Sarı", "Soluk" II Selim'e verilmiştir

SARIKÇI
"Sarık yapan"

SEDEF-İ DÜRR-İ HİLAFET
"Hilafet incisinin sedefi" Bir diğer ünvanı da "Valide Sultan"dır

SEMEN/SEMİZ
"Şişman"

SERASKER
"Ordu komutanı"

SEYYİD
"Peygamber soyundan gelen"

SİLAHDAR
"Silahları muhafaza eden memur" Sultanın hususi görevlilerinden biri

SİPAHİ
"Atlı asker"

SIĞIR
II Selim'e verilmiştir

SOFU
II Bayezid'e verilen ünvandır

SULTAN
"Prens" En az üç farklı kullanımı vardır En geçerlisi, 'devletin başı" olarak kullanımıdır "Sultan Han Murad"da olduğu gibi "Han" ile birlikte "Şehzade"lik ifadesi anlamında da kullanılmıştır Bu şekli genellikle padişah oğulları içindir ve özellikle de II Mehmed döneminden sonradır bununla beraber eğer isimden sonra kullnaılmışsa o ismin "Prenses" olduğunu ifade eder: Fatma Sultan'da olduğu gibi Yine "Haseki" ve "Valide" kelimleri ile de birleştirilerek kullanılmıştır

SULTANÜ'L-GUZAT
"Gaziler sultanı" İlk dönem ünvanıdır I Murad ve diğerlerine verilmiştir

SULTANZADE
"Prenses oğlu" Padişah kızlarının oğullarına veya erkek torunlarına verilen ünvandır


Ş

ŞAH-I ALEM-PENAH
"İmparator", "Dünyanın barınağı" Padişahın üstünlük ünvanlarından biridir İran menşe'lidir

ŞAHİN
Sokullu Mehmed Paşa'ya verilmiştir

ŞAHZADE/ŞEHZADE
"Padişahın oğlu" I Mehmed ile başlayarak padişahların oğullarına verilmiştir

ŞEHİD
Savaşta dini uğruna ölen kişi I Murad ve II Osman'a verilmiştir

ŞEHRİ
"Şehirli"

ŞEYH
Edebali'ye verilmiştir

ŞEYHÜLİSLAM
"Müfti" Halifenin altında olup İslam'ın başkanıdır

ŞÜCAEDDİN
"Dinin kahramanı" Orhan'a verilen ünvandır

T

TAVAŞİ
"Hadım"

TAVİL
"Uzun" Sokullu Mehmed Paşa'ya verilmiştir

TEKFUR
"Kral" Ermenice "Tagavor"dan alınmıştır

TIRNAKÇI
"Dolandırıcı"


V

VALİDE SULTAN
"Prenses Anne" Saltanatları döneminde padişahların annelerine verilen ünvandır XVI yüzyılda girmiştir

VELİ
II Bayezid'e verilen ünvandır

VELİAHT
"Tahta geçecek şehzade" Tahta geçecek kişi için son dönemde kullanılmıştır Ancak 1876 Anayasası tahta çıkacak şehzadenin "en yaşlı erkek evlat" olmasını belirleyinceye ve diğer şehzadeleri reddedinceye dek uygulanamamıştır Hatta VI Mehmed'e "Veliahd-ı Sani" (Tahtın ikinci varisi) ünvanı verilmişti Benzer bir makam, Kırım Hanlarından Nureddin'e de verilmiştir

VEZİR
"Bakan" "Ağır sorumluluk yüklenen"

VEZİR-İ AZAM
"Başbakan", "Baş vezir" Bir diğer formu da "Sadr-ı Azam"dır

VOYNUK
"Bulgar savaşçısı"

VOYVODA
"İdareci" Moldavya ve Lehistan prensliklerinden birinin yöneticisine verilen ünvandır


Y-Z

YAVUZ
"Yiğit" I Selim'e verilmiştir

YENİÇERİ
"Yeni askerler" Meşhur Yeniçeri Ocağı mensupları

YILDIRIM
I Bayezid'e verilmiştir

ZADE
"-oğlu" Genellikle "ın soyu" anlamında genişletilmiştir