Yabancı Gözüyle Osmanlı

Ceddimizin mazideki o yüksek ahlakının özlemi içindeyiz Bizler de o insanların nesilleri olarak niçin bu ahlakın onda birini gösteremiyoruz Kaldı ki imkanlar olarak onlardan daha ileri seviyedeyiz Herkes toplumdaki huzursuzlukların cinayetlerin, kapkaçların, hırsızlıkların bitmesini istiyor Ancak bunun gerekliliği için bizlere hangi vazifeler düşüyor Geçmişte dedelerimizin ninelerimizin örnek ahlakı için şiirler okunmuş, yazılar yazılmış dahası bunlar bizden olmayan insanlar tarafından yapılmış İşte örnek; Mouradgea d’Ohsson’un 1791’de neşredilen Tableau General de L’Empire Ottoman isimli eserin dördüncü cilt birinci kısım 315 sayfasında şöyle yazar:
“Osmanlı Türkleri, umumi ve ferdi ahlaklarının ciddiyetini İslamiyet’in iffet ve hayâ ahkamına medyundurlar Ahlaki ve dini bir hukuk sisteminin zaruri bir neticesi olan bu hâli örf ve âdetlerinden milletin göçebeliğinden ve kocalarının kıskançlığından mütevellit göstermek haksızlıktır”

A Brayer’in “Neuf annees a Constantinople” isimli eserinin 1836 Paris tabının birinci cilt 198-199 sayfalarında Osmanlı Türklerinin tevazuu şöyle anlatılır:
“Müslüman Türkler arasında kibir ve gurur yok gibidir Kur’an-ı kerimin en şiddetle nehyettiği temayüllerin biri de budur: - Yeryüzünde sakın azametle yürüme, insanlardan nazarlarını gururla çevirme - Mütekebbir ve mağrur olandan Allahü teâlâ nefret eder - Hareketlerinde mütevazı ol, yavaş sesle konuş - Allahü teâlâ saygısızlardan nefret eder - Kibir cehaletten ileri gelir Âlim asla mağrur olmaz

Bir taraftan da mütemadiyen tevazu telkin edilir;
- Tevazu Cennet kapısının anahtarıdır
- Tevazu saadetin süsüdür
- Tevazu insana asalet verir
- Hakiki hakim mütevazı olur
- Herkese karşı daima alçak gönüllü ol

İşte bundan dolayı Müslüman Türk’ün yürüyüşünde vakar ve ihtişam olmakla beraber, katiyen kibir ve azamet yoktur Daima yavaş sesle konuşur, el ve kol hareketlerinde hiçbir zaman zorbalık taslayan bir eda sezilmez Hizmetinde tatlılık ve kolaylık vardır Yalnız bir şeyle; diniyle mağrurdur Onun her emrini yerine getirmeyi borç bilir Bütün dünyanın İslamiyet’i kabul etmesini ister Bütün diğer dinlerin bir sürü bâtıllıkla ve müşriklikle lekelenmiş olduğuna kanidir”

Geza Feher söylüyor:
"Türklerin beşer irfanını ciddî bir suretle ileri götürdükleri, şimdiye kadarki bilinen materyallerden bile açık olarak anlaşılmaktadır"

Lady Craven'den;
"Türklerin biz kadınlara karşı muameleleri, bütün milletlere örnek olmalıdır Meselâ, herhangi bir suçtan dolayı bir erkeğin boynu vurulur, bütün evrakına eşyasına el konulur; fakat karısına saygılı davranılır ve mücevherlerine bile dokunulmaz Halk, kadınlara, sokaklarda en küçük saygısızlık yapmaz"

Guer'den:
"Türklerin ana ve babalarına saygıları, bilhassa takdire değer Türk toplumunda baştan çıkmış, yüz kızartıcı işler yapan çocuk nadirdir Aile reislerinin çocukları üzerindeki nüfuz ve itibarı, inanılmayacak derecede keskindir"

Sir James Porter'dan:
"Babaya sevgi çok kuvvetlidir Büyüklere, ihtiyarlara karşı son derece saygılıdırlar"


Castellan,
"Namus, Türk milletine şeref veren bir haslettir En yoksul bir Türk bile hırsızlığa asla tenezzül etmez"