Nutuk > 2.Bölüm > Milli Kongreler Ve Gelişen Olaylar > Sivas Valisinin Kaygıları >

Sivas'taki heyecan şöylece anlaşıldı 20 Ağustos günü öğleyin
Sivas'taki Vali Reşit Paşa'nın istemesiyle telgraf başına çağırıldığım zaman,
paşanın uzun bir teli veriliyordu O tel şudur:
Erzurum'da Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'ne

İlkin, sizi rahatsız ettiğimden dolayı beni bağışlamanızı
diler, sağlığınızı sorarım Ne iş için rahatsız ettiğimi aşağıda bildiriyor ve
açıklıyorum efendim Görünüşte, Fransızlara ait kurumları teslim almak, gerçekte
buraların durumu üzerinde incelemeler yapmak için, Cizvit papazları ile birlikte
önceki gün İstanbul'dan Sivas'a gelerek valilik katını ziyaret eden Fransız
subaylarının bu ziyaretlerine karşılık dün sabah yanlarına gitmiştim Ziyaret ve
konuşmanın sonunda orada bulunan Fransız binbaşılarından Jandarma Müfettişi Bay
Brüno (Brunot), biraz özel görüşmek istediğini söyleyerek beni başka bir odaya
aldı Söylediği sözleri olduğu gibi aktarıyorum:
Mustafa Kemal Paşa ile Kongre üyelerinin Sivas'a gelip
burada bir kongre yapacaklarını işittim Bunu İstanbul'dan gelen Fransız
subayları söylediler Sizinle böylesine içtenlikle konuşur ve kişiliğinize karşı
pek çok saygı beslerken bu işi benden saklamanıza çok üzüldüm dedi Ben de
gereken karşılığı vererek kendisini inandırmaya çalıştımsa da son söz olarak:
Eğer Mustafa Kema1 Paşa Sivas'a gelir ve burada kongre toplamaya kalkışırsa beş
on gün içinde buraların işgalinin kararlaştırıldığını kesin olarak biliyorum
Sizin kişiliğinize beslediğim saygı dolayısıyla bunu haber veriyorum
İnanmazsanız, iş olup bittikten sonra inanırsınız O vakit yurdunuzu uçuruma
sürükleyenler arasına siz de girmiş olursunuz sözlerini söyledi Dahiliye
Nazırlığından dün aldığım şifre tel de, başka türlü yazılmakla birlikte gene bu
kanıyı uyandıracak nitelikte idi Yeni gelen Fransız subaylarından biri dün
Kolordu Komutanı ile uzun uzadıya görüşerek kongre konusunda Komutan
Beyefendinin düşüncesini anlamaya çalıştığı gibi, bu sabah da Bay Brüno bana
gelerek, alafranga saat üçte, öbür Fransız subaylarıyla birlikte kongre üzerine
görüşüleceğini, ama kendisinin aradaki dostluk dolayısıyla daha önce benimle
ayrı görüşmek istediğini bildirdi Bir süre konuşulduktan sonra sonuç olarak
şunu da söyledi: Ben dünden beri bu iş üzerinde pek çok düşündüm Sonunda şuna
karar verdim ki, eğer Mustafa Kemal Paşa ile Kongre üyeleri, Sivas Kongresinde
İtilâf Devletlerine karşı kışkırtıcı davranışlarda bulunmazlar ve onlar için
saldırgan bir dil kullanmazlarsa kongrenin toplanmasında hiçbir sakınca yoktur
Ben kendim General Franşe Despere'ye (Faranchet d'Esperey) yazar, Mustafa Kema1
Paşa için çıkarılan tutuklama buyruğunu geri aldırır ve kongrenin toplanmasına
engel olunmaması için Dahiliye Nazırlığından size buyruk göndertirim Fakat şu
koşulla ki, siz de benden hiçbir şey saklamayacaksınız ve içten dostluğumuzu
gözeterek birbirimize karşı hep açık bir dil kullanacağız Yalnız kongrenin
toplanacağı günü öğrenmek gerekir dedi Ben de kendisine bu konuda kesin bir
şey bilmediğimi ve öğrendiğimde kendisine bildireceğimi ve aradaki dostluk
dolayısıyla hiçbir şeyi saklamayacağımı söyledim Binbaşının işgal konusunda
dünkü kesin sözlerine karşın bugünkü yumuşaklığının nedenini, en ince
ayrıntıları kavrayan yüksek görüşlerinize sunmayı ödev bilir ve bu konuda sözü
uzatmayı gereksiz sayarım Açıkça anlaşıyor ki, bunların düşüncesi kongreyi
Sivas'ta toplatmaya yanaşmış görünerek, kongrenin yüce üyeleriyle (heyet-i
kiramıyla) sizi burada toplamak ve el altından hazırlıkta bulunarak bütün
arkadaşları ele geçirmekten ve hem de işgali olupbittiye getirmekten başka bir
şey değildir Dün akşam Dahiliye Nazırlığından aldığım şifre tel de, başka
biçimde yazılmış olmakla birlikte, aşağı yukarı gene bu nitelikteydi İşte ben
her gerçeği, saklı tutulmak ricasıyla sizlerin bilginize sunuyorum Bundan sonra
tutulacak yolun çizilmesi size düşer Düzenli dolaplı bir tehlikenin bu denli
yakın ve sanki elle tutulacak kadar görünmekte olduğunu bilip dururken, durumu
size (zâtı âlilerine) bildirmemeyi ve sonuç olarak Sivas'ta kongre toplamaktan
vazgeçilmesini önermemeyi vicdanıma sığdıramadım İşte bunun için sizden (zâtı
devletlerinden) ve orada bulunan öbür yüksek arkadaşlardan pek çok rica ederim
ki, ikinci bir kongrenin toplanmasına kesin gereklik yoksa vazgeçilsin Gereklik
varsa, dört yandan ele geçirilmesi pek kolay olan Sivas'ın toplantı merkezi
olmasından vazgeçilerek, düşmanın kolayca işgal olasılığı pek uzak olan
Erzurum'da ya da uygun görülürse Erzincan'da toplanma yoluna gidilmesini yurdun
esenliği adına çok rica ederim Kolordu Komutanı Salâhattin Beyefendi de, bu
konudaki görüşlerini ayrıca Kâzım Paşa Hazretleri aracılığıyla size
yazacaklardır Şimdi yanımda bulunan eski Sivas milletvekili Rasim Bey de eski
Erzurum milletvekili Hoca Raif Efendi Hazretlerine bu konudaki bilgi ve
düşüncesini kapsayan bir tel çekecektir Elbette okuduktan sonra Hoca Raif
Efendi Hazretlerinin Ilıca'dan dönüşünde kendilerine yollamak iyiliğinde
bulunursunuz İşte efendim, durum böyledir Söz götürmez yurtseverliğinize karşı
sizi daha çok rahatsız etmekten çekinir ve karşılık olarak göndereceğiniz
buyruğunuzu beklerim, efendim İşte Rasim Bey'in teli Reşit
Bu tele orada verdiğim yanıtı olduğu gibi bilginize
sunacağım Ertesi gün, Heyeti Temsiliye adına da aynı anlamda uzun bir tel
çekilerek yatıştırmaya ve inandırmaya çalışıldı (belge: 43) Ayrıca, Kadı Hasbi
Efendi'ye de aracılı bir tel çekildi (belge: 44) Kolordu Komutanına da
gerektiği gibi yazıldı (belge: 45) Rasim Bey'e de, gönlünün rahatlaması için,
kendim yazdım (belge: 46)
20 Ağustos 1919

saat: 1 sonra
Sivas Valisi Reşit Paşa Hazretleri'ne

Verdiğiniz bilgiye ve yüksek görüşlerinize özellikle
teşekkürlerimi sunarım Bay Brüno ve arkadaşlarının gözdağı vermek için
söylediklerini yüzde yüz kurusıkı sayarım Sivas Kongresinin toplanması yeni bir
şey olmayıp aylardan beri dünyaca bilinen bir iştir Tuhaftır ki, İstanbul'da
bulunan yetkili Fransız siyasa adamlarının da bana gönderdikleri haberler,
Anadolu'da ulusça girişilen işlerin pek haklı ve yasal olduğu ve ulusumuzun
istekleri kendilerine açıkça bildirilirse iyi karşılayacaklarını ve
uygulanmasını üzerine alacaklarını gösterir yazılı güvenceyi şimdiden vermeye
hazır oldukları yolundadır Bay Brüno'nun ikinci görüşmede ağız değiştirmesi ve
yumuşaması bizleri kazanmak için olsa gerektir Binbaşı Brüno'nun dediği gibi,
Fransızların beş on günde Sivas'a girmeleri o kadar kolay bir şey değildir Şunu
hatırlamanız gerekir ki, İngilizler bu konuda gözdağı vermekte daha ileri
giderek Batum'daki askerlerinin Samsun'a çıkarılmasına karar verdiler ve dahası,
özellikle beni korkutmak için, bir tabur da çıkardılar Ama bu çıkarmaya karşı,
ulusun güçlü bir dayanç ve inan ve ateşle karşı koyacağı gerçeği kendilerince
anlaşıldıktan sonra hem kararlarından dönmek, hem de Samsun'a çıkarmış oldukları
askerleriyle birlikte orada bulunan taburu alıp götürmek zorunda kalmışlardır
Sivas Kongresinde görüşülecek konularda, Erzurum Kongresi Bildirisinden kolayca
anlaşılacağı üzere, İtilâf Devletlerine karşı kışkırtmalarda bulunmak gibi
amaçlar güden hiçbir yön kesinlikle yoktur Burada şunu da bilginize sunayım ki,
ben ne Fransızların ne de herhangi bir yabancı devletin yardımlarına gönül
indirecek kimselerden değilim Benim için en büyük barınma yeri ve yardım
kaynağı ulusumun kucağıdır Kongrenin gerekliği, zamanı ve toplantı yeri üzerine
etki yapacak bir davranış, benim kendi kararımın çok üstünde geçerliği bulunan
ulus kararına bağlıdır Yalnız, düşündüğünüz gibi Fransızların, kongre
üyelerinin Sivas'ta toplanmasını ister görünerek, sonradan bu üyeleri ele
geçirebilmesi bence çok uzak kuruntulardandır Bütün bu sözlerimi, olduğu gibi
Bay Brüno'ya söylemenizde de hiçbir sakınca görmüyorum Böylece, ulusumuzun,
haklarını korumak ve bağımsızlığını savunmak için Erzurum Kongresi Bildirisiyle
bütün dünyaya olduğu gibi kendilerinin İstanbul'daki siyasal temsilcilerine de
bildirmiş olduğu temel kararları uygulamaktan çekinmeye hiçbir şekilde yer
olmadığı Bay Brüno'ya ve arkadaşlarına anlatılmış olur Bay Brüno bilmelidir ki,
Fransızların Sivas'ı işgale karar vermeleri, kendilerine pek pahalıya mal
olabilecek yeni kuvvetlerle ve çok paralarla yeni bir savaşa karar vermelerine
bağlıdır Böyle bir kararı Jandarma Binbaşısı Bay Brüno ile arkadaşları
düşünseler bile, Fransız ulusunun böyle bir karara uyabileceği sanılamaz
Milletvekili Rasim Bey'in Raif Efendi Hazretlerine olan telyazısını
okudum Korkmaya yer olmadığının kendilerine lütfen duyrulmasını rica ederim

Gerek bana ulaştırdığınız bilgi ve düşüncelerinizi,
gerekse Rasim Bey'in telyazını Heyeti Temsiliye'ye olduğu gibi sunacağım Bundan
dolayı, Sivas Kongresi ile ilgili kesin karar, ancak Heyeti Temsiliye'nin
görüşmeleri sonunda belli olacaktır Alınacak karar elbette size
bildirilecektir Yalnız bugün için ricam, Brüno'nun gözdağı verdiğini halka
duyurmamanız, böylece içgücünün kırılmasını önlemenizdir Saygılarımın kabulünü,
Salâhattin ve Refet beyefendilere de selamımın ulaştırılmasını rica ederim
saygıdeğer Paşa Hazretleri
Mustafa Kemal
Verilen yanıt üzerine Reşit Paşa'dan alınan ikinci tel:

Ben anlayabildiğim kadarını sizlerin bilginize sunmakla
vicdan ödevimi yerine getirmiş oluyorum İstanbul'daki Fransız siyasa
adamlarının görüşlerini ve size verdikleri sözlere güvenilip güvenilemeyeceğini
kestiremem Söz götürmez yurtseverliğiniz açısından yurdun esenliği söz konusu
olduğuna göre, iyice düşünerek gereken yolun tutulması sizlerle, yüce Kongre
üyelerinden orada bulunan saygıdeğer kişilere düşer Buyruklarınızı yerine
getireceğimi bildirir, saygılarımı sunarım efendim
Reşit
Baylar, Diyarbakır ve Bitlis dolaylarındaki halkı aydınlatmak
düşüncesiyle, oralarda ordu komutanı olarak bulunduğum sıralarda kendileriyle
tanıştığım birtakım ileri gelen kişilere özel mektuplar yazdım ve Van, Bayazıt
çevrelerinde bulunan bazı aşiret başkanlarıyla da bağlantı ve ilişki kurdum
(belge: 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53)