Nutuk > 2.Bölüm > İstanbul'da Hükümet Değişikliği Ve Gelişen Olaylar > Ali Rıza Paşa Hükümeti Ulusal Örgütleri Ve Amaçları Sorguluyor >

Baylar, yeni Sadrazamdan beklediğimiz yanıt, sonunda geldi; şudur:
Çok ivedidir
Sadrazamlık, 4101919
Sivas'ta Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesine
Y : 2 ve 3 Ekim 1919 Erzurum ve Sivas Kongelerinde kararlaştırılıp saptandığı, telyazılarında bildirilen örgüt ve amaçların neler olduğu Hükümetçe bilinmediğinden işin gereği incelenmek üzere, her şeyden önce, adı geçen kongrelerde alınan kararların tez elden bildirilmesini dilerim efendim
Sadrazam Ali Rıza
Sadrazam Paşa ve sayın arkadaşlarının -içlerinde, biraz sonra görüleceği gibi, Kuvayi Milliye'nin delegesi olarak hükümete girdiğini bildiren Cemal Paşa bulunduğu halde- hükümeti kurdukları güne değin, ulusal amaçların neler olduğunu bilmediklerini söylemeleri şaşılacak iş değil midir? Bundan daha çok dikkati çeken nokta, ulusal isteklere uyup uymamak konusunda karar verebilmek için, her şeyden önce, kongrelerin kararlarını istemeleridir Oysa, bu denli gürültü doğuran ve uygulanması, kendilerinden önceki hükümetin düşmesi sonucunu veren kongre kararlarını bilmemeleri düşünülebilir miydi? Amaçlarının, zaman kazanmak ve bize karşı hiçbir yüklenmeye girmeksizin, yeni ve şeytanca önlemlerle ulusu aldatarak kurulmuş olan dayanışmayı ve bağlantıyı gevşetmek olduğuna hiç kuşku etmedim Ama bozuşma olacaksa, ben de her şeyden önce onların içlerinde sakladıklarını ulus önünde belirtecek bir yol tutmayı yeğledim Bundan dolayı, Sadrazamın ve sayın arkadaşlarının isteklerini yerine getirdim 4 Ekim 1919 günlü telyazısı ile Kongre bildirisini, olduğu gibi ve tüzüğün yalnız örgütle ilgili temel noktalarını da özet olarak bildirdim (belge:130) Hiçbir yerden resmi yazışmalara girişilmemesi için yeniden genel bildirimler yapıldı (belge: 131)
Baylar, o gün şöyle bir tel aldık:
Sadrazamlık, 4101919
K: Başkanlığım altında kurulan yüce hükümet ulusun isteklerine göre yurdun mutluluk ve esenliğini sağlamak için kesin bir dayançla çalışmak konusunda tamamiyle görüş birliğine varmıştır Osmanlı topluluğunun dağılmaması, ulus bağımsızlığının korunması, yüce Halifelik ve Padişahlığın dokunulmazlığı, Anayasa hükümlerince bütün ulusun gücüne ve iradesine dayanılarak sağlanacağı kuşkusuzdur Ateşkes Anlaşması tarihindeki sınır içinde kalan bütün Osmanlı topraklarının ve kentlerinin anlaşmaya temel olan Wilson İlkelerine uyularak doğrudan doğruya yüksek Padişahlığın yönetimi altında bırakılması ve sınır içinde kalıp büyük Müslüman çoğunluğunun oturduğu ülkenin birliğinin parçalanmasını önleyerek bu topraklar üzerindeki, tarih, soy, din ve coğrafya bakımından olan haklarımız için, hak ve adalete uygun bir karar alınmasının sağlanması da bugünkü hükümetçe kesin olarak istenmektedir Millet Meclisinin toplanmasına değin ulusun kaderi ile ilgili herhangi bir kesin ve resmi yüklenmeye girişilmeyeceği ve Barış Konferansına gönderilecek delegelerin ulusal istekleri anlamış, güvenilebilir, güçlü ve iyi düşünür kimselerden seçileceği kuşku götürmez Ülkemizde meşrutiyet yöntemi gereğince, ulus egemenliği yürürlükte bulunduğundan görevini iyi bilen şimdiki hükümet, ulusun kararını almaksızın yurdun kaderi üzerine bir karar veremeyeceği için, seçimlerin bir an önce yapılmasını sağlayacak her türlü davranış ve girişimlerde bulunmakta ve Millet Meclisinin toplanmasını çabuklaştıracak kolaylıkları göstermeye çalışmaktadır Ancak, hükümetin tutacağı yol, yasalara eksiksiz uymak, aykırı durumları önleyip ortadan kaldırmak olduğundan; olağandışı ve yasaya uymayan durumların sürüp gitmesi ise, Osmanlı devlet merkezi ile Anadolu'yu birbirinden ayırarak birçok tehlikeli sonuçlar doğurmakla, Tanrı korusun, başkentin varlığını tehlikeye düşüreceğinden ve düşmanların yer yer yurdumuzu işgal etmeleriyle sonuçlanıp ülkenin bütünlüğünü bozacağından; bugünkü hükümet, sizin e1 koyduğunuz resmi dairelerin boşaltılacağına, hükümet işlerindeki kesikliğin giderileceğine ve hiçbir zaman dokunulmaması gereken hükümet erkine saygı gösterileceğine, yabancılarla siyasal ilişkilere girişilmeyeceğine, milletvekili seçimlerinde halkın özgürlüğüne hiç dokunulmayacağına söz vermenizi istiyor
Sayın baylar, dikkat buyurulursa bu telyazında ne adres vardır ve ne de imza Sadrazamlık katından yazıldığı anlaşılıyor idiyse de, başka bir şey daha anlaşılıyordu; o da, bu satırları yazan kişi ya da kişiler, Heyeti Temsiliye'yi tanımak ve onunla imzalı olarak resmi yazışma ve görüşmelerde bulunmak istemiyorlardı
Bir de bizim kongrelerde aldığımız kararların ve kendilerine önerdiğimiz üç noktanın dikkate alınmasını, yeni hükümetin Sadrazamı ve nazırları olağan buluyorlar Bu karar ve ilkelerin sağlanmasına aslında çalışmakta olduklarını söylüyorlar
Ancak Sadrazam: "Hükümetin kılavuzu yasa hükümleridir Görevi, aykırı durumları önleyip ortadan kaldırmaktır" gibi bir başlangıçtan sonra, bizim durumumuzun ve davranışlarımızın olağandışı ve yasaya aykırı olduğuna dokundurarak, bu durum sürüp giderse, merkezle Anadolu'nun birbirinden ayrılığı sonucu vereceğini bildirip bundan doğacak tehlikeleri sayıyor En sonunda baklayı ağzından çıkararak: "Sizin el koyduğunuz resmi dairelerin boşaltılacağına, hükümet işlerindeki kesikliğin giderileceğine ve hükümet erkine saygı gösterileceğine, yabancılarla siyasal ilişkilere girişilmeyeceğine, milletvekili seçimlerinde halkın özgürlüğüne hiç dokunulmayacağına söz vermenizi istiyoruz" diyor Böylece, bizim varlığımızı ve çalışmalarımızı ortadan kaldırmak amacında olduğunu anlatmış bulunuyor
Baylar, belki unuturum, ayrıntılara girişmeden önce söylemeliyim ki bizim el koyduğumuz resmi daire yoktu Yalnız Sivas Valiliği Heyeti Temsiliye'yi okulların tatil bulunması dolayısıyla lisede konuklamıştı Söz konusu edilmek istenilen resmi daire bu olacaktı Yeni hükümet her türlü yürütümüne başlangıç olmak üzere Heyeti Temsiliye'yi buradan kovarak, onun erkini ve onurunu kamunun gözü önünde kırmak istiyordu
Baylar, kimden kime yazıldığı açıkça belli olmayan bu telyazısı üzerine, Sivas telgraf merkeziyle İstanbul telgraf merkezi arasında işte şu haberleşme oldu:
Olağanüstü













İstanbul Merkez Müdürlüğüne
Sadrazamlık merkezinden yazılan telyazısı, başlığı ve imzası olmadığı için Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi'nce kabul edilmedi Telin örneği merkezimizde tutulmaktadır Gerekenlere bilgi verilmesi rica olunur
İmza Kongre Merkezi
"Bize, üzerinde Sadrazam Paşa Hazretleri'nin yanıtıdır başlığı ile Ã?metçi (Hükümetle Saray arasında haberleşmeyi sağlayan dairenin başkanı) Bey verdi ve örneği telgrafhanededir Siz Paşa Hazretlerine böyle veriniz"
"Heyeti Temsiliye'ye geldiği ve kimden olduğu belli değildir Bundan dolayı, başlık ve imza olmadığı için, kabul etmiyorlar"
"Öyle ise şimdi dağıldı Bakanlar Kurulu toplantısında bu konuda bir şey yazarlarsa elbette durum belli olur efendim
Bu yanıtı verdikleri zaman dağıldılar Artık bize bir şey gelmez Fakat Sadrazam Paşa evinden belki yazar Bizim bu merkezin işi, toplantı dağılınca biter, kapanır azizim" "Siz, dediğimizi Ã?metçi Bey'e söyleyin" "Ã?metçi Bey de gitti Yalnızım" "Telefonla söyleyiniz" "Bizde şehir telefonu yok Bununla birlikte siz teli öylece saklayınız da sabahleyin resmi olarak bir şey yazdıralım efendim" "Sadrazam Paşa'ya telefon edin" "Kardeşim, Sadrazam Paşa'ya anlatamayız ki"
Olağanüstü
Babıâli, 4101919
Sivas Kongre Merkezi Müdürlüğüne
Erenköyü'nde oturan Sadrazam Paşa Hazretleri telefondan arandığı ve saat yirmi biri yirmi beş geçtiği halde bulunamadı Yapılacak haberleşme sonucu, zorunlu olarak, yarın bildirilecektir efendim
Babıâli Müdürü Hüseyin Hüsnü
Olağanüstü
İstanbul, 4101919
Kongre Merkezine
K: Babıâli Müdürlüğünden de bildirildiği üzere şimdi yirmi biri yirmi beş geçeye değin, telefondan arandıkları halde Sadrazam Paşa Hazretlerinin konaklarından karşılık alınamadı Biraz sonra yine arayacağım Karşılık alırsam hemen bildiririm Alamazsam sabahı beklemek zorunlu olacaktır efendim
İstanbul Telgraf Müdürü
Tevfik
Baylar, ertesi gün, yani 5 Ekim 1919 günü, imzasız teli Sadrazamın Heyeti Temsiliye'ye yazdığı ve o Kurulun teline yanıt olduğu söylendi Bunu resmi olarak saptayan, resmi ve imzalı bir açıklama olmamakla birlikte, biz böyle küçük bir noktada daha çok durmayı yararlı ve uygun görmedik Sadrazam Paşa'ya yanıt yazmayı uygun bulduk 5 Ekimde yazdığımız uzun yanıtın temel noktalarını özetleyeyim:
"Önerilerimizin hepsinin uygun görülüp kabul edilmiş olduğu anlaşıldı" dedikten sonra, bizim söz vermemizi istedikleri noktalar üzerinde açıklama yaptık ve dedik ki: "Olağandışı ve yasaya aykırı durumların etmeni ve yaratıcısı Ferit Paşa Hükümeti idi, Ferit Paşa Hükümetinin yaptığı yasal olmayan iş ve davranışların nedenlerinin ve etmenlerinin kaldırılması için sizler kesin önlem alırsanız, bu durum kendiliğinden ortadan kalkar
Cemiyetimizin, (Müdafaai Hukuk Cemiyeti) şimdiki hükümete karşı yüklenmelerde bulunması ve kendilerine yardım edebilmesi için önce, hükümetin ulusal örgütlerimizi iyi karşıladığını açık ve kesin bir dille söylemesi gereklidir Yoksa karşılıklı güven ve yakınlığın doğduğu kuşkulu kalacak ve karşıt davranış ve girişimlerin belirmesi beklenecektir"
Ali Rıza Paşa'nın imzasız telyazısındaki: "Ülkemizde, meşrutiyet yöntemi gereğince, ulusal egemenliğin yürürlükte olduğu" noktasına da: "Gerçekten öyle ise de Meclisi Mebusan'ın dağıtıldığı günden sonra dört ay içinde toplanması Anayasamızın açık hükümlerinden iken, temel seçim defterleri bile düzenlenmemiştir Bu davranış, Ferit Paşa Hükümetinin açıktan açığa meşrutiyeti vurması ve Anayasaya kesin saldırısı demektir ve Ceza Kanununun özel maddesine göre ağır bir suç sayılarak bu suçu işleyenlere yasa hükümlerinin eksiksiz uygulanması, ulusal egemenliği kabul eden ve yasa hükümlerinin uygulanmasını kendisi için yasal bir ödev sayan her yasal hükümetin ilk kutsal görevidir" diye yanıt verdik Ondan sonra şu önerileri ileri sürmeye başladık:
1- Yurtta rahatlık ve güvenlik olduğunu ve ulusal isteklerin yüzde yüz haklı ve yasal olduğunu resmi bir bildiri ile açıklayarak ulusun genel birliğine hükümetin de katıldığını gösteriniz
2- Düşük hükümetin haince davranışlarına alet olmuş bulunan birtakım büyük memurlar vardır Onları ilgili mahkemelere veriniz Ulusal eyleme engel olan bazı eski valilerin devlet hizmetinde kullanılmamaları için gerekli işlemi yapınız Ulusal eyleme hizmet ettikleri için çıkarılanları eski görevlerine atayınız
3- Önceki rütbeleriyle göreve alınmaları Meclisi Milli'nin onayından geçmemiş olan ve çalıştırılmamalarının tek nedeni birtakım kötü siyasal düşüncelerden başka bir şey olmayan emeklileri hemen eski durumlarına getiriniz Önemli askeri görevleri yetkili ellere veriniz
4- Eski nazırlardan Ali Kemal ve Ã?dil beylerle Süleyman Şefik Paşa'nın, Meclisi Milli açılınca Yüce Divana verilmek üzere, hiçbir yere kaçmalarına meydan bırakılmamasını; Posta ve Telgraf Genel Müdürü Refik Halit Bey'in hemen tutuklanarak ilgili mahkemeye verilmesini; yasanın dokunulmazlığı ve ulusal hakların kutsallığı adına isteriz
5- Ulusal eyleme katılmış ya da ulusal eylemle desteklemiş olanlara karşı başlanan kovuşturma ve baskılara son veriniz
6- Basını yabancı sansüründen kurtarınız
İşte baylar, özet olarak saydığım bu noktalarla ilgili düşünce ve önerilerden sonra telimizi şöyle bitirdik: "Bilginize sunduğumuz şeylere ve ileri sürdüğümüz önerilere ulusu inandıracak açık ve uygun yanıt verilinceye değin, ulusal amaçları gerçekleştirmek için, ulusça alınmış olan eylemli (fiili) önlemlerin, eskisi gibi sürdürülmesinin zorunlu olacağını, bütün illerle bağımsız sancaklardan ve bunlara bağlı yerlerden aldığımız kararlar üzerine tam bir kesinlikle bildiririz
İmza: Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliye'si adına, Mustafa Kemal (belge:132)"
Baylar, İstanbul'la haberleşme biter bitmez, şu genelge ile ülkeye durumu bildirdim:
5101919
Genelge
Belediyelere ve Basına
Sadrazam Paşa Hazretleri Erzurum ve Sivas kongrelerindeki temel kararları ve ulusal örgütlerin isteklerini yerinde görüyorlarsa da düşüncelerinde bazı açıklanması gerekli yönler bulunduğundan hükümetle ulusun gerçekten anlaşmasının sağlanması amacıyla ve bütün merkezlerden alınan düşüncelerin özüne dayanılarak verilen yanıt ve ileri sürülen öneriler, aşağıda gösterilmiştir Kamuoyuna bildirilir Gelecek yanıt ve ona göre alınacak kararlar da hemen bildirilecektir Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi adına Mustafa Kemal