Urdun

ÜRDÜN

DEVLETİN ADI: Haşimî Ürdün Emirliği
BAŞŞEHRİ: Amman
YÜZÖLÇÜMÜ: 88947 km2
NÜFUSU: 3700000
RESMİ DİLİ: Arapça
DİNİ: İslâm
PARA BİRİMİ: Dinar
Ortadoğu’da bağımsız bir devlet Ürdün batıda İsrâil kuzeyde Suriye kuzeydoğuda Irak ve güneydoğuda Suudi Arabistan ile çevrilidir

Târihi

Ürdün’ün târihi çok eski devirlere dayanır Bölgede kurulan ilk devletler arasında Gilead Amman Moab ve Edom yer alır MÖ 13 asırda bölgeye İsrâiloğulları hâkim oldu Bu hâkimiyete MÖ 721’de Asurlular tarafından son verildi Asur egemenliği Medlerin MÖ 612’de devleti yıkmasıyla sona erdi MÖ 587’de bölge Bâbil hâkimiyeti altına girdi MÖ 332’de Büyük İskender bölgeyi ele geçirdi Daha sonra bölge sırasıyla Ptolemaios ve Selevkosların hâkimiyeti altına girdi MÖ 64-63 yılları arasında ise Romalılar bölgeyi ele geçirdi Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra bölge Bizansın elinde kaldı Bugünkü Ürdün toprakları hazret-i Ömer zamânında Müslümanlar tarafından fethedildi ve halkın çoğu İslâm dînine girdi Sırasıyla Emevî Abbâsî Selçuklu Eyyûbî ve Memlûk hâkimiyetine girdi Ürdün Yavuz Sultan Selim Han (1512-1520) zamânında Osmanlı Devletinin bir parçası oldu (1516) Birinci Cihan Harbi sonunda 400 seneden beri Osmanlı adâleti altında yaşayan Ürdün 1920’de İngiltere’nin manda yönetimi altına girdi 1921’deEmir Şerif Abdullah Ürdün Nehrinin doğu tarafındaki topraklarda yarı bağımsız bir emirlik kurdu Bu topraklar Filistin’in üçte ikisini ihtivâ ediyordu İngiltere 1946’daLondra Antlaşması kararları gereğince Ürdün’ün bağımsızlığını tanıdı Siyonistler ve Araplar o zamanlar İngiliz mandası altında olan Filistin üzerinde hak iddia ediyorlardı İngiltere Filistin’i paylaştırma plânını BM’ye götürdü Plân Arap Devletleri ve Filistinliler tarafından reddedildi Mayıs 1948’de manda rejimi sona erdiğinde Ürdün ordusu İsrâil Devletiyle Arap devletleri arasındaki savaşta Filistinlilerin yardımına geldi Ürdün Kudüs şehrini ve Ürdün Nehrinin batı tarafındaki toprakları işgâl etti Melik Abdullah işgâl edilmiş toprakları 1950’de Emirliğine resmen ilhak etti Fakat 20 Temmuz 1951’de EmirAbdullah Kudüs’te İngilizlerin kirâlık kâtilleri tarafından şehit edildi Yerine oğlu Talal geçti Fakat Talal hasta olduğundan tahtını ve tâcını oğlu Hüseyin’e terk etti Emir Hüseyin Mayıs 1953’te göreve başladı Ürdün 1967 Arap-İsrâil Harbinde 1948’de kazandığı toprakların hepsini kaybetti 6000 kişi kayıp verdi Savaşın sonunda Ürdün ekonomisi çöküntüye girdi Bu arada 1964’te kurulan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı (FKT) İsrail’e karşı yaptığı operasyonlarda Ürdün’ü ana üs seçmişti ve devlet içinde devlet olma tehlikesi gösteriyordu FKT’nin İsrail’e yaptığı saldırılar İsrail’in Ürdün’ü büyük zararlara sokan misillemeler yapmasına sebep oldu 1971’de Emir Hüseyin Arap ülkelerinin kınamalarına rağmen FKT’nı ülkeden çıkardı Ürdün 1973-1974 Arap-İsrail Harbine katılmadı Fakat 1978’de Mısır-İsrâil Kamp David Antlaşmasını red etmede Arap ülkelerinin çoğuyla birleşti Ürdün Mart 1979’da Mısır ile diplomatik ilişkileri kesen ilk Arap ülkesi oldu Bu politikasını 1984’ten sonra değiştirdi 1980’de başlayan İran-Irak Harbi sırasında Ürdün Irak’ın başlıca silah kaynağı oldu 1989’da Irak’ın Kuveyt’i işgaline karşı çıkan Ürdün Amerika’nın Irak’a karşı harekette bulunması üzerine Irak’ı destekledi

Fizikî Yapı

Ürdün toprakları esas îtibâriyle yüksek bir çöl ve dik bir yayladan meydana gelir Arâzinin büyük bölümünün deniz seviyesinden yüksekliği 600 ilâ 900 m arasında değişmekte olup bâzı yerlerde 1500 m’yi aşar Ülke Büyük Arabistan Yaylasının bir uzantısı durumundadır Ürdün az da olsa Kızıldeniz’deki Akabe Körfezinde 25 km’lik bir kıyıya sâhiptir

Ülkenin batı kısmını kuzeyden güneye doğru Ürdün Nehri Vâdisi Lut Gölü ve Vadi-al-Araba kesmekte olup bu uzantı boyunca Ürdün toprakları deniz seviyesinden aşağıdadır Vadinin genişliği 16 ilâ 23 km arasında değişir ve kenarlarında dik uçurumlara yaslanır Ürdün Nehrine ve Lut Gölüne birçok küçük nehir dökülmekte olup bunların çoğu yazın kurumaktadır Şimdi İsrail’in işgâli altında bulunan Ürdün Nehrinin batısındaki topraklar verimli olup doğu tarafa nazaran daha alçaktır Nehrin doğusundaki toprakların beşte dördü çöl hâlindedir Suriye sınırına yakın yerlerin büyük bölümü püskürmüş lâvlarla kaplıdır

İklim

Ürdün’de Akdeniz iklimine benzer bir iklim hüküm sürer Kışlar yağışlı ve serindir Bilhassa yüksek yerler alçaklara göre daha soğuktur Diğer mevsimlerde ise alçaklara göre daha aşırı bir sıcaklık ve kuraklık görülür Ürdün Vâdisinde sıcaklıklar yazın 49°C’ye kadar yükselir Vâdinin doğu tarafındaki ovalarda yıllık yağış ortalaması 200 mm civarındadır Ülkenin batı kısmında yağış miktarı yılda 380 ilâ 640 mm arasındadır Lut Gölü yakınlarında yağış oldukça az olup yılda 127 mm civarındadır

Tabiî Kaynaklar

Ürdün’de kayda değer bir bitki örtüsü olmayıp büyük bölümü çöllerle kaplıdır Ülkenin en önemli yeraltı zenginlikleri fosfat ve potasdır En büyük fosfat yatakları Vâdiel-Hasa ve Amman’ın hemen kuzeydoğusundadır Lut Gölündeki potas kaynakları dünyâda ilk sıralarda yer almaktadır Bunlardan başka Akabe yakınlarında ticârî kıymete sâhip bakır yatakları bulunmuştur

Nüfus ve Sosyal Hayat

3700000 nüfuslu Ürdün halkının % 62’si şehirlerde % 35’i köylerde % 3’ü göçebe olarak yaşar Ülkenin en büyük şehirleri 1500000 nüfuslu başşehir Amman ve 634200 nüfuslu İrbid’dir Sürekli olarak şehirlere göç vardır Hükümet bunu önleme çâreleri aramakta olup köylülere ve bedevîlere daha büyük hizmetler götürmekte ve daha büyük ekonomik imkânlar tanımaktadır

Ürdünlülerin büyük çoğunluğu Arap’tır Ürdün Nehrinin batı tarafına yerleşen İsraillilerden sonra en büyük azınlık grubu 250000 civârındaki Çerkez ve Çeçenlerdir Bunlar 19 yüzyılda Rusya’nınKafkasya’yı işgâli üzerine Osmanlılar tarafından Ürdün’e yerleştirilen Kafkasyahlar olup Ürdün’ün ekonomik ve sosyal hayâtında önemli bir rol oynamaktadırlar Diğer azınlık gruplarıÜrdün Nehrinin batısında yaşayan Asurîler ve Ermenilerdir Ülkede ayrıca az sayıda Kürt Türk İranlı ve Yahûdî vardır Etnik azınlıklar Ürdün halkına intibak etmiş olup büyük çoğunluğu Arapça konuşmakta veya kendi dilinden başka Arapçayı da bilmektedir

İslâmiyet devletin resmî dînidir Müslümanlar nüfûsun % 93’ünü Hıristiyanlar % 5’ini teşkil ederler Nüfûsun geri kalanı Bahaî Yahûdî ve Dürzîdir Ürdün halkının % 58’i okuma-yazma bilmektedir Yüksek tahsil kuruluşları 1962’deAmman’da kurulan Ürdün Üniversitesi ve 1976’da İrbid’de kurulan Yermuk Üniversitesidir Ayrıca Mute Üniversitesi ve 1993 kurulan Âlibeyt Üniversitesi çeşitli özel üniversiteler de vardır

Siyâsî Hayat

Ürdün emirlikle yönetilen bir ülkedir Emirler Ürdün’ün ilk emiri Abdullah bin Hüseyin tarafından kurulan Haşimî hânedanındandır Kânunları koyan Millet Meclisi 30 üyeli bir senato ve 60 üyeli Temsilciler Meclisinden meydana gelmektedir Senato üyeleri Emir tarafından dört yıl süreyle tâyin edilir Temsilciler Meclisi Üyeleri de dört yıl süreyle görev yapmakta olup seçimle işbaşına gelirler Ürdün üçü Ürdün Nehrinin batı tarafında beşi doğu tarafında olmak üzere sekiz vilâyete ayrılmıştır Ürdün 1955’ten îtibâren Birleşmiş Milletlere üyedir

Ekonomi

Ürdün ekonomisi büyük ölçüde dış yardıma bağlı durumdadır Günümüzde bu yardım petrol üreten Arap ülkelerinden gelmektedir Ekonominin önceden beri belkemiği olan tarım İsrail’in verimli topraklarının üçte birini işgâl etmesiyle büyük ölçüde etkilenmiştir Tarım gayri millî hâsılanın % 7 ilâ 8’ini sağlamaktadır Ürdün gıdâ maddelerinde kendi kendine yeterli durumda değildir Fakat sulanan topraklarda değeri yüksek ihraç bitkileri yetiştirerek ithal ürünlerinin mâliyetini dengelemeye çalışmaktadır Sulanan topraklarda ve meyve bahçelerinde domates turunçgiller muz incir üzüm ceviz gibi birçok bitik ve meyve yetiştirilmektedir Kuru tarım yapılan yerlerde özellikle buğday ve arpa olmak üzere tahıllar ve zeytin yetiştirilir Ülkenin belli başlı hayvanları koyun keçi ve devedir

Enerji ve su sıkıntısı ekonomik gelişmeyi sınırlamaktadır Tekstil çimento ve gıdâ sanâyileri gelişmiş durumdadır Turizm ülaaae en fazla döviz sağlayan gelir kaynağı olup gayri millî hâsılanın % 16’sını teşkil eder Turistlerin aşağı yukarı % 80’i Ortadoğu’dan gelmektedir

Ürdün büyük ölçüde dış ticâret açığı vermektedir Ülke en çok Suudi Arabistan’la ticâret yapmaktadır Tarım ürünleri ve fosfat; Ortadoğu Hindistan ve Japonya’ya ihraç edilir Ana malzemeler ve tüketim maddeleri Birleşik Almanya İtalya ve Japonya’dan ithal edilir

Ürdün karayolları 6500 km uzunluğunda olup bunun 4745 km’si asfalttır Hicaz demiryolu yeniden inşâ edilmiştir Suriye demiryollarına bağlanan ana hatla irtibatlanmak için fosfat mâdenlerine ve Akabe’ye kadar uzatılmıştır Akabe’de tamâmen modern ve gelişmekte olan bir liman vardır Amman Akabe ve Zizya’da uluslararası havaalanları vardır