Panama

PANAMA

DEVLETİN ADI: Panama Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Panama City
NÜFUSU: 2515000
YÜZÖLÇÜMÜ: 77082 km2
RESMİ DİLİ: İspanyolca
DİNİ: Katolik
PARA BİRİMİ: Balboa
Kuzey Amerika kıtası ile Güney Amerika kıtasını birleştiren uzun ve dar bir kara köprü üzerinde bulunan bir devlet Orta Amerika’nın en güneydoğusunda 7° 12’ ve 9° 39’ kuzey enlemleriyle 77° 09’ ve 83° 05’ doğusunda 05’ batı boylamları arasında yer alan ve yaklaşık olarak boylu boyunca yayılmış “S” harfine benzeyen bir şekle sâhiptir

Târihi

Panama topraklarında 16 yüzyılın başına kadar bir takım Kızılderili kabileleri hayat sürmekteydi Bu Kızılderililer kendilerine has bir kültürden ziyâde Peru ve Meksika’daki kabilelerin idâresine bağlıydılar İspanyol Rodrigo de Bastidas 1501 yılında ülke kıyılarına ulaşan ilk Avrupalı oldu 1510 târihinde ülkenin şimdiki para biriminin ismini aldığı Vasco Nunez de Balboa boğazı geçerek Pasifik Okyanusunu bulmuş oldu Balboa şimdi Kolombiya’da kalan Uraba Körfezinin batısındaki Darién yerleşme bölgesini kurdu

Panama 1821 yılına kadar bir İspanyol kolonisi olarak kaldı Bu târihte Kolombiya ile birleşti 1903 yılında Kolombiya’dan yeniden ayrılarak bağımsızlığını îlân etti Bağımsızlığını kazanmasında ABD’den büyük destek gördü ve tanındı Buna karşılık Panama Kanalın kontrolünü ABD’ye bıraktı

“Hay-Bunau-Varilla” adıyla bilinen bu antlaşma ülkelerin bağımsızlık sonrası ilk siyâsî antlaşmasıdır 1904 yılında ilk Panama Anayasası hazırlandı ve Manuel Amador Guerrero ilk devlet başkanı seçildi

Bundan sonra Panama 20 yüzyıl târihinin en renkli simâsı Arnulfo Arias oldu Ayrı ayrı zamanlarda üç defâ çeşitli yollarla başkanlığı ele geçirdi Fakat 1968 askerî darbesiyle tamâmen ortadan kaldırıldı

1964 yılında ülkede büyük bir ayaklanma oldu Ayaklanmanın sebebi 1903 târihli anlaşmanın maddeleri ve bölgedeki ABD ve Panama bayrakları ile ilgiliydi Bu olaylar en sonunda kanlı olarak bitti

Bundan sonra 1967 1974 ve 1977 yılında yeni anlaşmalar yapıldı Bu anlaşmalara göre: “ABD bölgeden 1999 yılına kadar çekilecek ve kanal tedricen Panama’ya devredilecek” Burada kanalın “geçici tarafsızlığı” garanti altına alındı Kanal Bölgesi böylece Panama toprakları bünyesine katıldı

Panama hükümeti kanaldan gelir elde etmek için geçiş ücretlerini düşük tutarak bölgenin milletlerarası bir bankacılık merkezi hâlini almasını sağladı

İç karışıklıklar ve yönetimin ABD’ye karşı tutumları yüzünden 20 Aralık 1989’da Amerika Kanalı korumak üzere Panama’ya askerî müdâhalede bulundu Daha sonra yapılan görüşmeler neticesinde sayıları on bine ulaşan Amerikan askeri kademeli olarak bölgeden geri çekilerek ve kanalın denetimini resmen Panama’ya bırakması kararlaştırıldı 15 Kasım 1992’de yapılan 58 maddelik reform paketine halk güven oyu vermemesi üzerine muhâlefet yeni bir anayasa hazırlamak üzere kurucu meclis için seçimlere gidilmesi çağrısında bulundu Ülkede karışıklıklar hâlâ devam etmektedir (1993)

Fizikî Yapı

Panama Orta Amerika’nın en güneydoğusunda yer alır Doğusunda Kolombiya güneyinde Pasifik Okyanusu batısında Kosta Rika ve kuzeyinde Karayib Denizi bulunur Şekil îtibâriyle uzunlamasına yayılmış “S” harfine benzer Ülkenin ortasında yer alan Panama Kanalı Kuzey Amerika ile Güney Amerika kıtalarının birleştiği noktadır

Yaklaşık olarak 77082 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir Ülkenin uzunluğu aşağı yukarı 670 km ve genişliği 51 ila 81 km civârındadır Panama Kanalı Karayib Denizinden güneydoğuya doğru Pasifik Okyanusuna akar Ülkenin kuzeyindeki kıyılara Atlantik Kıyıları ve Azuero Yarımadasının mevcudiyetiyle daha uzun olan güney kıyılarına ise Pasifik Kıyıları denir

Ülkenin en önemli fizikî özelliği Amerika kıtasını taksim eden su bölüm hattını(Continental Divide) teşkil eden dağ omurgasıdır Bu omurganın Kosta Rika’dan Kanal’a kadar uzanan bölümüne Merkezî Cardillera denir Batıda yaklaşık 3000 m yükseklikte olan bu dağlar Kanal’a doğru 900 m’ye kadar düşer Kanal’ın sağından Atlantik kıyısına kadar olan bölüme Cordillera de San Blas ve daha doğudaki kısma ise Serrania del Darién denmektedir Buradaki dağlar ortalama 1800 m yüksekliğe sâhiptir Chiriqui (Baru) Volkanik Dağı yaklaşık 3478 m yükseklikte olup ülkenin en yüksek yeridir Merkezî Cordillera ile Pasifik Kıyısı arasında Kosta Rika sınırına yakın bir yerdedir

Ülkenin diğer dağlık bölümleri Azuero Yarımadası ile güneydoğuda Darién Tepeleridir Arâzinin % 13’ünü mevcut dağlar meydana getirir Geri kalan % 87’si yayla görünüşündedir

Panama irili ufaklı 500’den fazla akarsuya sâhiptir Bu köprü ülkenin etrâfında birçok ada mevcuttur Bunlardan başlıca büyük olanları; kuzey kıyılarında Bocas del Toro Takımadaları San Blas İnci Taboga Adaları ve bir sürgün yeri olan Coiba Adasıdır



İklim

Panama umûmî olarak sıcak bir iklime sâhiptir Bâzı zamanlar günlük veya mevsimlik ısı değişiklikleri de olur Ülkede iki mevsim vardır: Ocaktan nisan ayına kadar kara sıcak tropikal iklim ve mayıs-aralık arası yağışlı dönem Ortalama sıcaklık 27°C civârı olup oldukça nemli bir hava mevcuttur En yağışlı ve soğuk ay kasımdır En sıcak ay ise mayıs ayıdır

Atlantik Kıyıları yaklaşık 10 ay yağış alır Yıllık yağış ortalaması 2500 ilâ 3000 mm’dir Pasifik Kıyılarında ise yağışlı dönem 8 ay kadar olup yıllık yağış ortalama 1700 ilâ 2100 mm’dir

Yılın değişik zamanlarında aralıklı olarak Karayip Denizinden gelen rüzgârlar ve yıl sonuna doğru nemli Pasifik rüzgârları ülaaai dayanılamayacak derecede sıcak bir iklimden korur Los Santos Herrera bölgeleri 1300 mm civarında aldıkları yağış ortalamasıyla ülkenin en kurak ve az yağış alan bölgeleridir Pasifik kıyılarındaki bâzı bölgelerinde de kuraklıklar görülür Ayrıca ülkede bâzı zamanlar kasırgalar meydana gelir

Tabiî Kaynaklar

Panama dünyânın en sık ormanlarının mevcut olduğu ülkelerden biridir Karayib Kıyısının sık tropikal ormanları Pasifik boyunca yapraklarını döken ormanlara kadar uzanır Dağlar yüksek yağıştan dolayı yoğun bir bitki örtüsüyle kaplıdır Mevcut bu bitki örtüsü içerisinde yaklaşık 2000 çeşit tropikal bitki yetişir Tropikal ormanların ağaçları bir çeşit kırmızı ve hoş kokulu tropikal ağaç olan gülağacı ve mahun gibi oldukça kıymetli odunu olan ağaçlardan meydana gelmiştir

Panama çok sayıda nehre sâhiptir Bunlardan ve mevcut su potansiyelinden hidroelektrik enerji ve balıkçılık gibi önemli gelirler elde edilmektedir

Panama’da geniş mineral kaynakları vardır Bunlardan en önemlisi Cerro Colorado’da çıkarılan bakır mâdenidir Diğer önemli mineral çimento îmâlinde kullanılmakta olan kireçtaşıdır

Nüfus ve Sosyal Hayat

Panama yaklaşık olarak 2515000 civârında bir nüfûsa sâhiptir Nüfus artışı % 3 civârındadır Nüfûsun % 52’si şehir merkezlerinde yaşar Panama nüfûsunun % 70’i Mestizo % 5’i Kızılderili % 15’i batılı Kızılderili ve % 10’una yakın bir bölümü de Asyalı Kafkasyalılardan meydana gelir Ayrıca bir miktar beyaz da mevcuttur Büyük bölümü meydana getiren Mestizolar İspanyol-Kızılderili melezi insanlardır Nüfûsun zenci kesiminin % 60’ı Jamaika ve diğer adalardan getirilen esir insanların devamıdır Kızılderililer ise esas olarak üç ana kabîleye ayrılırlar: Cuna Guayami ve Choco kabîlesi

Ülkede resmî dil İspanyolcadır İngilizce oldukça yaygın bir dildir Kızılderililerin bir kısmı yerli dillerini kullanırken diğer kısmı İngilizce konuşmaktadır

Panamalıların % 90’ı Katolik ve % 6’sı Protestandır Ayrıca bir miktar Müslüman da mevcuttur Yerli kabîle dinleri hemen hemen kalmamıştır

Halkın çoğu Pasifik kıyılarında yaşar Atlantik kıyıları ise verimli toprakları olan Chiriqui Yüksek Yaylası hâriç seyrektir

Halkın % 85’e yakın bir bölümü okur yazardır Panama Üniversitesi ve Özel Santa Maria la Antigua adlı iki üniversite mevcuttur

Panama City ülkenin başşehri olup en büyük kültür ve ticâret merkezidir Diğer önemli şehirleri Colon ve David şehirleridir Panama City Orta Amerika târihini aksettirecek yapılarla ve târihî müzelerle doludur Ayrıca şehir Kolombiya idâresinin izlerini de taşır

Panama kullanma hakkını elde ettiği Panama Kanalı vâsıtasıyla hayat standardı yükselmiş bir ülkedir Hem şehirli ve hem de kır hayâtı yaşayan nüfûsun ekonomik geliri nispeten yüksektir

Siyâsî Hayat

Panama’nın hükümet tipi Merkezî Cumhûriyettir Devlet Başkanı aynı zamanda hükümet başkanıdır Milletvekillerinden (şehir temsilcilerinden) teşkil edilmiş bir Millet Meclisi bulunur İdârî sistem dokuz il ve bir serbest bölgeden meydana gelir Bunlar batıdan doğuya doğru sırasıyla Bocas del Toro Chiriqui Veraguas Los Santas Herrera Coclee Colon Panama City ve Darién’dir San Blas Kızılderililere tahsis edilmiş ayrı bir bölge olup ülkenin kuzeydoğusunda yer alır Panama BM’ye üye bir ülkedir ABD ile yaptığı 1977 anlaşmasına göre Panama Kanalının kullanma hakkını elde etmiştir

Ekonomi

Panama iki ekonomiye sâhip bir ülkedir: Birincisi iç bölgelerde gelişmiş tarım ekonomisi diğeri ise Kanal’ın terminal merkezleri olan Panama City ve Colon’da gelişmiş ticâret ekonomisidir

Çalışan nüfûsun % 30’u tarım alanında uğraşır Topraklarının sadece % 7’si tahıl üretimine müsâittir Ayrıca % 16’ya yakın bir bölümü çayır ve otlak arâzidir Diğer çalışan nüfûsun % 30’a yakın bir bölümü de endüstri ve ticâret alanında çalışır Ekilebilir arâzi ancak % 5’tir Yetiştirilen başlıca ürünler; muz şekerkamışı kahve portakal domates yerelması kakao mısır ve kokanattır Hayvancılık bakımından çoğunlukla sığır yetiştirilir Balık üretimi her geçen sene artmaktadır En çok karides avlanır

Panama bir milletlerarası bankacılık merkezidir Panama Kanalı petrol gemilerinin kısa sürede yerine ulaşabilmesi için lüzumlu en kısa yol üzerindedir Dolayısıyle ülke kanaldan ve petrol rafinerilerinden büyük gelirler elde etmektedir İmâlât sanâyiinin yerli üretime katkısı% 50 civarındadır En büyük imâlât endüstrisi petrol rafinericiliğidir Ayrıca gıdâ meşrubat ve tütün endüstrileri de mevcuttur

Karides tonbalığı gibi çeşitli deniz ürünleri şeker muz en önemli ihrâcât ürünleridir Ayrıca süt meyve kahve meşrubat et kümes hayvanları domates ve sigara da satılmaktadır

Ham petrol en önemli ithâl maddesidir Bundan başka makine otomobil çeşitli gıdâ maddeleri ve ilâç diğer önemli ithâl ürünleridir Daha çok Venezuella Ekvador ve ABD ile ticârî münâsebetlerde bulunur

Panama turizmden büyük gelirler elde eden bir ülkedir Stratejik coğrafî mevkii ve Panama Kanalının bunda büyük rolü vardır İki uzun kenarının iki büyük okyanusla örtülmesi ve kıyıların deniz sporlarına müsâit oluşu Panama City’nin bir milletlerarası yerleşim merkezi hâlinde oluşu turist akınının artmasının en önemli sebepleridir

Panama dünyanın en büyük deniz ticâret filolarından birine sâhiptir Fakat gemilerin çoğu yabancı bandıralıdır Çok gelişmiş bir hava ulaştırma sistemi vardır Demiryolları azdır Ülaaai baştanbaşa kateden iki büyük karayolu oldukça gelişmiştir Karayollarının uzunluğu 10015 km olup bunun 2150 km’si asfalt 850 km’si ise otobandır Demiryollarının uzunluğu 402 km’dir