Yükseköğretim İle İlgili Genel Bilgiler

Yükseköğretim: Ortaöğretime dayalı ve en az dört yarı yılı kapsayan her kademedeki eğitim-öğretimin tümüdür Yükseköğretimde önlisans, lisans ve lisansüstü düzeylerde eğitim yapılmaktadır


Önlisans: Ortaöğretime dayalı dört yarı yılı kapsayan ve ara insangücü yetiştirmeyi amaçlayan yani lisans öğretiminin ilk kademesini oluşturan bir yükseköğretimdir


Lisans: Ortaöğretime dayalı en az sekiz yarı yıllık (4 yıl) programı kapsayan bir yükseköğretimdir Lisans düzeyinde örgün, açık ve dışarıdan (ekstern) eğitim verilmektedir Bu eğitim türleri aşağıda tanımlanmıştır


Örgün Eğitim: Öğrencilerin eğitim-öğretim süresince ders ve uygulamalara devam etme zorunluluğunda oldukları bir eğitim-öğretim türüdür


Açık Eğitim: Öğrencilere radyo, televizyon ve eğitim araçlarıyla yapılan bir eğitim türüdür


İkinci Öğretim: Bazı yükseköğretim kurumlarında normal-örgün, önlisans ve lisans programlarının bir kısmının eşdeğeri programlar açılmakta ve bu programlar örgün eğitim saatleri dışındaki zamanlarda (akşam saatlerinde, hafta sonunda) yürütülmektedir İkinci öğretim adı verilen bu programları kabul edilen öğrenciler, normal öğretim öğrencilerinden daha yüksek öğrenim harcı öderler İkinci öğretim öğrencileri normal programlara yatay geçiş yapamazlar


Lisansüstü: Yüksek lisans, doktora, tıpta uzmanlık ve sanatta yeterlik eğitimi kapsar


Yüksek Lisans (bilim uzmanlığı, master, yüksek mühendislik, yüksek mimarlık): Bir lisans öğretimine dayalı en az iki yarı yıl süren 12 kredilik eğitim-öğretim ve alanla ilgili araştırmanın sonuçlarını ortaya koyacak bir tez gerektiren yükseköğretimdir Doktora: Lisansa dayalı en az altı veya yüksek lisansa dayalı en az dört yarı yıllık programı kapsayan ve orjinal bir araştırmanın sonuçlarını ortaya koymayı amaçlayan bir yükseköğretimdir


Tıpta Uzmanlık: Sağlık Bakanlığı tarafından düzenlenen esaslara göre yürütülen ve tıp doktorlarına belirli alanlarda özel yetenek ve yetki sağlamayı amaçlayan bir yükseköğretimdir


Sanatta Yeterlik: Lisansa dayalı en az altı, yüksek lisansa dayalı en az dört yarı yıllık programı kapsayan ve orjinal bir sanat eserinin ortaya konulmasını, müzik ve sahne sanatlarında ise üstün bir uygulama ve yaratıcılığı amaçlayan doktora düzeyinde lisansüstü bir yükseköğretim eşdeğeridir


Yukarıda açıklanan düzeylerde eğitim-öğretimin sürdürüldüğü yükseköğretim kurumları ve tanımları aşağıda verilmiştir


Üniversite: Yükseköğretim kurumlarının temel birimi olan üniversite, kendisine bağlı fakülte, yüksekokul, konservatuvar, meslek yüksekokulları ve enstitülerle bunların alt bölümlerinden oluşmaktadır Ülkemizde halen 54 üniversite bulunmaktadır (Bk Bölüm 4)


Fakülte: Bu üniversiteye bağlı olarak yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve yayın yapan; kendisine birimler bağlanabilen bir yükseköğretim kurumudur Örneğin, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi


Yüksekokul: Belli bir mesleğe yönelik eğitim-öğretime ağırlık veren, bir fakülteye veya doğrudan rektörlüğe bağlı olan bir yükseköğretim kurumudur Örneğin, Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu veya Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye-Meslek Yüksekokulu


Fakülte ve yüksekokullarda şu akademik birimler bulunur:


Bilim Dalı-Sanat Dalı: Bilim dalı veya sanat dalı bilimin veya sanatın belli bir alanında eğitim, öğretim, araştırma ve uygulama faaliyetlerinin yürütüldüğü en küçük akademik birimdir


Anabilim Dalı-Anasanat Dalı: Anabilim veya anasanat dalı en az bir çok yerde birden fazla, biribirine yakın bilim veya sanat dalını kapsayan,eğitim, öğretim uygulama ve araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü akademik birimdir


Bölüm: Amaç kapsam ve nitelik yönünden bir bütün oluşturan, birbirini tamamlayan veya birbirine yakın anabilim ve anasanat dallarından oluşan; fakültelerin ve yüksekokulların eğitim-öğretim, bilimsel araştırma ve uygulama birimidir Anabilim ve anasanat dalları, bilim ve sanat dallarından oluşur


Konservatuvar: Müzik ve sahne sanatlarında sanatçı yetiştiren bir yükseköğretim kurumudur Örneğin, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Ankara Devlet Konservatuvarı veya İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı


Meslek Yüksekokulu: Belirli mesleklere yönelik ara insangücü yetiştirmeyi amaçlayan 2 yıllık 4 yarı yıllık eğitim-öğretim veren bir yükseköğretim kurumudur


Enstitü: Birbiriyle ilgili bilim dallarından oluşan ve lisansüstü düzeyde eğitim-öğretim veren bir yükseköğretim kurumudur Örneğin, bir üniversitedeki sosyal bilimler enstitüsü, o üniversitede bulunan tüm sosyal bilim dallarındaki lisansüstü eğitim-öğretimi yürüten bir kurumdur


Program: Akademik birimlerin uyguladıkları öğretim (teorik, pratik dersler, stajlar vb) faaliyetidir Programlar önlisans, lisans, yükseklisans ve doktora düzeyinde açılabilir ÖSYM kılavuzunda belirtilen önlisans ve lisans programlarının bir kısmı fakülte düzeyinde (tıp, hukuk, ilahiyat) bir kısmı bölüm düzeyinde (psikoloji, sosyoloji) önemli bir bölümü ise anabilim dalı düzeyinde yürütülen programlardır


Bir bölümde veya anabilim dalında birden fazla sayıda program açılabilir


Hazırlık Okulu: Öğretim dili İngilizce olan üniversitelerde yeni kayıt olan öğrencilerin dil bilgileri, bir yeterlik sınavı ile saptanır Bu sınavda başarılı olan öğrenciler, ÖSYM tarafından yerleştirildikleri programlarda öğrenimlerine başlarlar Başarısız olanlar ise İngilizce eğitimi görürler Bu eğitimi başarı ile tamamlayanlar esas alan eğitimine başlayabilirler


Bir kısım üniversitede öğretim dili genellikle Türkçe olup belirli bazı programlar da öğretim yabancı dildedir Bu programlara kayıt yaptıranlar da yabancı dil hazırlık eğitimine katılmak zorundadırlar Yine öğretim dilleri Türkçe olan bazı üniversiteler, isteyen öğrencilere bir yıl yabancı dil eğitimi vermektedirler Zorunlu olsun olması, yabancı dil eğitim süresi zorunlu lisans eğitim süresine dahil değildir


Yaz Okulu: Üniversitelerde bazı fakülte veya bölümler yaz aylarında eğitim yapmaktadırlar Yaz okulunun amaçları; çok sayıda öğrenci tarafından alınan derslerdeki yığılmayı azaltmak, kendilerinden ancak yaz aylarında yararlanılabilecek öğretim elemanlarının eğitime katılımını sağlamak, belli derslerde başarısız olan öğrencilerin eksiklerini tamamlayarak zamanında mezun olmalarına yardımcı olmaktır


Yatay Geçiş: Bulundukları programda, varsa hazırlık sınıfları dışında, en az iki yarıyıl öğrenim görmüş öğrenciler başarılı olmak ve disiplin cezası olarak üniversite ile ilişkileri kesilmiş olmamak koşulu ile, kendi üniversitelerinde veya başka bir üniversitede, asıl programlarına yakın başka bir programa geçiş yapabilirler Yatay geçiş koşulları ve kontenjanları yönetmelikler doğrultusunda, ilgili bölümler tarafından belirlenmektedir


Yükseköğretim Kurulunca, önlisans ve lisans düzeyinde yatay geçişleri düzenleyen yönetmelikte verilmiştir


Çift Anadal Programları: Bazı Üniversitelerde öğrencilerin lisans öğrenimleri boyunca, aynı fakülte içinde veya başka bir fakültede, esas programlarına konu bakımından yakın olan başka bir programın lisans öğrenimini tamamlayabilmelerine, böylece 4 yıllık lisans öğrenimleri süresinde iki alandan lisans diploması alabilmelerine olanak verecek düzenlemeler yapılmaktadır Örneğin: psikoloji programı ile sosyoloji programının derslerinin bir kısmı ortaktır Psikoloji programında okumakta olan bir öğrenci sosyoloji programına özgü dersleri de almak suretiyle, dört yılın sonunda, psikoloji ve sosyoloji lisans diplomaları alabilir Halen böyle bir uygulama Abant İzzet Baysal Üniversitesinde, Boğaziçi, Üniversitesinde Orta Doğu Teknik Üniversitesinde uygulanmaktadır


Yükseköğretim kurumlarında eğitim-öğretimi sürdüren öğretim elemanları; öğretim üyeleri, öğretim görevlileri, okutmanlar ve öğretim yardımcılarıdır


Öğretim Üyeleri: Profesör, doçent ve yardımcı doçentler öğretim üyeleri olarak anılmaktadır


Profesör: Üst düzeyde araştırma, eğitim ve yönetim faaliyetlerinde bulunan ve en yüksek düzeydeki akademik unvana sahip kişidir


Doçent: Özgün bilimsel çalışmalar yapmış ve doçentlik sınavını başarmış kişidir


Yardımcı Doçent: Doktora çalışmalarını başarıyla tamamlamış, tıpta uzmanlık veya belli sanat dallarında yeterlik belge ve yetkisini kazanmış ilk kademedeki akademik unvana sahip kişidir


Öğretim Görevlisi: Belli bir alanda çalışmaları ile tanınmış ve üniversitelerde ders vermek üzere görevlendirilen elemandır


Okutman: Eğitim-öğretim süresince tüm öğretim programlarında ortak zorunlu ders olarak belirlenen derslerden birini (örneğin inkilap tarihi) okutan veya uygulayan öğretim elemanıdır


Öğretim Yardımcıları: Yükseköğretim kurumlarında belli süreler için görevlendirilen araştırma görevlileri, uzmanlar, çeviriciler ve eğitim-öğretim planlamacılardır


Yükseköğretim kurumlarında en üst düzeyde yönetim görevi yapan kişiler; üniversitelerde rektör, fakültelerde dekan, yüksekokul, konservatuvar, enstitülerde müdür, bölümlerde bölüm başkanı unvanlarıyla anılırlar Rektör ve dekanların profesör unvanına sahip olmaları zorunludur Bölüm başkanlığını ise profesör, profesör bulunmadığı hallerde diğer öğretim üyelerinden biri yürütür

Yükseköğretime Giriş

Ülkemizde yükseköğretim kurumlarına giriş, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi ÖSYM tarafından düzenlenen seçme ve yerleştirme sınavlarında öğrencilerin aldıkları puanlar, ortaöğretim başarı puanları, yükseköğretim programlarını tercihleri ve bu programların kontenjanları ile koşullarına göre yapılır Ortaöğretim kurumlarını birincilikle bitiren adaylar ise yükseköğretim kurumlarında ayrılacak kontenjanlara, tercih ve puanları göz önünde tutularak yerleştirilir

Mesleğe yönelik programları uygulayan liselerin mezunları, aynı alanda bir yükseköğretim kurumuna girerken başarı notları, yetkili organlarca saptanacak bir katsayı ile çarpılmak suretiyle değerlendirilerek giriş sınavı puanlarına eklenir

Yükseköğretim kurulunca düzenlenen esaslara göre belli sanat dallarında üstün kabiliyeti olduğu tespit edilen öğrenciler, ilgili dalda eğitim yapmak kaydıyla, yine bu esaslar içerisinde belirlenecek özel yöntemlerle yükseköğretim kurumlarına alınabilirler

Zorunlu Dersler ve Öğretim Süresi

Yükseköğretim kurumlarında okuyan tüm öğrenciler için kendi alan derslerinin yanı sıra eğitim-öğretim süresince Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Türkçe ve yabancı dil zorunlu derslerdendir Ayrıca öğrenciler beden eğitimi veya güzel sanat dallarından birini de seçmek zorundadırlar
Yükseköğretim kurumlarında önlisans ve lisans düzeyinde öğrenim yapan öğrencilere, normal eğitim-öğretim sürelerine ilaveten; önlisans düzeyinde eğitim-öğretim yapan kurumlarda 1 yıl, dört veya daha uzun süreli lisans düzeyinde eğitim yapan kurumlarda ise iki yıl ek süre tanınır Bu süreler sonunda en çok üç dersten başarılı olamayanlara, bu derslerde de başarılı olabilmelerini sağlamak amacıyla iki yarı yıl ek süre daha tanınır Öğrenciler, bu ek süreler sonunda öğrenimlerini bitirmek zorundadırlar

Bir öğrenci ilk dört yarı yılın derslerini başarı ile tamamlamış olmak kaydı ile, öğrenimin bütününü tamamlayamaz durumda kalırsa, o öğrenciye önlisans diploması verilir Bu öğrenciye meslek yüksekokulunda aynı alanda bir veya iki yarı yıllık öğrenimden sonra meslek yüksekokulu diploması verilebilir Böylece öğrenci, dört yarı yıllık öğrenimine ek olarak gördüğü öğrenim göz önünde tutularak beş veya altı yarı yıl öğrenim görmüş sayılır

Öğrenciler bir dersin sınavına girebilmek için o derse devam etmek, yarı yıl içinde açılacak en az bir ara sınavına katılmak ve o dersin uygulamalarını başarılı olarak tamamlamak zorundadırlar Üniversiteler ayrıca sınavda başarısız olan öğrencilere, aynı sınav döneminde olmak şartı ile bir bütünleme sınavı açılmasına karar verebilirler Bu dersin devam, ara sınavı, uygulama ve sınav şartlarından birini yerine getirmeyen öğrenciler; bir defaya mahsus olmak üzere eğitim-öğretim programının bağlı olduğu yükseköğretim kurumunun uygun göreceği ilk yarı yılda, o dersin kayıt, devam, ara sınavı ve uygulama şartlarını tekrar yerine getirirler Bu şartlardan birinin yerine getirilememesi halinde öğrencinin üniversite ile ilişkisi kesilir

Ayrıca, bir yükseköğretim kurumunun birinci sınıfında öğrenime başlayan öğrenciler, bu öğrenimin başlangıcından itibaren en çok iki eğitim-öğretim yılı içinde, sınıf geçme esasına göre öğretim yapan kurumlarda birinci sınıfın ders geçme esasına göre öğretim yapan kurumlarda ise ilk iki yarı yılın bütün derslerinde başarılı olmaya mecburdurlar Bu şartları yerine getirmeyerek öğrenimlerini tamamlayamayan veya tamamlayamayacakları anlaşılan öğrencilerin öğretim kurumu ile ilişkileri kesilir

Eğitim-öğretimini kısmen veya tamamen bir yabancı dilden yapan yükseköğretim kurumları, kaydını yaptıran öğrencilere, öğrenimde kullanılacak yabancı dilde bir yeterlik sınavı verirler Yetersiz bulunan öğrencilere bir yıl süreli yabancı dil hazırlık öğrenimi olanağı sağlanır Başarılı olamayan öğrencilerin yükseköğretim kurumu ile ilişkileri kesilir