Kabartayca

Kabartayca (Kabartayca adı:Qeberdeyıbze ya da Adıgebze;Adıgece adı:Qeberteyabze),Kafkas Dilleri içinde,Abhaz-Adıge ya da Kuzeybatı Kafkas Dillerinden Adige dilinin doğu ya da dağ koluKabartayca günümüzde Rusya Federasyonuna (RF) bağlı Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmi diller arasındadır2002`de RF`deki Kabartay sayısı 580475 idi (519958 asıl Kabartay,60517 Kabartayca konuşan Çerkes),bu sayıya Adıgey Cumhuriyeti`nde yaşayan ve Adıge sayılan Kabartaylar katılmamıştırAyrıca 2002`de,RF`de 37942 nüfuslu olan ve ana kitle olarak Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti`nde yaşayan Abazalar da,Abazaca ve Rusça ile birlikte Kabartayca da konuşmaktadırlarKabartayca,Kabartay-Balkarya ve Karaçay-Çerkesya`da konuşulan asıl Kabartay,Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti ile Stavropol Kray`da konuşulan Mozdok Kabartay,Karaçay-Çerkesya`daki iki köyle Resim:RussiaStavropol2007-01png300pxRusya Federasyonu Stavropol Kray

Krasnodar Kray`daki iki köyde konuşulan Besleney ya da Besnıy ve düzenleOcak 2007

Adigey`deki dört köyde konuşulan Kuban Kabartay (Kabartayca:Hajret Qeberdeyıbze) lehçelerine ayrılırEdebiyat dili asıl Kabartaycanın Baksan ağzına dayanırAsıl Kabartay lehçesinin yazı dili olan Baksan ağzı dışında üç ağzı daha vardır:Terek ağzı (Terek Irmağı boyunda konuşulur),Malka ağzı (Malka Irmağı boyunda konuşulur) ve Kuban-Zelençuk ağzı (Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti`nde konuşulur)Kabartayca,bugün,1864 Kendi dillerinde: Adige; Rusça'da Adigeytsi Adigeler Adige özerk Vilayeti'nde yaşarlar; çoğunluğu Laba ve Kuban nehirlerinin aşağı düzlüklerinde zengin topraklarin bulunduğu bölgede toplanmıştır, fakat bazıları da Kafkas dağlarının eteklerine yerleşmiştir (Adige özerk vilayeti sovyetlerin dağılmasından sonra cumhuriyet statüsü kazanmış ve rusya federasyonu içerisinde yapılanmıştır)

Adıge sürgünü (ülke dışına çıkarılma olayı) sonucu,bir göçmen dil olarak,Türkiye,Suriye,Ürdün,ABD ve AB ülkelerinde de konuşulurTürkiye`de en çok Kayseri (Uzunyayla yöresi),Sıvas,Tokat,Amasya,Çorum,KMaraş,Adana ,İçe l,Ankara,Eskişehir,Balıkesir (Bandırma`da 1 köy) ve daha başka yerlerde de konuşulur
Kabartayca,RF dışında Ürdün`deki Emir Hamza Okulu adlı özel bir okulda seçmeli bir ders olarak da okutulmaktadırKabartayca,Diaspora`daki birçok internet radyo-tv yayını dışında,Türkiye`de yasak dil kapsamından çıkartılmış olarak 2004`ten beri her hafta Perşembe günleri radyo ve tv`den yayınlanmaktadır (Radyo 1,sabah 630;TRT-3,sabah 0730)Kafkasya`daki Kabartayca radyo-tv yayınları 2003te kaldırılmıştı,ancak yeni devlet başkanı Arsen Kanoko`nun çabasıyla,2006 yılı ile birlikte,Kabartayca ve Balkarca yayınlar yeniden başlatılmıştırKabartayca 1924 yılına değin Arap,ardından 1936 yılına değin Latin,1936`dan beri de Kiril alfabesini kullanmaktadırKabartayca Nalçik ve Çerkessk`teki devlet üniversitelerinin ilgili bölümleriyle,buralardaki bilimsel araştırma enstitülerinde incelenmekte ve öğretilmektedirKafkasya`da Kabartayca eğitim,giderek zayıflamış olmakla birlikte,yine de 1960 yılına değin sürmüş;1960 yılında,küçük dil ve kültürleri büyük dil olan Rusça içinde eritme politikası olan Büyük Ülkü uygulaması gereği,öteki küçük Sovyet dilleri gibi Kabartayca ve Balkarca eğitim de kaldırılıp Rusça eğitime geçilmiş;1985`te MGorbaçov`un başa geçmesinin ardından getirilen demokratikleştirme programı gereğince,Ruslaştırma anlamındaki Büyük Ülkü politikasına son verilerek,bütün temel dersleri kapsar bir biçimde,yeniden Kabartayca ve Balkarca eğitime geri dönülmüş;ancak BYeltsin döneminde Kabartayca ve Balkarca eğitimde yeniden kısıtlamaya gidilmiş,Kabartayca ve Balkarca dersler iki seçmeli ders (dilbilgisi,edebiyat) düzeyine düşürülmüştürŞimdi Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde,Kabartaycanın konuşulduğu yerlerdeki ilk (1-4sınıflar) ve orta dereceli (5sınıf ve üstü) okullarda seçmeli ders olarak (okul ve sınıfına göre haftada 1 ya da 2 ders ve toplamı 2 ile 3-4 ders saati tutarında) okutulmaktadırAncak 2007-2008 eğitim-öğretim yılından başlanmak üzere,Kabartay-Balkar Cumhuriyeti`nde Rusça yanında birer resmi dil olan Kabartayca ve Balkarcanın da,Rusça gibi,bir pilot uygulama olarak, 20 kadar okulun ilk sınıflarında okutulmasına karar verilmiş ve bilgisayar olanaklarıyla üç aylık ilk eğitim dönemi ders kitapları da hazırlanmıştırDört yıl sürecek bir kademeli program sonunda, bütün okullarda Kabartayca ve Balkarca eğitime geçiş süreci tamamlanmış olacaktır (bkKabartay-Balkar Cumhuriyeti Halk Danışma Konseyi (Ğ?Ñ?лагÑ?Ñ?э-Ñ?энджэÑ?ак1Ñ?э совеÑ?) Başkanı Ğ¢Ñ?Ñ?эгÑ?эпсo Ğ¥Ñ?ажÑ?смел/Hajısmel Thağepso ile söyleşi;АдÑ?гэ псалÑ?э/wwwAdyghepsaleru gazetesi,19092007,internet)Kabartayca olarak aylık Oşhamaho (1Ñ?Ğ°Ñ?Ñ?Ñ?эмаÑ?Ñ?э) edebiyat dergisi ile pazar günleri dışında Adıge psatle (АдÑ?гэ псалÑ?э;wwwadyghepsale;internette n de) gazetesi (Nalçik),ayrıca Çerkes Kheku gazetesi (ЧэÑ?кэс ХэкÑ?;bazı yazıları internetten) (Çerkessk) yayınlanmaktadır
düzenleŞubat 2007

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Kabartayca maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilirResim:Flag of Adygeasvg300pxAdıge Bayrağı