Fars Edebiyatı

Mantiq ut-Teir, Farid ud-Din Attar


İran Edebiyatı, İslam öncesi dönemlere ait eserlerin çoğu kaybolmuş olsa da, yaklaşık 2500 yıllık bir dönemi kapsayan edebiyattır Kaynakları bugünkü İran sınırlarının ötelerine, Orta Asya'ya kadar uzanır Gaznelilerin Orta ve Güney Asya'yı fethinden sonra Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Orta Asya'ya yayılmıştır Farsça yazılmayan ama etnik Perslerin yazdıkları da bu türde sayılmaktadır
Eski ve Orta Farsça'da korunmuş eserler İÖ650'ye kadar tarihlenmektedir Ama yazılı edebiyat eserlerinin çoğu Pers krallığının İÖ650'deki İslamik fethinden sonradır Abbasiler'in yönetimi ele geçirmesinden sonra İranlılar islam İmparatorluğunun yazıcıları ve bürokratları oldular, yazar ve şairdiler, hem Arapça hem Farsça yazdılar Rumi, Sa'di, Hafız, Ömer Hayyam gibi şairler bütün dünyada tanınmaktadır
Sohrab Sepehri ve Füruğ Ferruhzad'ın eserleri de Türkçe'ye kazandırılmıştır

İslamlığı kabul ettikten sonra yüzyıllar boyunca edebiyatımıza büyük etkileri olmuş olan ve Divan edebiyatımızın başlıca kaynağını meydana getirmiş olan Iran edebiyatı, İslamlığın kabul edilmesinden önce ve İslam medeniyetinin etkisi altında olmak üzere başlıca iki bölüme ayrılır
İran�da İslamlığın kabul edilmesinden önceki devirlere ait dil ve edebiyat hakkında kesin bilgi, hemen yok gibidir, İslamlığın kabul edilmesine kadar geçen devrede yazılan eserler, bir takım faraziyelerden ibarettir
İslamlığın kabul edilmesi ile başlayan Iran edebiyatı, başlıca şu bölümlere ayrılabilir:
I - Kahramanlık şiiri devri : (X yüzyıl) : Bu devrin başlıca şairleri, en eski Acem şairi sayılan Rideg, Keygavus, Ulusr Dakik ve �Şehname� adlı Acemlerin en büyük kahramanlık destanını yazan Firdevs'dir
II - Saray şiiri devri (XI Yüzyı)l: Arap medeniyetinin İran�da yer etmeye başlaması üzerine zümre edebiyatı olan yeni bir şiir meydana gelmiştir Bu devrin en ünlü şairleri Anyar ve Nizamdir
III - Mistik ve moral devir (XIIIyüzyıl): Selçuk devri Iran edebiyatının en parlak devri olan bu yüzyılda, Tasavvuf edebiyatı yolunda şiirler yazan Senas ve Attar önemli şairlerdendir Lirik ve melankolik bir şair olan Selman ve �Gülistan� adlı eserin şairi Sad, bu yüzyılda yetişmiş önemli şairlerdendir
IV - Lirik şiirin parlak devri (XVI yüzyıl) : Bu yüzyıl da Iran saray şiiri, en parlak devrini yaşamış ve Hafız, Vassaf gibi şairler, yalnız Iran edebiyatının değil, dünya edebiyatın da en büyük lirik şairleri olduklarını gösteren eserler meydana getirmişlerdir
V - Duraklama devri (XV - XVI yüzyıllar): Iran şiiri, artık eski parlak devrini kaybetmiştir Bu yüzyılda yetişen Cami, Iran edebiyatının son büyük, şairidir
VI - Yeni devir (XVII XIX yüzyıllar) : Eski önemini kaybetmesine rağmen Iran edebiyatı şiir ve nesir alanında önemli sanatçılar yetiştirmiştir Sad, Seyyit Yahya, Kelim, Mirza, Sadık yetişen ünlü şairlerdendir Bu devirde-Iran nesiri Hace Abdullah Ensar tarafından kurulmuştur
VII - Çağdaş devir : Bu çağda yetişen Iran sanatçıları, eski geleneği devam ettirmek isteyenler, modern Avrupa edebiyatı yolunda eserler vermek, isteyenler ve bu iki grubun arasında kalanlar olmak üzere başlıca üç ayrı gruba ayrılmış gibidirler Bu bakımdan çağdaş Iran edebiyatında ,eski Fars şiir ve nesir geleneğini devam ettirerek o yolda eser verem sanatçıların yanında; Iran dilini Arapça ve Türkçe kelimelerden kurtararak yalın bir Fars dili meydan getirmek isteyen sanatçılar da eserlerini vermektedirler Bunlar arasında, eski geleneği tamamen yıkmak, Arap yazısını değiştirmek taraftarı olanlar da bulunmakta, İran dilinin ve edebiyatının değişmesi zorunluluğunu savunmaktadırlar Bu İki grubun arasında kalan bazı sanatçılar da eski gelenekleri tamamen muhafaza etmedikleri gibi, yenileşmenin de savunmasını yapmamaktadırlar

Kaynak : Wikipedia