Teodolit

Eski Bir TedolitTeodolit Yatay ve çoğu defa düşey açıları tespit etmek suretiyle açık arazide noktalar, hatlar, cisimler arasındaki mesafe ve boyutlarla ilgili hususları ölçmeye yarıyan optik bir alet Teodolit, ayar vidaları bulunan üç ayrı ayak üzerine oturtulmuştur Teodolitin ayaklar üzerine oturan gövde kısmında yatay ve düşey açıları gösteren kadranlar, alidat denilen dürbün ve hareketleri sağlıyan verniyerleri, kadranları okumaya yarıyan optik aletleri taşıyan parçaları bulunur Teodolit üzerinde yatay ve dikey düzlemdeki konumunu ayarlamakta yardımcı olan yatay ve dikey tesviye ayeti göstergeleri de vardır Ayar vidaları ve bu tesviye aletleri yardımıyla alet yatay ve dikey düzlemde hassas bir şekilde konup ayarlanabilir


Ölçüm yapma maksadına göre teodolitler cinslere ayrılmıştır Yön teodolitlerinde yatay skala sabit kalmak üzere seri halde ufuk boyunca tam bir devir yapılarak ölçümler alınır Ölçülen büyük değerden küçük değer çıkarılarak ölçülmesiyle istenilen açılar tespit edilir Tekrarlı teodolitlerdeyse aynı yönlerde birçok ölçüm yapıldıktan sonra elde edilen toplam açı tekrar edilen ölçüm sayısına bölünerek netice elde edilir


Teodolitlerde yatay ve düşey açıların ölçülerinin hassas bir şekilde yapılabilmesi için büyütme oranı büyük dürbünler de kullanılabilir Ayrıca açı derecelerinin okunması için bir objektif veya mekanik mikrometre mevcuttur Modern teodolitlerle yüzdelik cinsinden iki saniyelik açılar ölçülebilir Astronomi maksadıyla kullanılan teodolitler üzerinde fotoğraf makinesi de vardır Rasathanelerde kullanılan bu cins teodolitlere fototeodolit denir Fototeodolitlerle enlem ve boylam yönleri tam olarak bilinmeyen yerlerde kutup yıldızı, güneş ve diğer yıldızların gözlenmesiyle enlem ve boylam yönleri tespit edilebilir Açı ve mesafe ölçümünü elektronik olarak yapan ve infrared (kızılaltı) ışınlarıyla çalışan bir jeodimetri (bir tür takometre) vardır Bilgisayara da bağlanarak hassas ve çabuk ölçüm yapar


Teodolitin en çok kullanıldığı saha mesafe ölçümleridir Bu tür ölçümlerle baraj, bina, yol, boru hatları konumları projeler üzerine aktarılır İyi bir haritacı teodolit yardımıyla arazi yapısını resimleyebilir Bu tür çalışmalar topoğrafya konuları içindedir Teodolitle mesafe bulmak için üzerinde çok ince ölçekli işaretler bulunan bir sırık, mesafesi ölçülecek noktaya konulur Teodolit dürbününde sırık üzerindeki görülebilen alt ve üst çizgiler arasındaki uzunluk okunduktan sonra teodolite has bir formülle mesafe hesaplanır Bu formül D= 100R+30 olarak verilmişse 30 teodolitin odak uzaklığı, R sırık üzerindeki iki çizgi arasında okunan değer ve D ise hesapla bulunan mesafedir Formüldeki değerlerin hepsi santimetredir


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi