Mermercilik Sektöründe Oluşan Artıklar

düzenle-tarihEylül 2006

==Tanım==

Mermerin ocaktan çıkarılması, ocaktan çıkarılan blok mermerin fabrikada işlenmesi esnasında ortaya çıkan ve mamül mermer üretiminden geriye kalan bütün mermer parça ve tozları, mermer artığı olarak kabul edilmektedir

Bu artık parçaların şekil ve boyutları; ocaklarda kullanılan madencilik ekipmanlarına, fabrikalarda kesilebilecek blok mermerin büyüklüğüne, fabrikalarda kullanılan kesme makinalarının özelliklerine ve bunlarla birlikte mermerin yapısında bulunan arızalara bağlı olarak değişmektedir

Mermer artıklarını oluşum yerlerine ve boyutlarına göre ayrı ayrı sınıflandırmak mümkündür

==Oluşum yerlerine göre mermer artıkları==

===Ocaklarda oluşan artıklar===

Ocaklarda bulunan mermerler doğal bir kaya halindedirler Ocak kazı ekipmanlarıyla blok mermer üretimi yapılırken kesme işlemi esnasında az miktarda mermer kırıntısı ve tozu oluşmaktadır Bunların da ocak içerisinde dağılması ve kirlenmesi nedeniyle fazla bir önem taşımadığı tespit edilmiştir

Ocakta ana kütleden koparılan ve çok iri boyutlarda olan blokların sayalanması (Belirli ebatlarda blok elde edilmesi için alt, üst ve yanlardan kesilmesi) esnasında "Kapak" adı verilen parçalar ortaya çıkmaktadır

Ayrıca, mermer ocağında bulunan arızalar, faylar ve benzeri nedenlerden dolayı, blok üretimi yapılırken ortaya çıkan ve blok elde edilemeyen iri boyuttaki molozlar açığa çıkmaktadır Bunlara ocak pasası denilmektedir Mermer ocaklarında oluşan bu atıklar ocakların kenarlarında biriktirilerek kendi haline terk edilmekte mozayik yapımında kullanılmak üzere kullanılma üzere, isteyen firmalara çok düşük fiyatlarla satılmaktadır

===Fabrikalarda oluşan artıklar===

Fabrikalarda bloklardan belirli ebatlarda plakalar elde edilmektedir Başlangıçta bu plakaların boyutları uygun ölçülerde olmadığından, ebatlandırma esnasında kenarlarından parçalar açığa çıkmaktadır Bununla birlikte blok ve plakalarda bulunan çatlak veya kırıklardan dolayı plakalar kırılmakta ve böylece küçük boyutlarda parça plaka artıklar oluşmaktadır Mermercilikte bunlara "Paledyen" adı verilmektedir

Elmas soketli, dairesel testereli taş kesme makinalarında (S/T); bloklardan plaka elde edilmesi esnasında, blokların alt kısımlarından açığa çıkan ve plaka mermer elde edilmesi mümkün olmayan iri boyuttaki mermer artıkları oluşmaktadır Bunlardan zaman zaman mutfak taşı evyesi elde edilmektedir

Mermerciler için en önemli sorunlardan birisi; mermerin kesilmesi esnasında makinaların kesme işlemini yapan testerelerin ağzından çıkan çok küçük boyuttaki mermer tozu artıkların oluşumudur

Kesme işlemi sulu olarak yapıldığından, açığa çıkan tozlar su ile birlikte taşınmakta ve çökeltme havuzlarında toplanmakta ya da yeni yöntem uygulanan çökeltme tanklarında susuzlaştırılıp presleme makinalarında sıkıştırılarak kek haline getirilmektedir Her iki halde de açığa çıkan artıklar
presleme makinalarında sıkıştırılarak kek haline getirilmektedir Her iki halde de açığa çıkan artıklar doğaya atılmaktadır

==Artıkların boyutlarına göre sınıflandırılması==

===Kapaklar===

Kapaklar; ocaklarda büyük boyutlardaki blokların sayalanması esnasında alt, üst ve yan yüzeylerden açığa çıkan, fabrikalarda bloktan plaka mermer elde edilmesi esnasında bloğun alt kısmından açığa çıkan ve çoğu zaman bir tek düzgün yüzeye sahip olan iri boyuttaki mermer parçalarıdır

===Molozlar===

Ocaklarda mermerin yapısından kaynaklanan arızalar (kırık, çatlak, fay vs) nedeniyle blok üretimi esnasında ortaya çıkan şekilsiz ve iri boyuttaki mermer parçalarıdır

===Paledyenler===

Plaka mermerden ebatlı mamül elde edilirken, plakaların kenarlarından kesilip atılan ve başka ebatlı bir ürün elde edilemeyen plaka parçası mermerlerdir

===Tozlar===

Fabrikada mermerin makinalarda kesilip işlenmesi esnasında açığa çıkan ve hemen hemen tamamı 1 mm`nin altında olup çoğunluğu 150µ`un altında boyuta sahip olan mermer tanecikleridir

===Atık Toz Oluşum Üniteleri===

Sulu kesim yapılması nedeniyle şlam halinde oluşan mermer tozu artıklarının oluşum üniteleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

====a) Kumlu-Metal Granüllü Katraklar====
Kesme işlemi; 1 mm veya daha küçük tanelere sahip zımpara tozları ya da 1-5 mm boyutlu metal granül parçacıkları tarafından gerçekleştirilmektedir Kesmede esas; lamaların sinüsoidal gel-git hareketleri esnasında, aşındırıcı tanelerin mermer yüzeyine sürttürülerek aşınmanın yaptırılmasıdır Bu esnada mermer yüzeyinden 0,3 mm ve daha küçük boyutlardaki mermer taneleri koparılarak su ile birlikte havuzlara taşınmaktadır

====b) Elmas Soketli Katraklar====
Bu tip katraklarda kesme işlemi; çelik lamaların üzerine kaynak edilmiş elmas soketlerle gerçekleştirilmektedir Lamaların sinüsoidal hareketleri sonucu mermer yüzeyine sürttürülen elmas soketler aşındırma ve koparma işlemi yapmaktadırlar Kesme işlemi sonucu açığa çıkan mermer tozu tanecikleri genelde 0,1 mm ya da daha küçük boyutlara sahiptir

====c) Elmas Soketli Dairesel Testereler====
Bunlar; S/T, başkesme, yankesme ve köprükesme denilen makinalardır Çelik gövdeli dairesel diskin ucuna 2-3 aralıklarla kaynak yapılmış 2-4 cm büyüklükteki elmas soketlerin mermer yüzeyine sürttürülmesi sonucunda, mermer taneciklerinin kopartılmasıyla kesme işlemi gerçekleştirilmektedir Kesme işlemi sonucu açığa çıkan mermer tanecikleri genellikle 0,15 mm ve daha küçük boyutlardadır Soketlerin aşınması sonucu 0,1 mm veya daha küçük boyutlarda da olabilmektedir

====d) Cilalama Üniteleri====
Cilalamada; değişik boyuttaki aşındırıcı tozların manyezit veya sentetik bağlayıcılarla bağlanılarak, belirli şekil ve boyutta imal edilen ve "Abrasiv" denilen aşındırıcı parçalar kullanılmaktadır

Abrasivlerin yüksek hız ve basınçla plaka üzerinde dönmesiyle mermer yüzeyinden tanecikler koparılarak cilalama işlemi yapılmaktadır Bu ünitelerde açığa çıkan mermer artıklarının tane boyutu 75µ veya daha küçüktür Abrasivlerin aşınmasıyla artık içine karışan taneciklerin miktarı % olarak yok denebilecek kadar az ve boyutları 75µ`dan küçüktür

==Oluşan Toz Atık Miktarı==

Yapılan araştırmalar sonucunda, Afyon`daki mermer fabrikalarında yılda yaklaşık olarak 80000 m³ Afyon mermerinin işlendiği tespit edilmiştir

Mermer işleme fabrikalarında kullanılan kesme makinalarının her bir bıçağı (disk veya kama) kesme işlemi esnasında bloğunda yaklaşık 7-8 mm kalınlığındaki mermer dilimini toz haline dönüştürmektedir Bloğun 2 cm`lik ya da 3 cm`lik kesim durumuna göre %20-30 oranında toz oluşmaktadır Plaka kalınlığı 1 cm olacak olursa; açığa çıkan toz miktarı oranı daha fazla olmaktadır Genellikle 2-3 cm kalınlıkta plaka üretimi yapılmasıyla birlikte 1 cm`lik kesim ve diğer mermer işleme işlemleri de göz önüne alınarak oluşan toplam toz miktarı; toz oluşum oranı ortalama %30 alınarak hesaplanmıştır Mermer ortalama yoğunluğu 2,7 ton/m³ dür

Afyon mermerlerinden açığa çıkan toplam toz miktarı (m³ olarak):
80000 m³ x 0,30 = 24000 m³

Açığa çıkan toplam toz miktarı (ton olarak):
24000 m³ x 2,7 ton/ m³ = 64800 ton

Bir bıçağın toz haline dönüştürdüğü mermer diliminden yola çıkılarak toplam artık toz miktarı hesap edilecek olursa; diğer toplam ile hemen hemen aynı olduğu görülecektir Hesaplamada 1 m³`lük bir blok esas alınmıştır (boyutları 1x1x1 m`dir)

:Kesilen plakanın kalınlığı = 2 cm
:Toz olan dilimin kalınlığı = 0,8 cm
:Toplam kalınlık = 2,8 cm

Blokta toz haline dönüşen dilim sayısı : 100 cm / 2,8 cm = 36 adet

Kesilen dilimlerin toplam hacmi : 36 x 0,008 m x 1 m x 1 m = 0,288 m³

Bu durumda Afyon mermerlerinden açığa çıkan toplam toz miktarı
:80000 x 0288 m³ = 23040 m³ olmaktadır
:23040 m³ x 2,7 ton /m³ = 62208 ton olmaktadır


Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Mermercilik sektöründe oluşan artıklar maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir