Namazda Şehadet Parmağını Kaldırmak

Soru :
Namazların son rekâtlarında oturunca “Ettehiyyatü”nun sonunda “eşhedu enlê ilâhe illâllah” diye bitiyor Kimi insanlar sağ başparmağını kaldırıyor, bunun sebebi nedir?

Cevap:
Namazların son rekâtlarında değil, namazların her oturuşunda (kaidesinde) “Ettehiyyatü” okurken tahiyyâtın sonunda kelime-i şahadeti okurken, sağ elin şehâdet parmağını kaldırıp, şehâdet işareti yapmak sünnettir
Bütün fıkıh kitaplarında, namazların sünnetleri bahsinde bu husus ifâde edilir

Siz, kimi insanlar demişsiniz Aslında her namaz kılanın yapması lâzım gelen bir sünnettir
Yine siz “sağ başparmağını” demişsiniz Bu da doğru değil Başparmağını kaldıran yoktur Şehâdet (işâret) parmağını kaldırıyorlar Adı üzerinde başparmaktan sonra gelen parmağa şehâdet (işâret) parmağı denir

Bu işareti yapma noktası çok önemlidir Tahiyyatta kelime-i şehadette “lâ ilâhe” derken sağ elin şehâdet parmağını kaldırıp, “illâllâh” derken de indirmek sûretiyle bu sünnet gerçekleşir
Şehâdet parmağı, şehâdet getirilirken namaz içinde Efendimiz’in devamlı yaptığı bir sünnettir Bizler de onun için yaparız

Mezhepler arasında farklı şekilleri de vardır
Hanefîler, yukarıda anlatıldığı gibi yaparlar
Şafiîler şehâdet parmağını kaldırınca, selâm verme anına kadar indirmezler

Malikîler, şehâdet parmağını kaldırınca, hem indirmezler, hem de yuvarlak daire çiziyor gibi, şehâdet parmaklarını hareket ettirirler
Bunların hepsi sünnette vardır
Hikmetini Allah bilir







İmam-ı Rabbani’nin Mektubat’ının 312 mektubunda bu konuya verdiği cevabın özeti şudur:

Şehâdet parmağı ile işâret etmenin câiz olduğunu bildiren hadîs-i şerîfler çoktur Hanefî Mezhebi'ndeki âlimlerin bir kısmı da, böyle söylemiştir Hanefî Mezhebi'ndeki kitaplar, çok dikkatle okunursa, parmak kaldırmanın câiz olduğunu bildiren haberlerin, usûl bilgileri olmayıp nevadir (az bulunan) haberlerden olduğu görülecektir

İşâret etmenin harâm olduğunu söyleyen âlimler vardır Mekrûh olduğunu bildiren fetvâlar mevcûttur İşâret edilmez, usûl haberleri böyledir diyenler çoktur O hâlde, bizim gibi mukallidlerin, hadîs-i şerîf vardır diyerek, işâret etmeğe kalkışmamız ve böylece, birçok müctehidlerin fetvâları ile harâm veyâ mekrûh ve yasak olduğu bildirilen bir işi yapmamız doğru olmaz

Hanefî Mezhebi'nin âlimleri, işâret için bildirilen hadîs-i şerîflerin çok ve başka başka olduğunu görünce, namâz hakkındaki kesin ve açık emirlere uygun olmayan, fazla bir hareketin yapılmamasını söylediler Çünkü namâzda esâs, fazla hareketten sakınmak ve olgun bir şekilde bulunmaktır

Hanefî âlimleri arasında, işâret edilir diyenler, böyle fetvâ verenler de vardır Birbirine uymayan fetvâlardan, herhangi birine uyulursa câiz olmaz mı? denirse:

Cevâb olarak deriz ki, fetvâların uymaması, câizdir, câiz değildir veyâ halâldir, harâmdır, şeklinde olduğu zamân, câiz değildir veyâ harâmdır diyen fetvâlara uymak esâstır

Aklı başındaki oğlum Muhammed Saîd, parmakla işâret üzerinde bir risâle yazmaktadır Temâm olunca, bir sûretini inşâallah gönderirim

Not: İlgili Mektubun Arapça baskısında Arapça’ya tercüme eden kişi buradaki dipnotunda şunları yazmıştır: “Muhammed Said ilgili kitabı tasnif etti Küçük kardeşi Şeyh Muhammed Yahya da ona reddiye olan bir risale yazdı Ben o kitapları görmedim, fakat şeyhlerimizden bunu duydum ve öyle anladım ki, Teşehhüdde işaret parmağını kaldırmak sünnettir”

Teşehhüdde parmaklar nasıl tutulmalıdır? İşaret parmağını ne zaman kaldırmak gerekir?

Yazar: Sorularla İslamiyet, 02-6-2009

Hanefilere göre (1) Namaz kılan kişi teşehhütte sağ elini sağ uyluğu üzerine, sol elini sol uyluğu üzerine koyar ve parmaklarını açar Bu durum aynen iki secde arasındaki oturuş gibidir Parmakların arası az açılır, uçlan dizlerin üzerine konur, fakat en sahih olan görüşe göre, ellerle diz kapakları tutulmaz Mutemed olan görüşe göre, kelime-i şehadet getirirken sağ elin işaret parmağı, "Lâ ilâhe"nin "Lâ"sında kaldırılıp uluhiyetin ispatı sırasında yani "İllallah" derken indirilir ki, bu kaldırma ve indirme işaretleri ile Allah'ın eşinin bulunmadığını teyit edilmiş olsun Oturuşta parmakların hiç biri yumulmaz



Bunlann dayandıklan delil, Sahih-i Müslim'de İbni Zübeyr'den rivayet edilen ve buna delâlet eden bir hadistir Çünkü Müslim'deki rivayette sadece işaret parmağının kaldınlıp indirilmesi ile yetinildiği zikredilmiştir



Malikilere göre (2) Teşehhüt durumunda sol el serbest bırakılır ve işaret parmağı ile baş parmak dışında sağ el yumulur Bu parmaklar da küçük parmak, onu takip eden parmak ve orta parmaktır Bu parmakların baş kısmı baş parmağın dibindeki etli kısma bitiştirilip işaret parmağı ile onunla işaret ediliyormuşçasına uzatılır



Teşehhüdün başından sonuna kadar işaret parmağının vasat bir şekilde sağa sola hareket ettirilmesi menduptur Aşağı yukan tarzında değil Bunun dayandığı delil Vail b Hucr'un rivayet ettiği hadistir Vail, Hz Peygamber (as)'in namaz kılma şeklini anlatırken şöyle diyor: "Sonra oturup sol ayağını yere yatırdı ve sol elinin avuç kısmını uyluğu üzerine ve sol dizi üzerine koydu ve sağ dirseğini sağ uyluğunun hizasına getirdi Sonra parmaklarından ikisini yumarak halka şeklinde yaptı, sonra parmağını kaldırdı ve bu parmağını hareket ettirdiğini gördüm, dua ediyordu"(3-4)



Şafiî ve Hanbelîlere göre (5) Birinci ve ikinci teşehhütte otururken ellerin iki uyluk üzerine konulması sünnettir Şâfiilere göre, kişi sol elini açıp parmaklarını birbirine bitiştirir Öyle ki, parmakların uçları diz kapakları ile eşit bir duruma gelmelidir, yine parmakların uç kısmı bütünü ile kıbleye karşı yöneltilmiş ve parmaklann arası açık olmamalıdır Çünkü parmakların arasını açık tutmak baş parmağın kıbleden çevrilmesine yol açar



Şâfiilere göre teşehhütte oturan kişi sağ elini sağ uyluğu üzerine kor ve elin küçük parmağı ile onun yanındakini ve orta parmağını yumar Hanbebîlere göre ise, baş parmağını orta parmağı ile birlikte halka yapar



Sonra işaret parmağı ile işaret ederek "İllallah" sözünde parmağı kaldırır, fakat sağa sola hareket ettirmez Hz Peygamber (as) böyle yapmıştır Devamlı olarak da yukarıda İbni Zübeyr'in rivayetinde geçtiği üzere parmağına bakar



Şafii ve Hanbelilerde azhar olan görüşe göre oturan kişi teşehhütte baş parmağını işaret parmağına bitiştirir Bunun şekli 53 rakamı gibi olur Baş parmağı elinin altına avuç içine almak suretiyle bu rakam görünümü temin edilir Eğer baş parmak ile işaret parmağını birlikte salıverirse yahut orta parmağın üzerinde ikisini yumarsa yahut başları ile ikisi arasında halka yaparsa yahut orta parmakların ucunu baş parmağına bağlarsa sünneti yerine getirmiş olur Çünkü bütün bunlarla ilgili hadisler gelmiştir Fakat birincisi daha faziletlidir Nitekim Şâfiflerde bu görüşü benimsemişlerdir Çünkü ravileri daha fakih kimselerdir

Şâfiiler ve Hanbelilerin bu meselede dayandıklan delil İbni Ömer'in rivayet ettiği hadistir: "Hz Peygamber (as) sağ elini sağ dizi üzerine koyup elli üç sayısı şeklinde parmaklarını yumdu ve işaret parmağı ile işarette bulundu" (6) Parmaklan hareket ettirmemesi gerektiğinin delili Abdullah b Zübeyr'in rivayet ettiği şu hadistir: "Hz Peygamber (as) dua ettiği zaman parmağı ile işaret eder ve parmağını hareket ettirmezdi"(7) Sa'd b Ebu Vakkas'ın rivayetinde ise şöyle buyurulmaktadır: "Ben parmaklarımla dua ederken Hz Peygamber (as) bana uğradı, ve "ehad, ehad" diyerek işaret parmağı ile işarette bulundu"



Dipnotlar:

1- ed-Dürrü'l-Muhtâr, I,474,231 - Neylü'l-Evtâr, II, 283
2- eş-Şerhu's-Sağır, I, 330
3- Beyhaki şöyle dedi: Hareket ettirmekten maksadının onunla işaret etmek olması muhtemeldir Hareketinin tekrarlanması değil Dolayısıyla bu şekilde İbni Zübeyr'in rivayeti ve Ahmed, Ebu Dâvud, Neseî ve İbni Hıbban nezdindeki şu sözler arasında çelişki meydana gelmemektedir "Hz Peygamber (as) işaret parmağı ile işaret eder, onu hareket ettirmez, gözü bu parmağından öteye geçmezdi" Neylü'l-Evtâr, II, 283
4- Bu hadisi Ahmed, Neseî, Ebu Dâvud, İbni Mace, İbni Huzeyme ve Beyhaki rivayet etmişlerdir (Neylü'l-Evtâr, II, 283) Beyhaki İbni Ömer'den zayıf bir hadis rivayet etmiştir: "Namazda parmakları hareket ettirmek, şeytana korku vermektir"
5- Muğnİ'l-Muhtâc, 1172 vd; Haşiyetü'l-Bacuri, 1,177; el-Muğnî, I, 534
6- Bu hadisi Muslim rivayet etmiştir Bu keyfiyetin elli üç olması bazı hesapçılara göredir Çokları bu şekle 59 adını vermektedirler Fakihler haberin lafzına dayanarak elli üç manasını tercih etmişler*dir
7- Ahmed, Ebu Dâvud, Nesei ve İbni Mace rivayet etmişlerdir
8- Bu hadisi Nesei rivayet etmiştir

İslam Fıkhı, Vehbe Zuhayli, c II, s 39-40
alıntı