Satürn: Halkaların Efendisi

Satürn: Halkaların Efendisi

16 Şubat 1564'te doğan Galileo güneş sistemini araştırmak için bir teleskop kullanıyordu1610 yılında Satürn'ün halkalarını görüp hayran kalan ilk insan oldu Aşağı yukarı 400 yıldan sonra Satürn'ün muhteşem halkaları hâlâ en şaşırtıcı astronomik görüntülerden biri olma özelliğini koruyor Öteki dev gaz kütlelerinin halkalarıyla karşılaştırıldığında eşşiz bir parıltıya sahip olan Satürn'ün halka sistemi yaklaşık 250 bin kilometre genişliğinde ama bazı yerlerde de kalınlığı on metreye kadar düşüyor Modern astronomlar bu halkaların belki de sadece birkaç yüz milyon yıllık olduğunu savlıyor Ama tozların toplanması ve Satürn'ün aylarıyla etkileşime girmesiyle halkalar muhtemelen sonraki birkaç yüz milyon yılda parıltılarını kaybederek kararmış ve dev gaz kütlesine doğru çekilmiş olduğunu düşündürecek veriler de yok değil kuramsal bakımdan Galile'den beri astronomlar bu halkaların sırlarını çözmek için çok uğraştı ve hâlâ uğraşıyorlar Bazıları halkaların yapıldığı maddenin ne olduğu sorusuna halka sisteminin sınırları dışında bir yanıt aramak için 20 Şubat'ta gerçekleşen Satürn'ün ay tutulmasından yararlanacak Bir "kayıp" halkanın varlığına dair ipuçlarına ilk olarak 20 yüzyılın başlarında yazılmış raporlarda rastlanıyor


Güneş sisteminin altıncı gezegeni Satürn dünyadan teleskopsuz da görülebilen beş gezegenden biri Satürn'ün şaşırtıcı ve kafa karıştırıcı halka sisteminin İtalyan astronom Galileo Galilei tarafından gözlemlendiği 17 yüzyıldan beri, bu gezegen haşmetin, gizemin ve fiziksel evrenin düzeninin simgesi olageldi Son 20 yılda Jüpiter, Uranüs ve Neptün'ün de halkaları olduğunu keşfettik Ancak yine de Satürn'ün halka sistemi en geniş ve ışıltılı olanı Halkaların nasıl oluştuğu bilinmemesine rağmen bilim insanları gezegenin tarihini araştırarak ipuçları ortaya çıkarmaya umuyor

Satürn büyük bir toz ve gaz bulutuyken dengesiz bir atmosferi vardır Değişken doğu-batı ve batı-doğu fırtınaların (jet akımlarının) sirkülasyonları bulut tepelerinin hareketlerinden takip edilebilir Bu jet akımların hızı saatte bin mile kadar çıkar ve bulutların birleşmiş bir görüntü almasına onlar neden olur Atmosfer esas olarak hidrojen ve helyumdan meydana gelir ama başka elementler de yer alır Elektrikli işlemler ve gezegen içi kaynaklar, muhtemelen özüne kadar süper ısıtılmış sudan, bulut tepesinde gözlemlenen amonyak buz bulutlarına dönüşen atmosferin kimyasal karışımlı katmanlarını zenginleştirir Gezegenin atmosferi aynı zamanda Jupiter'in meşhur Büyük Kırmızı Lekesi'ne benzeyen fırtına yapılarını da içerir

Galileo Satürn'ün halkalarını 1610'da gözlemlemiş olsa da 1659 yılında Hollandalı astronom Christiaan Huygens gelişmiş bir teleskopla halkaların aslında gezegenden ayrı olduğunu keşfedene kadar başka kimse Satürn'ü görmemişti 1676'da Fransız-İtalyan astronom Jean Dominique Cassini bir "bölüm" gibi gözüken bir şeyleri ilk kez gözlemledi Teleskopların sonraki üç yüzyılda gelişmesi bu gizemli gezegenin birçok sırrını ortaya çıkardı Katmanlı atmosfer, fırtına "lekeleri" ve hemen göze çarpan, kutuplardaki "düzleşme"Satürn'ün Jüpiter'le aralarındaki üç ortak özellikti

Son yirmi yılda bir dizi uzay aracı Satürn'ün yakınından uçtu ve bize gezegenin ilk yakın çekim fotoğraflarını gönderdi Satürn'ün manyetik çekim alanının Dünya'nınkinden bin kez güçlü olduğunu da öğrendik Daha önceden gözlemlenmemiş halkalar ve aylar da keşfedildi Bazı ayların pürüzsüz bir buz tabakasıyla kaplı olduğu ortaya çıktı Aynı zamanda normal ve kızıl ötesi gözlemler bize Satürn'ün bulut katmanları arasındaki şaşırtıcı termal dokusunu gösterdi Bu, hâlâ anlamadığımız içsel oluşumların bir işaretiydi Voyager uzay aracı Satürn'ün ana halkalarının içinde yüzlerce halkacık keşfetti Bazı halkacıkların "örgülü" olduğu bulundu Bazılarının onları güden küçük ayları vardı (bunlara "çoban" ayları dendi) Hepsi de büyük bir dinamizm izlenimi veriyordu Halkalarda gölgeli "spoke"lar oluştuğu ve halkların içinde dağıldığı görüldü Halka parçacıklarının çoğunlukla buz kristallerinden oluştuğu ve birkaç cmden birkaç metreye kadar değişen boyutlarda olduğu görüldü

Şimdiki bilgilerimiz, Satürn'ün 7 büyük halkası olduğunu gösteriyor 30 farklı uydusu (Ay'ı) var Bu uydulardan 12'si son yıllarda, yakın zamanda bulundu Kuramlardan biri de, Satürn'ün çok yüksek çekimi nedeniyle etkileşime girerek parçalanan uydularının kalıntısı olabileceği doğrultusunda Kimi halkaların da, yolu Satürn ile kesişen bazı Kuyruklu yıldızlardan kaynaklandığı ileri sürülüyor Merkür gezegeninden bir parça daha büyük olan Titan uydusu, uzun zaman önceleri Dünya'nınkine benzer bir atmosfer olduğu düşünülen kalın bir Nitrojen küresiyle kaplı İlerleyen çalışmalar, araştırmalar, uydulara bakarak yıldız sisteminin geçmişi ve nasıl oluştuğu hakkındaki yargılar için yeni kanıtlar sunabilir Bu nedenle sürekli bir gözetim vardır


Ekim 1997'de ABD ile Avrupa ülkelerinin ortaklaşa gönderdikleri Cassini, Satürn ve Titan hakkında bilgi toplamak amacıyla fırlatılmıştı Cassini, yaklaşık olarak iki yıl sonra hedefine ulaşacak ve dört yıl sürecek ikili amacını gerçekleştirmeye çalışacak: İlkin çok farklı ışınlar yayan yörüngesi hakkında kuşkular bulunan Satürn hakkında bilim insanlarının çok merak ettikleri konuları araştıracak Ardından Titan'a yönelecek Cassini gezegenin magnetosferini, atmosferini ve halkalarını araştırırken, kimi buzdan uydularını da Titan'ın yanı sıra, gözetim altında tutacak Cassini görevinin yolunda gitmesi halinde, Güneş Sistemi'nin oluşumu ve Dünya'da canlı tarihinin nasıl başladığına dair kuramlar pek çok yeni kanıt kazanma olanağı bulacak

Son olarak bir kaç ilginç not verelim:
Satürn: Roma Tarım Tanrısının adı
Güneşe uzaklığı: 1 milyar 429 milyon kilometre
Bir Satürn yılı: 2946 Dünya yılı
Bir Satürn Günü: 10 saat 40 dakika
Ekvator uzunluğu: 120536 kilometre
Atmosferi: Çoğunluğu Hidrojen ve Helyum

Kaynak: Hubble Heritage Team