Engellilik Ve Türkiye'de Engelli Olmak

Engellilik Nedir ?

Engelli, doğuştan veya sonradan meydana gelen hastalıklar, sakatlıklar (vücudun görsel/işlevsel/zihinsel/ruhsal farklılıkları) öne sürülerek, toplumsal/yönetsel tutum ve tercihler sonucu yaşamın birçok alanında kısıtlanan, engellerle karşılaşan kişi demektir

Genel hatlarıyla ele alınırsa 3 ana türde engellilik durumu söz konusudur ama tıbbi açıdan olay inceledendiği zaman vücudun bütünselliği anlamında bir engelin dollaylı olarak bir çok farklı ve değişik şekilerde birey engel olduğu görünmektedir Ama en büyük engel bir engelli için en büyük engel sosyal çevrenin engelli bireye ne ve ne şekilde nasıl yaklaşıp sosyal iletişim açısında nasıl bir etkileşim içerisinde sosyal hayatta var olabildiğide çok önemli bir noktadır

Engellilik Türleri

Fiziksel Engellilik

Teknik olarak vücutsal yaşam fonksiyonlarını fazla etkilemeyen el ayak gibi uzul kaybı veya felç gibi durumlarda fiziki kareket özgürlüğünün kısıtlandığı durumların genel olarak adlandırılmış engel katagorisine denir engelli birey bazı durumlardan diğer insanların yardımına muhtaç olabilmektedir

Fizyolojik Engellilik

Kişi doğuştan veya sonradan geçirdiği hastalık veya kaza nedeniyle vücut içerisinde yer alan hayati organların fonksiyon yetersizliği nedeniyle oluşan durumunda kişi fizyolojik olarak engelli olmaktadır

• • Mobilite bozuklukları
  • Solunum bozuklukları

Algısal ve Psikolojik Engellilik


Doğuştan veya sonra işitme veya görme engelli veya daha geniş kapsamda beyin ile ilgili algılama ve algıladığını doğru yorumlayamama durumları, algısal engellilik sınıfına girer

• • Görme bozuklukları
  • İşitme bozuklukları
  • Duygusal bozukluklar
  • Sosyal bozukluklar
  • Öğrenme Bozuklukları
  • Dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri

Engelli Psikolojisi

Doğuştan veya daha sonra netice itibariyle başta fiziki hareketlerin sınırlanması kişiyinin psikolojisini ilk başlarda olumsuz yönde etkiler; kişi kendi içine kapanık bir hal alır
Kişi neden bu olay benim başıma geldi diyerek bir takım bir iç muhasebe süreci yaşar Zamanla kişi aynı düşünceler içerisinde uzun süreler harcadığını bir süre sonra anlar Bazı engelliler bu süreci psikolojik derstekle bazıları ise kaderin bir oyunu olarak değerlendirerek psikolojik olarak yeniden hayata kaldığı yerden devam etme süreçlerine başlar
Özellikle gençlerde buluğ çağı denilen süreç öncesi oluşan hastalık veya kaza sonusu süreçlerin atlatılması bazan daha uzun süreçler alabilmektedir Tabi bu yine kişinin kendi psikolojisine ve iradesini bağlı olarak değişen bir faktördür


Türkiye'de Engelli Hakları


Ulaşım

Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır %40 ve üzeri ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan ÖTV

Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadırAyrıcaİstanbul'da İETT engelli ve refakatçisiyle birlikte ücretsiz ulaşımdan yararlanabilmektedir
Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir Bu indirimi yapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır Karayolu Taşıma Yönetmeliği'nin 48 maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir

Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, BaşbakanlıkÖzürlüler İdaresi Başkanlığı'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyat indirimi yapılmaktadır Boğaz trafiğinin özellikle İstanbul'da oluşu nedeniyle deniz seferleri İETT'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir
Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, TC Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veyaÖZÜRLÜ ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir

Ayrıca, refakatçi ile seyahat etmelidir ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir talep edilemez

Yararlanma Koşulları

• Bedensel engelliler: %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir

• Malul vatandaşlar: 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir

• 60 yaş üzeri yaşlılar: 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, İstanbul'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir

İletişim

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler Türk Telekom ve TTnet'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır

Eğitim

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadırEmekli sandığı'na ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir
Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre Halk Eğitim Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez Söz konusu eğitmen sözleşmelibir eğitmen bile olsa bunu talep edemez
Devlet Tiyatroları'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler Digiturkfirmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır Tüm sinemalarda ve özeltiyatrolardanengelli tiyatrosu maddi destek almaktadırlar

İş

Kamu sektörü ve özel sektör iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1 dereceden sorumu kurumiş-kur dur İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli işçiçalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelliistihdam etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır


Erken emeklilik

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, Resmî Gazete'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır
Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olması bir bayan bile yurt dışına çıktığı ve yurt dışındaki durduğu süreyi anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır
Türkiye'deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili insan haklarıkamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir

Kaynak