John Rawls

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

John Rawls:

(1921-2002) Amerikalı ahlâk ve siyaset felsefecisi

Rawls , hocalık
yaptığı yıllar boyunca Princeton Üniversitesi, Cornell Üniversitesi,
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Harvard üniversitesi'nde dersler
vermiştir

Bir Adalet Kuramı (A Theory of Justice, 1971) başlığını
taşıyan kitabı siyaset kuramı alanında yirminci yüzyılda yazılmış en
önemli kitap diye görülmektedir

Rawls, ceza üstüne 1950'lerde yazdığı
ilk yazılarından tutun da etik ile doğruluğun temellerine yönelik
yazılarına dek hemen bütün yazılarında toplumsal adalet ya da adaletin
eşit dağılımı sorunlarıyla uğraşmıştır

Bir Adalet Kuramı başlıklı
çalışmasında daha önceki çalışmalarında vardığı ana sonuçları biraraya
getirerek "doğruluk/haktanırlık olarak adalet" diye adlandırdığı özgün
bir toplumsal adalet anlayışını kapsamli bir biçimde savunmaya
çalışmaktadır

Bunu yaparken, egemen ahlâk felsefesi olarak
nitelendirdiği yararcılığın karşısına toptan başka bir seçenek getirdiği
görüşündedir

Söz konusu yapıtında ayrıca liberal adalet anlayışının
temel il- kelerini sözleşmecilik çerçevesinde savunan bir kuram
geliştirerek, bir bakıma siyaset kuramında toplumsal sözleşme geleneğini
yeniden canlandırmaya giriştiği görülür

Rawls'a göre adaletli bir
toplumun temel yapısı "doğruluk/haktanırlık olarak adalet"in iki ana
ilkesini onaylamaktan oluşmaktadır

Bu ilkelerden ilkine göre her insan
alabildiğine geniş temel özgürlükler dizgesi önünde eşit haklara
sahiptir

İkincisine göreyse toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler en çok
sayıda insanın yararı gözetilerek giderilme yoluna gidilmelidir

Rawls'un terimcesine göre, bu ilkelerden birincisinin, yani bireysel
özgürlüğün, "fark ya da ayrım ilkesi" diye de bilinen ikincisi
karşısında önceliği vardır

Bu nedenle, konuşma özgürlüğü ve ibadet
özgürlüğü gibi birtakım temel özgürlükler toplumun daha az avantajlı
olan kesimlerinin üyelerinin konumlarını geliştirmelerine engel olacak
biçimde işletilemezler

Bu anlamda toplumsal kurumlar toplumun refah
açısından en kötü durumda olan kesimlerinin durumlarının iyileştirmek
için tasarlanmak zorundadırlar

Rawls'un bu iki ana ilke üstüne bina
edilmiş genel adalet anlayışı uyarınca savunulan çoğıınluk kuralı şu
tümceyle özlü bir biçimde dile getirilebilir: ' "Birincil düzeydeki
bütün toplumsal iyiler -özgürlük, fırsat, gelir, refah, saygınlık- eşit
dağıtılmalıdır; bu iyilerden her- hangi birinin ya da bir bölümünün eşit
dağıtılmayışına ancak daha kötü durumda olan kesimlerin yararının
gözetildiği durumlarda izin vardır

" Ne var ki Rawls'un bu sonucu
temellendirirken sunduğu uslamlama, kuramının en tartışmaya açık yönünü
oluşturur

"Doğruluk/haktanırlık olarak adalet" düşüncesi öteki bütün
adalet anlayışlarından daha yeğlenir bir şeydir

çünkü "ilk konum" adlı
varsayımsal bir başlangıç noktasından seçeceğimiz tek görüştür

Burada
ilgilerimize, tercihlerimize, bağlamlarımıza ilişkin herhangi bir
bilgimiz olmadığından, tam bir tarafsızlıkla seçmeye zorlanırız

İşte bu
"cehalet perdesi"nin arkasından usu olan birer kişi olarak yararcı,
sezgici, benci seçenekleri reddedecek, "doğruluk/ haktanırlik olarak
adalet" anlayışını usa yatkın tek seçenek olarak kabul edeceğizdir

Bir Adalet Kuramının yayımlanmasından sonra yirmi yılı aşkın bir süre
boyunca Rawls yeni bir kitap yazmaya girişmemiş, bir yandan kuramını
gözden geçirerek onu iyiden iyiye temellendirmeye yönelik yazılar kaleme
alırken bir yandan da kuramına ilişkin eleştirileri yanıtlamaya
çalışmıştır

Rawls bu sessizliğini 1993 yılinda yayımladığı ve ilk
kitabının bir devamı olarak alınabilecek Siyasal Liberalizm (Political
Liberalism) ile bozmuştur

Çoğulcu ve eşitlikçi bir liberalizm savunusu
olan Siyasal Liberalizm’de Rawls , özgün kuramı olan
“doğruluk/haktanırlık olarak adalet” uslamlamasını liberalizmin
çoğulculuğuna daha bir uygun hale getirme uğraşı içine girmiştir

Rawls’un bu kitabındaki temel amacı , taşları yerine oturmuş bir
demokraside , demokrasi kültürünün iyice yeşerdiği bir toplumda tüm
yurttaşlarca kabul görecek haktanır bir adalet anlayışını kamusal
düzeyde gerekçelendirip temellendirmektir

Felsefe Sözlüğü- A

Baki Güçlü, Erkan Uzun, Serkan Uzun, Ü

Hüsrev Yoksal-Bilim Ve Sanat Yayınları

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	John Rawls John Rawls: (1921-2002) Amerikalı ahlâk ve siyaset felsefecisi Rawls , hocalık yaptığı yıllar boyunca Princeton Üniversitesi, Cornell Üniversitesi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü ve Harvard üniversitesi'nde dersler vermiştir Bir Adalet Kuramı (A Theory of Justice, 1971) başlığını taşıyan kitabı siyaset kuramı alanında yirminci yüzyılda yazılmış en önemli kitap diye görülmektedir Rawls, ceza üstüne 1950'lerde yazdığı ilk yazılarından tutun da etik ile doğruluğun temellerine yönelik yazılarına dek hemen bütün yazılarında toplumsal adalet ya da adaletin eşit dağılımı sorunlarıyla uğraşmıştır Bir Adalet Kuramı başlıklı çalışmasında daha önceki çalışmalarında vardığı ana sonuçları biraraya getirerek "doğruluk/haktanırlık olarak adalet" diye adlandırdığı özgün bir toplumsal adalet anlayışını kapsamli bir biçimde savunmaya çalışmaktadır Bunu yaparken, egemen ahlâk felsefesi olarak nitelendirdiği yararcılığın karşısına toptan başka bir seçenek getirdiği görüşündedir Söz konusu yapıtında ayrıca liberal adalet anlayışının temel il- kelerini sözleşmecilik çerçevesinde savunan bir kuram geliştirerek, bir bakıma siyaset kuramında toplumsal sözleşme geleneğini yeniden canlandırmaya giriştiği görülür Rawls'a göre adaletli bir toplumun temel yapısı "doğruluk/haktanırlık olarak adalet"in iki ana ilkesini onaylamaktan oluşmaktadır Bu ilkelerden ilkine göre her insan alabildiğine geniş temel özgürlükler dizgesi önünde eşit haklara sahiptir İkincisine göreyse toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler en çok sayıda insanın yararı gözetilerek giderilme yoluna gidilmelidir Rawls'un terimcesine göre, bu ilkelerden birincisinin, yani bireysel özgürlüğün, "fark ya da ayrım ilkesi" diye de bilinen ikincisi karşısında önceliği vardır Bu nedenle, konuşma özgürlüğü ve ibadet özgürlüğü gibi birtakım temel özgürlükler toplumun daha az avantajlı olan kesimlerinin üyelerinin konumlarını geliştirmelerine engel olacak biçimde işletilemezler Bu anlamda toplumsal kurumlar toplumun refah açısından en kötü durumda olan kesimlerinin durumlarının iyileştirmek için tasarlanmak zorundadırlar Rawls'un bu iki ana ilke üstüne bina edilmiş genel adalet anlayışı uyarınca savunulan çoğıınluk kuralı şu tümceyle özlü bir biçimde dile getirilebilir: ' "Birincil düzeydeki bütün toplumsal iyiler -özgürlük, fırsat, gelir, refah, saygınlık- eşit dağıtılmalıdır; bu iyilerden her- hangi birinin ya da bir bölümünün eşit dağıtılmayışına ancak daha kötü durumda olan kesimlerin yararının gözetildiği durumlarda izin vardır" Ne var ki Rawls'un bu sonucu temellendirirken sunduğu uslamlama, kuramının en tartışmaya açık yönünü oluşturur "Doğruluk/haktanırlık olarak adalet" düşüncesi öteki bütün adalet anlayışlarından daha yeğlenir bir şeydir çünkü "ilk konum" adlı varsayımsal bir başlangıç noktasından seçeceğimiz tek görüştür Burada ilgilerimize, tercihlerimize, bağlamlarımıza ilişkin herhangi bir bilgimiz olmadığından, tam bir tarafsızlıkla seçmeye zorlanırız İşte bu "cehalet perdesi"nin arkasından usu olan birer kişi olarak yararcı, sezgici, benci seçenekleri reddedecek, "doğruluk/ haktanırlik olarak adalet" anlayışını usa yatkın tek seçenek olarak kabul edeceğizdir Bir Adalet Kuramının yayımlanmasından sonra yirmi yılı aşkın bir süre boyunca Rawls yeni bir kitap yazmaya girişmemiş, bir yandan kuramını gözden geçirerek onu iyiden iyiye temellendirmeye yönelik yazılar kaleme alırken bir yandan da kuramına ilişkin eleştirileri yanıtlamaya çalışmıştır Rawls bu sessizliğini 1993 yılinda yayımladığı ve ilk kitabının bir devamı olarak alınabilecek Siyasal Liberalizm (Political Liberalism) ile bozmuştur Çoğulcu ve eşitlikçi bir liberalizm savunusu olan Siyasal Liberalizm’de Rawls , özgün kuramı olan “doğruluk/haktanırlık olarak adalet” uslamlamasını liberalizmin çoğulculuğuna daha bir uygun hale getirme uğraşı içine girmiştir Rawls’un bu kitabındaki temel amacı , taşları yerine oturmuş bir demokraside , demokrasi kültürünün iyice yeşerdiği bir toplumda tüm yurttaşlarca kabul görecek haktanır bir adalet anlayışını kamusal düzeyde gerekçelendirip temellendirmektir Felsefe Sözlüğü- ABaki Güçlü, Erkan Uzun, Serkan Uzun, ÜHüsrev Yoksal-Bilim Ve Sanat Yayınları