İnyupikler Avcılık Ve Toplayıcılık

Avcılık ve Toplayıcılık





Colville Irmağı, 1904







Balık kurutma, Grantley Harbor, Seward Yarımadası, 1885







Av kampı, Hotham inlet, Kotzebue, 1881







Noatak Milli Koruma Alanı







Selawik Milli Yaban Hayatı Sığınağı







Selawik Milli Yaban Hayatı Sığınağı







Arktik Milli Yaban Hayatı Sığınağı







NPRA (Alaska Milli Petrol Rezervi)


ANWR (Arktik Milli Yaban Hayatı Sığınağı)







Dall yaban koyunu (imnaiq ya da ipnaiq), Anchorage Hayvanat Bahçesi, Alaska







Erkek ren geyiği, Alaska







Rengeyiği alt tür dağılım haritası (sarı renkle gösterilen Rangifer tarandus granti Alaska'daki tek alt türdür)







Kanada İnuitleri beyaz balinan derisini maktak yapmak için soyarken, Hudson Körfezi, 2007







Balina kemikleri, Point Hope, 2007







Puffin Adası (öndeki) ve Chamisso Adası (arkadaki), Çukçi Denizi



Bütün Eskimo halkları gibi İnyupikler de avcı ve toplayıcıdır Geçimlerini balıkçılık ve balina avcılığı gibi ağır işlerde çalışarak sağlarlar İnyupikler, diğer Eskimo halkları gibi, avdan avcılar dışında ava katılmayan köy halkının da hak aldığı bir sistem geliştirmişlerdir Avcı ya da avcılarca avlanan her türlü av köyün ortak malıdır Bu ortaklık sistemi Eskimo coğrafyasının zor ve çetin doğası gereği oluşmuştur

Avlanacak hayvanların ve toplanacak bitkilerin bulunma mevsimlerinin bilinmesi hayati öneme sahiptir ve bunlar pratik olarak ay (tatqiat) adlarında hatırlanırlar[34]



İnyupikçe Ay Adları

Harfiyen Çevirisi

Türkçe



Siqiññaatchiaq

'parlak yeni güneş'

Ocak



Siqiññaasugruk

'çok daha parlak güneş'

Şubat



Irraasugruk

'aşırı soğuk hava'

Şubat



Paniqsiivik

'kurutma ayı'

Mart



Isiqsiḷiġvik

< isiq 'duman'

Mart



Igliiḷiġvik

< igliq- 'seyahat etmek' ; Bu ayda kar tavukları gezinirler

Mart



TiÅ?mirrat Tatqiat

'kuşların ayı'

Nisan



Qiḷġit Tatqiat

'şahinin ayı'

Nisan



Qargiḷiġvik

'kar tavuğunun göründüğü zaman'

Nisan



Qaugaich Piviat

'ördekler geliyor' (Nuvugmiut şivesinde)

Nisan



Suvluġvik

'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'

Mayıs



Suppivik / Supruġvik (Nu)

'buzu kırılan ırmakların aktığı zaman'

Mayıs



Umiaqqavik (Ti)

'balina avına çıkılan zaman'

Mayıs



Qaugaich Anniviat

'(yavru) ördekler tüyleniyor' (Nuvugmiut şivesinde)

26 Mayıs - 25 Haziran



Iġñivik

'ren geyiğinin doğum zamanı'

Haziran



Isavik , Itchavik

'tüy dökümü zamanı'

Temmuz



Nukatpiat Itchaviat

'erkek kazların tüy dökümü zamanı'

Temmuz



Iñukkuksaivik

'yükselme zamanı'

Temmuz



TiÅ?Å?ivik

'uçuşa geçme zamanı'

Ağustos



Amiġaiqsivik

'ren geyiği boynuzlarının kadifelendiği zaman'

Ağustos



Aqavirvik

'tüy dökümü zamanı'

Ağustos



NiÄ¡laalgit TiÅ?Å?iviat

'yavrulu kazların uçuşa geçme zamanı'

Eylül



Tuttut Amiiqsiviat ya da Amiiqsivik (Nu)

< tuttu 'ren geyiği'

Eylül



Nuliaġvik

'ren geyiğinin üreme zamanı'

Ekim



Sikkuvik , Sikuvik

'buzlanma zamanı'

Ekim



Sullivik , Sulivik

'time to make things'

Ekim



Tatqitchiaq (Nu)

'yeni ay'

Ekim



Ipnaich Nuliaġviat (Nu)

'koyunların çiftleşme zamanı'

Kasım



Nippivik

'güneşin battığı zaman'

Kasım



Uvluiḷaq

'gün ışığından yoksun biri'

Aralık



Aagruliġvik

'Aagruuk denen iki yıldız çiftinin göründüğü zaman'

Aralık



Siqiñġiḷaq

'güneşsiz biri'

Aralık



Avlanma mevsimi ilkbahardır Bu dönemde Kotzebue yöresinde erkekler buz üzerinde fok avcılığı yaparken, kadınlar da kısa bir süre sonra Stenodus leucichthys (sii) balıklarını toplarlar Daha kuzeyde kıyı avcıları Point Hope (TikiÄ¡aq), Wainwright (UlÄ¡uniq) ve Barrow (UtqiaÄ¡vik ya da UkpiaÄ¡vik) yörelerinde balina avcıları (aÄ¡viqsiuqtit) Grönland balinası (aÄ¡viq) avlarken, iç bölge avcıları da Utukok (? Utuqqaq) ve Colville Irmaklarının (Kuukpik) yukarılarında ren geyiği (tuttu) aramakla meşgul olurlar Haziran ayından Temmuz'un başına kadar olan dönemde North Slope İnyupikleri fok (natchiq) ve ördek (mitqit) avlama kampları kurarlar Bunlar burada bir aydan fazla zaman geçiriken, diğerleri Colville Irmağının ağzında ve Kaktovik adasında (QaaktuÄ¡vik) kurulan panayıra giderler Haziran sonunda ya da daha geç bir zamanda iç bölge İnyupikleri kıyıya inerler Temmuzda balık kampından dönenler ren geyiği avına giderler Kadınlar ise daha sonra kısıtlı olan bitkilere yönelirler ve yenebilecek böğürtlensi meyve ve sebzeleri toplamaya başlarlar [17]

Daha güneyde Kotzebue Sound yöresinde, beyaz balina (sisuaq ya da qiḷalugaq) avı yapılır Zorlu geçen avdan sonra Sheshalik'te kurulan panayıra katılırlar İnyupik coğrafyasındaki en büyük ticari oluşumlardan olan bu panayır Sibirya Yupiklerinden kıyı ve iç bölge İnyupiklerine kadar iki bin ya da daha fazla insanın elde ettikleri ürünleri panayırın pazarlarında satmak ya da değiş tokuş etmek için toplanmasına sebep olur [17]

Daha kuzeyde North Slope yöresinde ise Haziran ayında Colville Irmağı deltasındaki Nigliq'te (NiÄ¡liq) ikinci büyük panayır kurulur [17] Burası Antik çağdan beri ticaret merkezidir [27]

Kıyı İnyupiklerin geleneksel ana geçim kaynağı Grönland balinası avcılığıdır İnyupiklerin aÄ¡viq dediği Grönland balinası (Balaena mysticetus) Alaska'da yalnızca on yerleşim yerinde Uluslararası Balinacılık Kurulu (IWC) tarafından izin verilmektedir Bu on yerleşimden sekizi, Barrow (UtqiaÄ¡vik), Kaktovik (QaagtuviÄ¡miut), Kivalina (Kivalliñiq), Küçük Diomede , Nuiqsut (Nuiqsat), Point Hope (TikiÄ¡aq), Wainwright (UlÄ¡uniq), Wales (KiÅ?igin) İnyupik coğrafyasına aittir Diğer ikisi ise Sibirya Yupiklerine aittir : (Savoonga) ve (Gambell) [35]

King Adası İnyupiklerinin gözde avı Pasifik morsu (aiviq , Odobenus rosmarus divergens) olup avı kıyıda ya da denizdeki buz üzerinde eskiden geleneksel olarak zıpkın ve mızrak kullanarak yapılır ve umiak adı verilen geniş büyük kayıklarla taşınırdı Bugün ise dıştan motorlu alüminyum teknelerle ve tüfekle yapılmaktadır 12 yaşlarında genç bir avcının ilk avı mors yavrusu olur ve bunu köyün en yaşlılarından birine hediye eder Mors, günümüzde de King Adası sakinlerinin en değerli avlarıdır Yılda yaklaşık 40 mors avlanır Adada yaşları 30 ila 80 olan 30 kadar mors avcısı bulunur [36]

Dall yaban koyunu (Ovis dalli) (Kuzey Alaska imnaiq, Kuzeybatı Alaska ipnaiq) da çok değerli olmasına karşın, düzenli avlanan en önemli kara hayvanı ren geyiği (Rangifer tarandu) (tuttu) olup, deniz kıyısındaki İnyupikler için balina ve fok nasıl önemliyse, İç bölge İnyupikleri için de ren geyiği o kadar önemlidir Avlar kadınlar tarafından dağıtılır[34]

Alaska'daki İnyupik yaşamı dışarıdan görüldüğünün aksine buzlarla sınırlı olmayıp müthiş bir ticari hareketlilik içerisindedir ve bu yüzyıllardır süregelmektedir Bu hareketlilik yalnızca İnyupikler arasında değil, aynı zamanda İnyupiklerle Yupik grupları ve Atabask Kızılderilileri arasında da olmaktadır[17]

Günümüzde, topraklarındaki petrol ve doğalgaz kaynakları İnyupikler için gelir kaynağı değildir ve işgücünün yarısından fazlası işsizdir Olanların da çoğu mevsimlik işçilerdir Bu, Alaska yerlilerinin genelinde görülen bir işsizlik manzarısıdır


Kaynak : Wikipedia