Projeksiyon Ve İzdüşüm Yöntemleri

Harita - Harita Ölçekleri - Harita Çeşitleri - Harita Problemleri - Projeksiyon Ve İzdüşüm Yöntemleri



Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir


Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:


1 Kuşbakışı olarak çizilmiş olması


Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur


2 Ölçekli olması


Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır Yerşekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir


3 Bir düzleme aktarılmış olması


Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir



HARİTA ÖLÇEKLERİ


Ölçek iki şekilde gösterilir


a Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir 1/500, 1/5000, 1/50000, 1/500000 gibi


Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir


b Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir


Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır



HARİTA ÇEŞİTLERİ


A KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR


1 İdari ve Siyasi Haritalar


Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari harita denir


2 Beşeri ve Ekonomik Haritalar


Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb dağılışını gösteren haritalardır


3 Fiziki Haritalar


Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır


4 Özel Haritalar


Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi)



B ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR


1 Büyük Ölçekli Haritalar


a Plânlar: Ölçeği 1/20000'e kadar olan haritalardır Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir


b Topografya Haritaları: Ölçeği 1/20000 ile 1/200000 arasında olan haritalardır Ulaşım haritaları ile topografik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir


Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:


– Paydası küçüktür


– Dar alanları gösterir


– Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır


– Küçültme oranı azdır


– Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar


– İzohipsler arası yükselti farkı azdır


– Bozulma oranı azdır



2 Orta Ölçekli Haritalar


Ölçeği 1/200000 ile 1/500000 arasında olan haritalardır



3 Küçük Ölçekli Haritalar


Ölçeği 1/500000 den daha küçük olan haritalardır Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir


Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:


– Paydası büyüktür


– Geniş alanları gösterir


– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır


– oranı fazladır


– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlarKüçültme


– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır


– Bozulma oranı fazladır



PROJEKSİYON VE İZDÜŞÜM YÖNTEMLERİ


Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar geliştirilmiştir Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir


Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m kabul edilmesi) esasına göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar


Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur


Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:


Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır


Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır


Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda biçim ve alan bozulmaları çok fazladır Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır



HARİTA PROBLEMLERİ


Harita problemlerinde en çok km’yi cm’ye veya cm’yi km’ye çevirme (bilgi yelpazesi) işlemi vardır Bunun için, cm’yi km’ye çevirirken 5 sıfır silinir Km’yi cm’ye çevirirken de 5 sıfır eklenir



1 Uzunluk Problemleri


Kısaltmalar;


GU = Gerçek Uzunluk


HU = Haritadaki Uzunluk


Ölç P = Ölçeğin Paydası


a Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


Gerçek Uzunluk= Harita Uzunluğu X Ölçeğin Paydası



b Harita Uzunluğu: Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk : Ölçeğin Paydası



c Ölçek: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


Ölçek = Harita Uzunluğu : Gerçek Uzunluk



2 Alan Problemleri


Kısaltmalar;


GA = Gerçek Alan


HA = Haritadaki Alan


Ölç P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi


a Gerçek Alan: Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


GA = HA x ÖlçP2


b Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


Harita Alanı = Gerçek Alan : Ölçeğin Payda Karesi



c Ölçek: Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır


Ölçeğin Payda Karesi = Gerçek Alan : Haritadaki Alan



3 Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi


Harita problemlerinde çizik ölçek verilip kesir ölçeğe çevrilmesi istendiğinde;


Ölçek = Çizik Ölçeğin Gösterdiği Harita Uzunluğu : Çizik Ölçeğin Gösterdiği Gerçek Uzaklık