Dil Bilimi Biçim Bilimi (Morfoloji)

Biçim bilimi (Morfoloji)
Modern Dilbilimin alt alanı olan Biçimbilim, bir dilin anlam taşıyan en küçük parçalarının (Biçimbirim, Morfem) araştırmasını yapar Biçimbirimler farklı biçimlerde kullanılır, anlam ayırıcı en küçük birimlerden (fonem) oluşur ve bunların kelimelerini oluşturur Biçimbirim kelimelerin iç yapısındaki dil olgularına ilişkin kurallarla ilgilenir
Morfoloji kavramının kökeni
Morfoloji geleneksel dilbilgisinde, bükün biçimlerinin ve kelime türlerinin çözümlemesini kapsayan ve sözcük yapısını da dikkate alan biçim bilgisidir
Morfoloji kavramı, tipik sözcük yapılarını tanımlamak için dilbilimciler tarafından 19 yüzyılda ele alınmıştır Bu kavram köken olarak, özellikle Botanik'teki biçim bilgisini başlatan Goethe'den gelmektedir August Schleicher bu kavramı, dilbilim için 1860 yılında sadece başlık olarak benimsedi Morfemleri ise ilk olarak Leonard Bloomfield konulaştırdı Bloomfield (1933) ve Harris (1951) bu konuya ayrı birer bölüm ayırarak eserlerinde yer vermiştir Morfoloji, konum açısından sürekli bir değişime uğrarken hem hangi dil betimsel alanların ona dahil edilip edilmeyeceği sorusu, hem de değişik gramer sınıflarının düzenleyici sistemlerine nasıl dahil edileceği konusu farklı yaklaşımlarle ele alınmıştır
Sözcük türetme
Sözcük türetme temel birim ve eklerin birleştirilmesiyle oluşturulan kelime yapılarıdır Örneğin; iyi-lik, güzel-lik gibia?¦ İyi sözcüğüne -lik eki getirilerek sıfattan isim türetilmiştir
Birleşik kelime yapma Birleşik kelimeler en az iki sözcüğün bir araya getirilmesiyle oluşur, ama bu sözcükler istenildiği kadar öğe içerebilir Örneğin; dil-bilim sözcüğü dil sözcüğü ile türemiş isim olan bil-im sözcüğü bir araya getirilerek birleşik kelime yapılmıştır
Kısaltmalar Kısaltmalar şu şekilde ayrılabilir:

Birleşik kelimelerin sadece baş harflerini kullanarak yapılan kısaltmalar,
Yeni bir sesbilgisel sözcük oluşturacak şekilde yapılan kısaltmalar: Türk Dil Kurumua? TDK
Uzun sözcüklerdeki bazı birimlerin atılmasıyla yapılan kısaltmalar: Üniversitea? Üni

Evrişim Bazı dilbilimcilere göre evrişim konusu biçim bilgisi içerisinde ele alınır Evrişim, bir kelimenin biçim değişikliği olmadan kelime türünün değişmesidir Örneğin; "Adam güzel konuştu" ile "güzel çiçeklerden bir demet aldı" cümlelerinde "güzel" sözcüğü biçimsel bir değişikliğe uğramadan ilk cümlede zarf, ikinci cümlede sıfat görevindedir
Almancada bazı isimlerin tekil ve çoğul halleri aynıdır Das Kissen (tekil), die Kissen (çoğul), bu sözcükte de hiçbir biçimsel değişiklik yoktur ve evrişime uğramış bir sözcüktür
Evrişimin başka bir tanımı ise, morfemde hafif bir değişiklik olabileceği yönündedir, böyle sözcükler de bükün konusuna dahil edilebilir Bu bağlamda evrişimin ilk belirttiğimiz tanımı Sıfır-türetme olarak adlandırılır
Sözcüklerdeki biçimsel olaylar, başka hiçbir değişiklik olmadan sadece önek ve soneklerden oluşuyorsa kurallara uygun olan ifadelerle betimlenir Arapçadaki bazı sözcük türetme kurallarında olduğu gibi bazı durumlar kurallara uygun olan dillerle anlaşılmaz
Sınırlamalarda ortaya çıkan sorunlar
Sözcük bilgisi ve bükünün bölümlenebilirliğine dair tartışmalar hala sürmektedir Bazı okullarda sözcük bilgisi kendine özgü bir alan olarak, bazı okullarda ise biçim bilgisinin alt alanı olarak öğretilmektedir Ama biçim bilgisi sözcük bilgisinin alt alanı olarak alınırsa sözcük bilgisini biçim bilgisinden ayırmanın hiçbir mantığı yoktur Bir basit ve belirleyici kurala göre sözcük bilgisi ile bükün arasındaki fark şudur: Sözcük bilgisinde yeni kelimeler türetilir, bükünde ise sözcüklerin anlamlarına katkı yapılarak kelimelerin cümledeki işlevleri dile getirilir Örneğin; Sözcük bilgisi, hareket sözcüğüne -siz eki getirilerek yeni bir kelime oluşturulan alandır Bükünde ise yeni bir kelime türetilmez, sadece uyumluluk aranır, örneğin; özne-yüklem uyumu, çoğul isimlerde yüklem de çoğul olur ya da yazmak fiilinin özneye göre (yazıyorum, yazıyorsun) çekimi gibi durumlar bükünün ilgilendiği konulardır
Bükün ve cümle bilgisinde aynı dilbilgisel ve anlambilimsel işlevler söz konusu ise sınırlandırmalarda sorunlar ortaya çıkabilir Örneğin; bükünlü diller grubunda olan Almancada şöyle bir kategori vardır: Almancada bütün isimlerin tanımlığı (Artikel) vardır Bu tanımlıklar adların cinsini, çekimlerini, tekil ya da çoğul biçimlerini, belirli ya da belirsiz olduklarını ve aynı zamanda adla birlikte çekilen sıfat ve zamirlerin çekimini belirtir Bu tanımlıklar "der, die, das"tır Örneğin; Löwe (aslan) sözcüğü sözcük bilgisindeki -in ekini alarak Löwin (dişi aslan) olur Bir cümlede kullanılan Artikeller her zaman çekimlenir, ama Almancadaki çok az isim cinse göre değişir
Bir dilin anlam taşıyan en küçük birimi olarak tanımlanan morfem, biçim bilgisi dahilinde parçalara ayırma imkanları sunar ve bilimsel tartışmalara yol açar

Kaynak : Wikipedia