Zeki Velidi Togan Rusya Yılları

Rusya yılları


StPetersburg'daki Petersburg Üniversitesi bahçesinde dikili, Zeki Velidi Togan anıtı



10 Aralık 1890 tarihinde Başkurdistan'ın İsterlitamak'a bağlı Küzen köyünde doğdu Daha ilk mederse tahsilini yaparken bir yandan da özel Rusça dersleri alıyordu Öğretmen olan annesinden Farsça öğrenmeyi de ihmal etmiyordu 1902 yılında orta tahsil için Ütek'e bulunan dayısı Habib Neccar'ın medresesine gitti Buradaki öğrenimi sırasında Arapça dersleri alarak dil bilgisini geliştirdi

1908'de köyünden kaçarak Kazan'a gelip burada özel dersler aldı Bu arada Katanov ve Aşmarin gibi bilginlerle tanıştı 1909 yılında mezun olduğu Kasımiye medresesine "Türk Tarihi ve Arap Edebiyatı Tarihi Muallimi" oldu 4 yıl süren bu öğretmenliği sırasında 1911 sonlarında yayınladığı Türk ve Tatar Tarihi adlı kitabı sayesinde meşhur olmaya başladı Bu eserin iyi yankıları sayesinde Kazan Üniversitesi Arkeoloji ve Tarih Cemiyeti'ne aza seçildi

Akademik çalışmalar

1913 yılında Fergana'ya, 1914 yılında Buhara'ya araştırmalar yapmak için gönderildi Fergana'da Yusuf Has Hacib'in 11 yüzyıla ait Kutatgu Bilig adlı eserinin bir elyazması nüshasını buldu Bu seyahat neticelerine ait hazırlamış olduğu raporlar başta Petersburg Arkeoloji Cemiyeti olmak üzere Kazan ve Taşkent Arkeoloji cemiyetleri mecmualarında yayınlandı Bu arada Prof Katanov'un şimdi İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü'nün esas nüvesini teşkil edecek olan kitaplarının Türkiye'ye gönderilmesine vesile oldu

Siyasi yaşamı

Daha sonra Rus Millet Meclisi Duma'da Ufa Müslümanlarının temsilcisi olarak bulunmak üzere Petersburg'a gitti Bilimsel çalışmalarına siyas çalışmalarını da eklemiş oluyordu Bu sırada Bolşevik ihtilali patlak verince o da Türklerin durumunun düzelmesi için mücadeleye girişti

Bolşevik İhtilali'nden 22 gün sonra 29 Kasım 1917 tarihinde Başkurdistan ilinin muhtariyeti ilan edildi Orenburg'u 18 Şubat 1918 tarihinde işgal eden Bolşevikler onu tutukladılarsa da 7 Haziran 1918 tarihinde hapisten kaçtı Başkurt hükümeti kurulduğunda Togan, Harbiye Nazırı oldu Bundan sonra Lenin, Stalin ve Troçki ile defalarca görüşütü fakat olumlu sonuç alamayınca Türkistan'a çekilip orada mücadeleye karar verdi

Basmacı hareketi

Türkistan Mill Özerk Hükûmeti'nin bastırılmasından sonraki Basmacı Hareketi'nin içinde bulundu 1920-23 yıllarında Türkistan'da amansız bir mücadeleye girişti ise de başarılı olamadı Türkistan Mill Birliği'nin kurucusu ve ilk başkanıdır


Kaynak : Wikipedia